FILM
In tegenstelling tot België, waar de Duitsers werden buitengekegeld in 1944, bleef Nederland nog een jaar langer onder moffenbezetting, en het was een jaar dat de inwoners niet snel zouden vergeten. De combinatie van een strenge winter met een acuut voedselgebrek, en daar nog bij opgeteld de kregeligheid van de Duitsers die merkten dat ze de oorlog op alle fronten aan het verliezen waren, zorgde voor één van de zwartste bladzijden in de Nederlandse geschiedenis. Het verzet begon zich te roeren, en al wie niet tegen de Duitsers was, was ervoor, en mocht zich eraan verwachten dat zijn deur en raam met het opschrift "NSB" bedacht werd.

Zo'n personage dat de kerk in het midden tracht te houden is burgemeester van Beusekom (Raymond Thiry), die zichzelf de moeilijke taak heeft bezorgd om in het hele conflict neutraal te blijven. Zijn 14-jarige zoon Michiel (Martijn Lakemeier) is echter uit heel ander hout gesneden, en rolt door een serie van toevallige gebeurtenissen net dáár waar zijn vader hem het minst graag had gezien: in het hart van het verzet. Wat Michiel niet helemaal onromantisch vindt, want hij kijkt op naar verzetsheld Ben (Yorick van Wageningen), zijn oom. De ellende begint wanneer boven het dorp een Engels vliegtuig wordt neergeschoten. Dirk (Mees Peijnenburg), de oudere broer van Michiels vriend Theo (Jesse Van Driel), heeft Michiel een papier toevertrouwd dat hij moet bezorgen aan smid Bertus (Tygo Gernandt), een andere verzetsstrijder, indien hem iets mocht overkomen. Wanneer Dirk gearresteerd wordt voor het plegen van een aanslag op een munitiedepot en Bertus door de Duitsers wordt doodgeschoten, besluit Michiel de brief zelf te openen; er staat in beschreven hoe de gewonde piloot Jack (Jamie Campbell Bower) in het bos in een plaggenhut op hulp zit te wachten. Met zijn open beenbreuk kan Jack echter geen kant op, en Michiel moet noodgedwongen zijn zus Erica (Melody Klaver), een verpleegster, mee in het geheim betrekken. Samen proberen ze Jack zo goed en kwaad mogelijk op te lappen opdat hij de brug zou kunnen nemen richting Zwolle, waar er een verzetseenheid zou zijn die in staat is om Jack terug naar Engeland te sturen. De wegen worden echter hermetisch afgesloten door de Duitsers, en alle goeie plannetjes van Michiel om Jack aan de overkant van de rivier te krijgen, vallen zowel letterlijk als figuurlijk in het water. De toestand is zelfs zo erg dat het lijkt alsof er meer dan alleen de duivel mee gemoeid is. Bij zijn landing heeft Jack bovendien een Duitse soldaat gedood, en wanneer die in het bos wordt gevonden, openen de Duitsers de klopjacht, en hun eigen politiek van oog om oog, tand om tand volgend, moeten er in het dorp een paar onschuldige slachtoffers aan geloven. Burgemeester van Beusekom, Michiels vader, belandt zo voor het executiepeleton. Michiel twijfelt of hij niet beter alsnog Jack opgeeft om de Duitsers tevreden te stellen, maar uiteindelijk volgt hij zijn gezond verstand.

Iedereen van mijn leeftijd heeft Oorlogswinter minstens een keer moeten lezen als verplichte lectuur op school. Schrijver-politicus Jan Terlouw, ook bekend van zijn politiek-maatschappijkritisch boek Koning Van Katoren waar regisseur Martin Koolhoven nú zijn zinnen heeft op gezet om te verfilmen, heeft in elk geval met dit boek één van de meest geacclameerde werken van de naoorlogse Nederlandse jeugdliteratuur uit zijn pen laten vloeien. Wat het boek enorm toegankelijk maakt is net het weglaten van alle politieke beschouwingen die de inzet van de Tweede Wereldoorlog waren: de oorlog was niet iets dat ver van de mensen hun bed in Berlijn, Washington en Moskou werd uitgevochten, de oorlog dwong mensen om in penibele omstandigheden belangrijke morele keuzes te maken, zelfs wanneer ze, zoals Michiels vader, tevergeefs poogden nadrukkelijk afstand van het conflict te nemen; maar in een oorlog wordt niemand onberoerd.

Die briljante eenvoud wordt op simpele maar doordringende wijze vertaald door regisseur Martin Koolhoven, die wellicht ook zijn grootste commercieel en artistiek succes totnogtoe te pakken heeft. Koolhoven laat ons deel uitmaken van de gebeurtenissen door de ogen van Michiel, waardoor we het plaatje ook maar in stukken en brokken krijgen opgediend, en pas volledig is wanneer Michiels ogen opengaan en hij ziet wie er eigenlijk in de oorlog zijn vrienden zijn en wie niet. Koolhovens visuele stijl sluit erg aan bij die van de eerste act van Fons Rademakers' De Aanslag, maar Koolhoven heeft de manier van verhalen vertellen door middel van beelden en met minimale dialogen beter onder de knie. De vertelstructuur is gewoon briljant: met één lineair doel voor ogen, namelijk de vraag hoe Michiel Jack kan terugbrengen naar de geallieerden, spint zich een myriade van nevenplots bijna onopvallend rondom het hoofdverhaal, en het is pas wanneer Michiels plan jammerlijk mislukt en hij en Jack hoe langer in een dieper wespennest komen te zitten, dat alle verhaallijnen weer bij elkaar komen en een nieuwe nexus vormen. Eén en ander wordt in beeld gebracht in een prachtige fotografie, waarbij de besneeuwde landschappen nog voor een extra dimensie neerslachtigheid zorgen, en decor zijn voor de bijna Hitchcockiaanse scène waarin Michiel door het ijs zakt met zijn fiets en of all people door een Duitse Feldwebel wordt gered.

Koolhovens tweede troef is dat hij zijn cast uiterst zorgvuldig heeft uitgekozen. Vooral met de jonge Martijn Lakemeier, die Michiel speelt, heeft de regisseur goud in handen. De jongen spreekt gebrekkig Engels en Duits zoals een kind dat zich in het midden tussen twee strijdende partijen bevindt, het inderdaad zou oppikken om in penibele situaties zijn hachje te redden, met onbedoeld zinsconstructies als tomorrow and overtomorrow. Zijn personage schommelt tussen zijn puberteit, waaruit onder meer zijn haat-liefdeverhouding met zijn zuster voortkomt, en zijn drang naar volwassenheid, waarmee hij de verantwoordelijkheid op zich wil nemen om helemaal alleen op zijn eentje Jack terug naar veilig gebied te voeren. En het zou hem nog gelukt zijn ook, ware het niet dat zijn derde karaktertrek, zijn ongebreidelde naïviteit, hem ondanks zijn gezond wantrouwen tegen alles en iedereen, uiteindelijk de das omdoet en hem treft op een plek waar het hem het meest pijn doet.

Maar ten opzichte van het boek heeft Koolhoven, zoals elke boekverfilmende regisseur, ook bepaalde toegevingen moeten doen. Er is erg weinig ruimte gelaten voor dialoog tussen Michiel en zijn familieleden; het is ronduit verbazend dat hij zo'n innige band met zijn vader heeft, alhoewel het enige wat het tweetal in de film samen heeft gedaan is dat pa Michiel heeft geleerd hoe hij zich met water en zeep moet scheren. Ook de rol van Michiels moeder (Anneke Blok) komt wat in de verdringing; de enige memorabele scène die ze heeft is wanneer ze ruckus gaat maken in het door de Duitsers bezette stadhuis waar haar man gevangen wordt gehouden. Het coming-of-age element, waarbij Michiel met schade en schande op een veel te korte tijdsspanne volwassen wordt - op het begin van de film is hij een naarstige kwajongen die het verzet cool vindt, op het einde van de film heeft hij iemand neergeschoten - werd wel bewaard, en af en toe een beetje gebruskeerd, maar dat is nu eenmaal onvermijdelijk wanneer men een concies boek moet reduceren tot dik anderhalf uur film. Enige minpunt in de casting is Melody Klaver als Erica, die blijkbaar geen flauw idee heeft welke houding ze tegen haar favoriete boksbal Michiel en zijn gewonde piloot Jack moet aannemen, en daarbij moet werken met een paar clichés waar de versheidsdatum al lang verstreken is (geen Hollandse film of er moeten twee protagonisten het bed in duiken...)

Dat de film het Gouden Kalf zou winnen op het festival van Utrecht stond in de sterren geschreven. Dat de film uiteindelijk niet de shortlist voor Oscar voor beste buitenlandse film haalde, was deels te wijten aan de lobbycampagne rond Marco Borsato's zelfverheerlijkingsfilm Wit Licht die zodanig werd opgedrongen dat de jury haar buik vol had van Nederlandse films en een nominatie voor Oorlogswinter ook maar ineens terzijde schoof. Zoals ik in de bespreking van http://www.dvdinfo.be/bespreking.php?id=5569 De Brief Voor De Koning schreef, zit er nog heel wat potentieel in het verfilmen van jeugdboeken van Nederlandse jeugdauteurs, in een periode waarin de Vlaamse jeugdliteratuur KO in de touwen lag en overgeleverd was aan sujetten als Gie Laenen.

BEELD EN GELUID
De beeldkwaliteit is uiterst gedetailleerd. Ondanks het feit dat de kleuren in postproductie digitaal bewerkt zijn om er bijvoorbeeld alle groentinten uit te halen om het geheel nog een beetje meer op een winters landschap te laten lijken, ziet het beeld er toch scherp en gedetailleerd uit, met verzadigde kleurbalansen. Er is een beetje grain aanwezig, niet méér dan nodig om de film er netjes authentiek te laten uitzien, en in de donkerdere scènes, zoals in het schuilhol van Jack, is er altijd meer dan voldoende detail te zien. Qua geluid hebben we de ruime keuze tussen een ongecomprimeerde PCM-track, een DTS 5.1-track en een Dolby Digital 5.1-track, die elkaar waard zijn, maar waarbij de DTS-track een klein beetje meer opgeklopte punch heeft, getuige daarvan de manier waarop de potjes en de pannetjes beginnen te rammelen als het neerstortend vliegtuigje in het begin van de film boven het dorp scheert. Er is ook een audiodescriptieve track beschikbaar voor slechtzienden, in Dolby Digital 5.1, en naast een ondertitelingspoor voor doven en slechthorenden is er ook een Nederlands ondertitelspoor dat alleen de Duits en Engels gesproken stukken vertaalt. Daarnaast zijn er ook nog Franse en Engelse ondertitelingen. Een prima uitgave om ook in het buitenland te slijten.

EXTRA'S
Een grote hoeveelheid bonusmateriaal vergezelt deze release. Eerst en vooral is er een audiocommentaar door regisseur Martin Koolhoven en editor Job ter Burg, die best een hoop interessante details te vertellen hebben over de productie, en die in hun track zelden of nooit stiltes laten vallen. De 24 minuten durende Making Of-documentaire is een standaard elektronisch perspakket met wat beelden achter de schermen, fragmenten en natuurlijk interviews. Martin Koolhoven liet zich ooit ook verleiden tot deelname aan een aflevering van Het Gesprek, een digitaal themakanaal dat 24 uur op 24 niets anders uitzendt dan interviews; op het moment van schrijven is Het Gesprek net failliet gegaan en van de satelliet verdwenen. Het Gesprek stond garant voor diepte-interviews waarbij tijd werd genomen om de geïnterviewde zijn standpunt uiteen te laten zetten, en als zulks is dit een interessante bijdrage. Nog 13 minuten aan interviews worden gespendeerd aan regisseur Martin Koolhoven, auteur Jan Terlouw en hoofdacteur Martijn Lakemeijer die het over hun bijdrage aan de film (regie, boek en acteerwerk) hebben, een beetje voorspelbaar. Wie nog niet genoet interviews heeft kan nog de documentaire "Martijn Lakemeijer bij TV Rijnmond" (3 min.) bekijken, waarin de jonge filmster voor de microfoon van de regionale omroep mag verschijnen.

Veruit de interessantst duidende extra is de documentaire "Hongerwinter" (48 min.) Hierin wordt de historische context geschetst van de winter van '44-'45, waarin het Nederlandse volk nog eens een paar extra treitereien van de verliezende Duitsers mochten ondergaan.

Dan is het tijd voor promomateriaal. De fotogalerij (4 min) bevat wat setfoto's, gemonteerd op een muziekje. Dan volgen er drie trailers, afwisselend gemaakt voor de bioscoop en voor de televisie. In vijf kortere vignettes, Visual Effects (9 min.), krijg je de opeenvolgende stages van het bewerkingsproces van de film, aan de hand van vijf pivotale scènes. In totaal zijn er nog 13 verwijderde scènes te vinden, samen goed voor een dikke 18 minuten, voorzien van commentaar waarom ze uit het eindresultaat werden geschrapt. Voor een film met deze historische achtergrond wordt er nogal karig omgesprongen met stunts, maar waar het gebeurt wordt er aandacht aan besteed: 3 scènes worden onder de hoofding Stunts (11 min.) danig geanalyseerd.

De première van de film was al een belevenis op zich. Als samenraapseltje van verschillende omroepen vinden we vier korte premièreverslagen (11 min.) over de film terug, waarbij de (lovende) reacties nogal uniform zijn. Onder de noemer Op de Set (4 min.) krijgen we nog twee redelijk promotioneel getinte video's over de film te zien.

CONCLUSIE
Oorlogswinter is één van de kwalitatief beste films die onze noorderburen de laatste jaren hebben uitgebracht, waarbij regisseur Martin Koolhoven het werk van Jan Terlouw enorm veel eer heeft aangedaan. De Blu-ray verdient terecht een topstatus.