FILM
Met The Departed keert Martin Scorsese voor het eerst sinds 1995 terug naar zijn geliefde misdaadmilieu, hoewel hij ditmaal Boston als locatie kiest i.p.v. New York. Gebaseerd op de Hong Kongse film Infernal Affairs is de prent echter veel meer dan een simpele remake. Het uitgelezen scenario van debutant William Monahan en het vakmanschap van Scorsese’s cast en crew – met de meester zelf op kop – eleveren The Departed van een klassiek gangsterdrama naar een meeslepende psychologische rollercoaster die pas in de derde act gaandeweg de pedalen verliest.

De film opent met een intrigerende monoloog van maffiabaas Frank Costello, waarin hij suggereert dat het niet uitmaakt of je nu politieagent of crimineel bent wanneer je een geladen revolver tegen je hoofd gedrukt krijgt. Die gedachte vormt de rode draad doorheen het verhaal, dat de gevaarlijke levens volgt van twee mollen: Billy Costigan, undercoveragent bij Costello, en Colin Sullivan, de ogen en oren van de maffioso bij de recherche van Boston. Het dubbelleven dat ze leiden, legt een zware druk op hun mentale gezondheid, en vooral Costigan dreigt meer dan eens te bezwijken. Opgeven is echter geen optie zolang Costello niet bij de lurven gevat is. Wanneer Sullivan op de koop toe belast wordt met een intern onderzoek naar de mol binnen de politie, zet hij zijn bevoegdheden ten volle in om zijn lotgenoot binnen de maffia te ontmaskeren.



Wat scenarist William Monahan klaarspeelt met The Departed is om duimen en vingers bij af te likken. Niet alleen is de plot bijzonder fascinerend – in welke mate dat Monahans verdienste is laat ik in het midden aangezien ik Infernal Affairs nooit zag – de karakters zijn eveneens stevig gegrond in een indrukwekkend milieu. Met alle wetten en regels van de klassieke gangsterfilm wordt bovendien een loopje genomen, zodat de film je steeds op het puntje van je stoel houdt. De prent is onvoorspelbaar, vijlt de scherpe kantjes er nergens van af en weet ondanks een halsbrekend ritme en veel wisselingen van decor en personages altijd het overzicht te behouden. Als er dan al een scène is die niet helemaal de roos treft, wordt dat ruimschoots gecompenseerd door Monahans knetterende dialogen. Ik kan me de laatste keer niet herinneren dat woorden van acteurs simultaan zo waarachtig, gestileerd en quoteerbaar waren. William Monahan: voorwaar een naam om te onthouden.

Leonardo Di Caprio's naam kennen we allemaal al, maar toch laat hij zich hier van een heel andere kant zien. Zelfs in zijn twee eerdere samenwerkingen met Scorsese was de jongensachtige charme die van hem een tieneridool maakte nooit volledig weg. In The Departed kruipt hij echter volledig en vol overgave in de rol van Billy Costigan. De verscheurende keuzes die het leven van de mol kenmerken en het bijna schizofrene masker dat hij steeds moet opzetten, Di Caprio verkoopt het emotioneel moeiteloos aan de kijker. Het is een indrukwekkende performance die hij neerzet, eentje die hem op slag van een 'ster' tot een 'groot acteur' maakt. Als zijn tegenpool heeft Matt Damon de pech dat de scenarist hem minder excessief met dromen en angsten confronteert. Dat weerhoudt de geboren Bostonner er niet van om ook een diepe indruk achter te laten, in een rol die minder opvallend is, maar daarom niet minder van klasse overloopt.



Over Jack Nicholson is het minder eenvoudig een eensluidend oordeel te vellen. Zijn Frank Costello is wellicht larger-than-life geworden door het casten van Jack, eerder dan door het script. Soms is dat een goede zaak, vooral in het openingsuur, waarin Costello de mentorrol op zich neemt. Tegen dat het laatste half uur voorbijrolt, merk je echter dat Nicholsons performance steeds dichter gaat aanleunen bij zijn Joker uit Batman: een waanzinnige misdadiger die niet zou misstaan in een pompeuze opera. En dat komt The Departed niet ten goede. Mark Wahlberg daarentegen is verbluffend van begin tot einde. Net als Damon groeide hij op in Boston en kon hij putten uit een moeilijke jeugd om zijn vuilbekkende rechercheur een mens van vlees en bloed te maken. Ook hij bewijst hier dat zijn dagen als Marky Mark ver achter hem liggen. Als enige vrouw in een door mannen gedomineerde cast houdt Vera Farmiga zich goed staande. Zij speelt een psychiater die een liaison heeft met zowel Di Caprio als Damon, en vervult zo de rol van neutrale toeschouwer, iemand met wie de kijker zich gemakkelijk kan vereenzelvigen. Solide vertolkingen van veteranen Ray Winstone, Alec Baldwin en Martin Sheen voozien de prent van de nodige 'gravitas' in zelfs de kleinste rollen.

Naast de uitmuntende cast, geeft ook Scorseses vaste monteuse Thelma Schoonmaker de prent regelmatig een adrenalinestoot. De eerste vijftien minuten van The Departed proppen nog voor de titel op het scherm verschijnt zoveel informatie, personages en locaties in je hoofd dat je even dreigt de draad te verliezen. Schoonmaker houdt echter alles overzichtelijk en is ondanks haar leeftijd niet bang om de nieuwste snelle cuts intelligent te gebruiken, met een freeze-frame hier en een tijdloop daar, die de tensie tastbaar maken voor de kijker. Michael Ballhaus toont eens te meer dat hij een cameraman uit de duizend is. Hij sleurt je het verhaal binnen zonder de technische hoogstandjes te doen opvallen, zoals het hoort in een goede film. Ook componist Howard Shore is tegenwoordig een vaste medewerker van Scorsese en de Ierse invloeden in zijn catchy muziek worden met goed resultaat afgewisseld met zorgvuldig uitgekozen nummers van o.a. The Rolling Stones en van Morrison.



Maar hoe je het ook draait of keert, dit is niet Di Caprio's film, of die van Monahan of Schoonmaker, maar die van Scorsese. Al drie decennia wachtte hij op een Oscar en met The Departed kreeg hij wat hem toekwam. Zijn regie hier is niet de meest gestileerde, opvallende of briljante van zijn carrière, maar het is wellicht de meest functionele en ongetwijfeld een van de beste. Zelfs in de pietluttigste scènes gebeurt er altijd wel iets in beeld waardoor je weet dat je in de nabijheid van een filmisch genie bent. Onverwachte kaders of camerabewegingen hebben een onmiddellijke impact en de opeenvolging van shots blijft vaak lang nazinderen. Bovendien gebruikt hij naar goede gewoonte zijn prent om hommage te brengen aan de cineasten die hem voorgingen. Verwijzingen naar Howard Hawks' Scarface duiken op – meest opvallend in de X-en die al dan niet opvallend in de kaders geïntegreerd worden – evenals een korte, maar mooie knipoog naar Psycho en een liefdevolle reconstructie van een scène uit The Third Man in het laatste kwartier.

Scorsese bewijst met The Departed op 64-jarige leeftijd nog verre van uitgeblust te zijn. De film bevat meer energie dan de meeste regisseurs van half zijn leeftijd zouden aandurven. Hij is nog steeds een onbevreesd cineast, die leert van klassiekers uit zowel de Hollywood- als wereldcinema en zijn invloeden kneedt tot iets wat kwintessentieel Marty is. The Departed mag dan niet zijn sterkste film zijn – de derde act is daarvoor te rommelig, brutaal, over-the-top en zelfs wat voorspelbaar – dat weerhield hem er niet van om tijdens de Oscaruitreiking beeldjes voor beste film, regie, montage en scenario weg te kapen. Na jarenlang proberen heeft Scorsese dus eindelijk zijn gouden ventje, en dat hij dat kreeg voor een solide film in het genre waarin hij excelleert, maakt die triomf des te zoeter.



BEELD EN GELUID
Zowel beeld als geluid kregen van Warner een goede transfer mee, hoewel het niveau ervan wat te kort schiet voor de term 'referentiekwaliteit'. Niettemin ziet het widescreenbeeld er nagenoeg vlekkeloos uit, met een solide scherpte en prima contrasten. Het kleurenpalet oogt soms wat grauw, maar dat zullen we wijten aan de artistieke invalshoek van Scorsese en Ballhaus i.p.v. aan de transfer. Het geluid staat als een Dolby 5.1-track op de schijf geperst en klinkt – hoewel de prent behoorlijk dialoogcentrisch is – aangenaam dynamisch, met een zeer heldere mix. De songs op de soundtrack geven het spoor nog wat extra punch.

EXTRA'S
Deze dubbelschijvige Special Edition lost de verwachten niet helemaal in. Disc 1 herbergt enkel de entertainende Trailer (2 min.) – en begint met twee Cross-promotionele Trailers - terwijl de tweede schijf slechts drie extra's bevat. De eerste daarvan, Stranger Than Fiction (21 min.) is een featurette over de Ierse maffia in Boston en hoe één gangster specifiek model stond voor Jack Nicholsons personage. Vervolgens gaat o.a. recensent Peter Travers dieper in op de rode misdaaddraad die doorheen Martin Scorsese’s oeuvre geweven zit in Crossing Criminal Cultures (24 min.). Afsluitend zijn er 9 Deleted Scenes (18 min.), elk ingeleid door Scorsese himself. Hoewel de bonussen op de dvd nooit minder dan informatief zijn, valt op hoe weinig aandacht er is voor de film zelf en voor verwijzingen naar origineel Infernal Affairs. Ik hoop dus op een betere bonussectie bij een nieuwe release in de toekomst.



CONCLUSIE
Viervoudig Oscarwinnaar The Departed is een uitstekend gangsterdrama van Martin Scorsese. Met een prachtig scenario vol knetterende dialogen, enkele beklijvende vertolkingen, een adrenalinerijke montage en een knappe regie is dit een prent om veel plezier aan te beleven. Beeld en geluid zijn bovendien prima op de dvd, maar de bonussectie stelt wat teleur.