FILM
In de film Deutschland Im Herbst bracht Rainer Werner Fassbinder verslag uit over de gebeurtenissen op 17 en 18 oktober 1977, cruciale momenten uit de Duitse naoorlogse geschiedenis die hij voor het nageslacht wilde vastleggen: de linkse extremisten van de zgn. Tweede Generatie hadden eerder dat najaar de voorzitter van de Duitse werkgeversorganisatie, Hans-Martin Schleyer, gekidnapt om de vrijlating af te dwingen van de leden van de linkse terreurgroep Baader-Meinhof (de Eerste Generatie) die sinds vijf jaar in speciale gevangenissen in bewaring zaten na een veroordeling wegens bloedige aanslagen tegen de Duitse staat en economie. Uit solidariteit kaapte een Arabisch commando een Lufthansa-vliegtuig dat na veel omzwervingen in Mogadishu (Somalië) aan de grond werd gezet. Het werd bestormd door een speciale Duitse elite-eenheid waarbij 86 mensen om het leven kwamen. De ochtend nadien werden drie leden van de Baader-Meinhof groep (Andreas Baader, Gudrun Ensslin, Ulrike Meinhof) dood aangetroffen in hun cellen. Zelfmoord, was de officiële uitleg. Uit wraak vermoordden de extremisten Hanns-Martin Schleyer en lieten zijn lijk achter in een kofferbak in Müllhausen. In z’n huis in München volgde een zweterige en angstige R.W. Fassbinder de gebeurtenissen op de voet. Was hij niet het logische volgende slachtoffer van een staat die haar democratische dekmantel afgooit om via Uitzonderingswetten in de Reichstag (het Duitse parlement) meedogenloos op te treden tegen elke vorm van maatschappelijke en politieke kritiek?

Twee jaar na Deutschland Im Herbst kwam R.W. Fassbinder op de proppen met Die Dritte Generation waarin hij d.m.v. een fictief verhaal een stand van zaken opmaakte van het politieke en maatschappelijke leven in de Duitse Bondsrepubliek na de gebeurtenissen uit de periode 1977-1978. Fassbinders Derde Generatie is een clubje salonextremisten, verveelde burgermannetjes en -vrouwtjes die, geïnspireerd door Die Welt als Wille und Vorstellung van de pessimistische post-Kantiaanse filosoof Arthur Schopenhauer, hun eigen terroristische celletje oprichten om af te rekenen met de uitwassen van het Duitse kapitalisme. Het bonte gezelschap zonder echte ideologie of politieke kleur wordt geleid door de blonde en bebrilde August Brem (Volker Sprengler), een eigenaardige en geheimzinnige figuur die te pas en te onpas opduikt en de celleden op een geraffineerde manier manipuleert. Dat is niet moeilijk gezien die hun informatie hoofdzakelijk uit televisieprogramma’s en kranten halen zonder fundamentele kennis van de mechanismen die de Duitse samenleving beïnvloeden. Hun bijeenkomsten hebben trouwens meer weg van koffiekransjes en hun kleine persoonlijke problemen krijgen meer dan eens voorrang op de grote afrekeningplannen waarover ze in vrij vage termen praten.

Een belangrijke figuur in Fassbinders scenario is Susanne Gast (Hanna Schygulla), niet wegens de grote rol die de regisseur voor haar heeft voorbehouden, maar voor haar functie als kapstok waaraan de diverse intriges worden opgehangen. Burgervrouwtje Susanne Gast is via haar echtgenoot, de niet echt snuggere componist Edgard Gast (Udo Kier), bij de cel betrokken geraakt. Overdag is ze de secretaresse van Peter Lurz (Eddie Constantine), directeur van een computerbedrijf, die in nauwe financiële schoentjes zit wegens de dalende vraag naar computers in de BRD. Er is te weinig terrorisme in dit land, zegt hij via de telefoon tegen zijn Amerikaanse leverancier, de politie heeft geen nood aan computers op dit moment, maar ik zal zien wat ik eraan kan doen, vertrouw mij. Lurz heeft nl. het vermetele plan opgevat om de markt eigenhandig te stimuleren via de oprichting van een terroristische cel. Als die het met de overheid aan de stok krijgt, stijgt automatisch de vraag naar computers bij de veiligheidsdiensten en de politie. Zijn mannetje op het terrein is de bebrilde August Brem, de man die de extremistische cel leidt, die zorgt voor haar uitbouw én die Linz op de hoogte houdt van de voortgang. Linz op zijn beurt is goeie maatjes met politie-inspecteur Gerhard Gast (Hark Bohm), de vader van Edgard Gast, de mislukte componist, en dus ook de schoonvader van Susanne Gast. Linz kan met andere woorden elke dag zijn secretaresse in het oog houden, de groei van de extremistische cel volgen via August Brem en een val voor de celleden opzetten via zijn goede vriend en politieman Gerhard Gast. Wanneer Paul (Raúl Gimenez), de ingehuurde scherpschutter van de cel, op gewelddadige wijze wordt omgebracht, groeit bij de extremisten het vermoeden dat er een verrader in hun midden is. Meteen komen ze in actie: ze besluiten van het carnavalgedruis te profiteren om Peter Lenz, de computerbaas én de werkgever van Susanne, te ontvoeren.

Die Dritte Generation is een scherp en cynisch portret over het Duitse terrorisme op het einde van de jaren '70. De ideologische zwaargewichten van weleer zijn verdwenen en hun opvolgers van de derde generatie, ongelukkig over de gang van zaken in Duitsland, besluiten om het werk af te maken. Jammer genoeg hebben ze nauwelijks politieke bagage en zijn ze verwend door het succesvolle Wirtschaftswunder en de kapitalistische consumptiemaatschappij. Het zijn geen revolutionairen zoals de politiekgemotiveerde en extreemlinks geëngageerde leden van de Baader-Meinhof-groep. Het zijn kleine bourgeois, nazaten van het pre-nazistische bourgeoisregime en door hun onkunde zien ze ook niet de manipulaties waarvan ze het slachtoffer zijn, zien ze niet dat ze de kapitalisten in de kaart spelen. Fassbinder legt politiechef Gerhard Gast in dit verband een cruciale zin in de mond: ik droomde dat de kapitalisten het terrorisme hadden uitgevonden om de staat te verplichten hen beter te beschermen. De regisseur legt m.a.w. een verband tussen kapitalisme en terrorisme, een fenomeen waar ze in de Verenigde Staten ervaring mee hebben sinds de zgn. Veiligheidsmaatregelen van kameraad G.W. Bush na 9/11. Of hoe de ideeën van R.W. Fassbinder na bijna 40 jaar nog altijd brandend actueel zijn.

Fassbinder vermomt zijn verhaal als een opera buffa, een komische farce waarin hij de terroristen afschildert als individuen die het louter om de terroristische daad te doen is, gespeend van elke ideologie. De machthebbers, de Duitse staat, beschuldigt hij van collaboratie met het kapitalistische systeem en vandaar naar onderdrukking van de bevolking en het verkwanselen van de democratische principes. Het hoeft geen betoog waarom Fassbinder voor Die Dritte Generation geen overheidssubsidies kon losweken. Maar de tegenpartij was zijn film evenmin goedgezind: bij de première in Hamburg in 1979 had de regisseur af te rekenen met boze RAF-sympathisanten en leden van andere linkse groeperingen.

Die Dritte Generation is opgedeeld in 6 hoofdstukken, of om het met Fassbinder te zeggen: Eine Komödie in sechs Teilen um Gesellschaftsspiele voll Spannung, Erregung und Logik, Grausamkeit und Wahnsinn, ähnlich den Märchen, die man Kindern erzählt, ihr Leben ertragen zu helfen (*). Elk hoofdstukje begint bovendien met vunzige graffititeksten uit de Berlijnse herentoiletten, want aan de graffiti herkent men de morele toestand van een volk, aldus Fassbinder.

Die Dritte Generation heeft overigens echt bestaan in de periode 1978-1993. Het was een terroristische cel onder leiding van o.a. Birgit Hogefeld (in 1993 veroordeeld tot levenslang wegens de moord op een Amerikaanse soldaat en een aanslag op de Amerikaanse vliegtuigbasis in Frankfurt) en de kunstenares Eva Sybille Haule (tot levenslang veroordeeld wegens de moord op de industrieel Ernst Zimmermann en meer dan twintig andere pogingen tot moord). Deze derde generatie extremisten miste evenwel de ziel van de Baader-Meinhof-groep en stelde het puur plegen van aanslagen op industriëlen en CEO’s boven het ideologische gedachtegoed van haar voorgangers.

BEELD EN GELUID
Die Dritte Generation is via digitale weg prachtig gerestaureerd. De kleuren zijn fel en gesatureerd en de film zelf is quasi loepzuiver. Het zwart-witcontrast is meer dan acceptabel en het aantal ongerechtigheden is tot een verwaarloosbaar minimum teruggebracht. Het geluid staat in stereo en het effect is merkbaar aanwezig. De stemmen klinken realistisch en zuiver, maar ze zijn niet altijd verstaanbaar wegens het voortdurende achtergrondgeluid van televisies en radio’s. Bovendien is er te weinig vertaald van de Duitse dialogen en staan er een paar taalfouten in de ondertitels.

EXTRA'S
Interessante extra’s op deze dvd: de Originele Bioscooptrailer, de Originele Bioscooptrailer van Deutschland Im Herbst, een 26 minuten durend Fragment Uit Deutschland Im Herbst, de korte film De kleine Chaos (10 min.) uit 1969 met Hanna Schygulla in een hoofdrol en de lange reportage Fassbinder Politik (27 min.), over Fassbinders politieke ideeëngoed aan de hand van een getuigenis van journaliste Heike Hurst.

CONCLUSIE
Die Dritte Generation van R.W. Fassbinder is een politieke komedie, een cynisch portret van een land en een generatie tegen de achtergrond van het RAF-terrorisme in Duitsland in de jaren '70 en '80 van de vorige eeuw. Ondanks het zware thema is er sprake van verrassend veel humor en vooral een vernuftig plot, zij het dat het even duurt voor de kijker door heeft waar het allemaal om draait. Die Dritte Generation is ondanks zijn bedrieglijke uiterlijke verschijningsvorm een film met ballen.

(*) Een komedie in zes delen over gezelschapsspelen vol spanning, opwinding, logica, gruwel en waanzin, zoals de sprookjes die men kinderen vertelt om ze te helpen hun leven tot de dood te verdragen.