FILM
'Sometimes you have to lose yourself, before you can find anything,' orakelt het personage gespeeld door Burt Reynolds in het eerste bedrijf van Deliverance. De woorden zijn een perfecte illustratie van wat John Boormans baanbrekende natuurthriller in honderd nagelbijtende minuten tracht te vertellen. En waar kan een mens zich beter verliezen dan in een ongerept stukje natuur, langs de loop van een rivier die weldra zal opdrogen ten gevolge van de constructie van een dam. Met de kano varen de vier protagonisten – stuk voor stuk stadsmensen – de rivier in het diepe zuiden van de Verenigde Staten voor het laatst af, in de hoop de schoonheid van de natuur te ontdekken, eventjes uit te rusten van hun jachtige leven en gezellig samen te zijn met vrienden. De hen omringende jungle heeft echter andere plannen.

Vanaf de eerste minuut is immers duidelijk dat dit geen plezierreisje zal worden. De plaats van vertrek is bijvoorbeeld een vervallen benzinestation, bewoond door een stel ongemanierde, onintelligente inteeltkarakters. De joviale toon die kanoërs Lewis, Ed, Drew en Bobby aanslaan wordt dan ook al snel teniet gedaan door ongemakkelijke stiltes en ongure blikken. Emblematisch voor die sfeer van onbehagen is de terecht fel bejubelde beroemdste scène uit Deliverance, waarin Drews gitaar in duel gaat met de banjo van een achterlijke jongen op een balkonschommel. Wat begint als een leuk spelletje en evolueert naar virtuoos snaargetokkel, eindigt met een beangstigende toon als de jongen na het duel weigert Drew een blik waardig te gunnen. Wanneer de vier stedelingen even later de rivier opzoeken, varen ze onder een brug door en ontmoeten ze opnieuw de banjoknul. Eens te meer staart hij de 'indringers' na met een expressieloze blik. Zijn banjo bengelt als een omineus zwaard van Damocles aan zijn arm.

In veel opzichten kan je Deliverance beschouwen als de antithese van Boormans doorbraakfilm Point Blank. Daarin was een ondertoon van dreiging ook steeds aanwezig, maar ging die uit van de stad, van kale grauwe gebouwen, van monsters van glas en staal. In Deliverance is de natuur de vijand. De kronkelende, onvoorspelbare rivier met zijn bruuske stroomversnellingen en puntige rotsen op de bodem. Het dichte gebladerte van de jungle, waaronder de grootse gruwelen kunnen – en zullen – plaatsvinden zonder dat een mens ze ziet of hoort. Boorman buit die vijandige functie van de natuur optimaal uit met een bijwijlen briljante regie, die tegelijkertijd de epiek van de jungle benadrukt en het claustrofobische ervan. Bomen of kliffen omringen immers de rivier – en dus de personages – als ondoordringbare muren. De stadsmensen zijn geïsoleerd in een vreemde omgeving en al hun goede bedoelingen ten spijt is het een op voorhand verloren strijd die ze voeren. Geholpen door het majestueus realistische camerawerk van cinematograaf Vilmos Zsigmond creëert John Boorman zo een van de meest intimistische widescreenfilms ooit gemaakt.



De verdienste daarvoor ligt niet enkel in de technische bravoure van Boorman en zijn camerateam, maar ook een in geïnspireerde casting. De enige bekende naam in de rolbezetting – in 1972 althans – was Jon Voight, die heel wat overtuiging nodig had om toe te happen, maar zich zijn uiteindelijke ja niet beklaagd zal hebben. Ed blijft tot op heden immers een van de meest intrigerende karakters die de topacteur speelde. Het personage is de spil van het verhaal, degene met wie de kijker zich identificeert, en Voights method acting geeft het karakter voldoende drama mee, zelfs in sequenties waarin de plot op de achtergrond verdwijnt. Burt Reynolds was een mislukte tv-acteur toen Boorman hem voor de rol van Lewis contacteerde, maar zag meteen in dat dit een unieke doorbraakkans was. De eerste helft van Deliverance is Lewis immers het dominante personage, degene die de plot in een definitieve plooi legt en de beste dialogen voor de kiezen krijgt. Hoe goed de rol ook geschreven is, Reynolds verdient alle lof voor de wijze waarop hij Lewis gestalte geeft. Bijna vier decennia later blijft dit dan ook terecht het personage waarmee de acteur het meest geassocieerd wordt.

De twee andere leden van het centrale kwartet hadden voor de opnames van Deliverance nog nooit op een filmset gestaan – en in het geval van Ronny Cox zelfs nooit voor een camera tout court. Beide werden opgemerkt op toneelpodia in respectievelijk New York en Washington DC en kregen van John Boorman de kans de eerste stap te zetten van wat tot een illustere Hollywoodcarrière als karakteracteur zou uitgroeien. De moedigste performance komt ongetwijfeld van Ned Beatty, wiens karakter halverwege de prent de vernedering van een anale verkrachting moet ondergaan. Beatty speelt de angst niet overdreven expressief, maar verinnerlijkt zijn vrees, wat een van de meest beklijvende filmscènes van de jaren zeventig oplevert. Cox’s personage heeft een nadrukkelijkere, klassiekere karakterscène, maar laat niettemin een blijvende indruk achter. In de nevenrollen valt geen valse noot te bekennen.

James Dickey, de man die het scenario schreef naar zijn eigen roman en tevens de cruciale rol van sheriff op zich neemt in het laatste bedrijf, wou zijn ‘kindje’ maar al te graag beschermen en eiste daarom een constante aanwezigheid op de set van Deliverance. Dat Boorman daar niet op inging, is waarschijnlijk maar goed ook, omdat de Brit als een outsider kon kijken naar deze typisch zuidelijke thriller, wat quasi altijd de beste films oplevert. Deliverance werd in 1972 genomineerd voor drie Oscars – film, regie en montage – maar keerde met lege handen naar huis. Dat had waarschijnlijk evenveel te maken met de controversiële scènes in de prent als met de moordende competitie (The Godfather, Cabaret). Maar de erkenning die Deliverance toen kreeg, is er in de loop der jaren enkel op toegenomen. Het is een van die films die iedereen minstens één maal gezien moet hebben. En geloof me, in de meeste gevallen zal het niet bij die ene keer blijven.

BEELD EN GELUID
Voor zijn 35ste verjaardag heeft Deliverance een grondige opknapbeurt gekregen, waardoor de prent waarschijnlijk de glans van de eerste projectie benadert. De scherpte is uitstekend voor het grootste deel, het kleurenpalet wordt natuurlijk weergegeven en de contrasten en zwartniveaus scoren boven de middelmaat. Grain is geregeld present, maar stoort enkel in een handvol stukjes stock footage. De enige echte smet op de transfer vormen enkele cruciale schemersequenties, die met het day-for-nightproces werden gefilmd en daardoor de overstap naar digitale kwaliteit niet verteren. De soundtrack werd opgewaardeerd naar een 5.1-Dolbytrack, wat de claustrofobische sfeer en de dreiging van het oerwoud zeer ten goede komt. Toch gingen het restauratieteam niet al te revisionistisch te werk, zodat de eigenheid van een goed monospoor niet volledig verloren gaat.

EXTRA'S
Hoewel de bonussectie nog net een beetje vollediger en uitgebreider had kunnen zijn, is dit een Special Edition die de kwaliteit van Deliverance alle eer aandoet. In zijn Audiocommentaar toont John Boorman zich een bekwaam spreker, die met enthousiasme de productie van zijn voornaamste film uit de doeken doet en de luisteraar steeds weet te boeien. Nog beter is een reeks van vier retrospectieve documentaires – samen net geen uur lang – die bijna alles vertellen wat een mens wil weten over Deliverance. The Beginning focust op casting en preproductie en The Journey belicht de praktische moeilijkheden van het filmen op een rivier. De fameuze verkrachtingsscène vormt de hoofdmoot van Betraying the River, terwijl o.a. de kritische respons aan bod komt in Delivered. Opvallend aan deze docu’s is daarnaast dat alle nog levende protagonisten in cast en crew meewerkten en allen goede herinneringen aan de shoot blijken te hebben. Featurette The Dangerous World of Deliverance (10 min.) uit 1972 is de perfecte aanvulling voor de retrospectieve docu’s omdat hierin auteur James Dickey op de voorgrond treedt. Een Trailer (3 min.) rond de prima bonussectie af.

CONCLUSIE
Deliverance is ook na 35 jaar nog een spannende, onrustwekkende kijkervaring. Zowel cast als crew presteren op het toppunt van hun kunnen en zorgen ervoor dat de film terecht als klassieker wordt aangeprezen. Beeld en geluid werden daarenboven uitstekend geremasterd, terwijl ook de bonussectie het bekijken meer dan waard is. Niet twijfelen dus en kopen deze dvd!