FILM
In Dido & Aeneas zoekt de Duitse choreografe en danseres Sasha Waltz naar nieuwe expressiemogelijkheden om de meer dan 300 jaar oude kameropera van de Engelse barokcomponist Henry Purcell (1659-1695) nieuw leven in te blazen. Het resultaat is een fusie van dans, zang en muziek, een zgn. choreografische opera, waarbij dansers, zangers, musici en designers een gelijkwaardige rol spelen in het totstandkomen van het eindproduct. De productie ging in 2007 in première in Luxemburg én Berlijn en werd door toonaangevende theaterrecensenten meteen uitgeroepen tot origineelste experiment van de eeuw. Gezien de nieuwe eeuw maar net is begonnen, is dat wellicht enigszins voorbarig, maar het geeft wel aan dat Sasha Waltz niet minder dan tot de wereldtop in het genre behoort.
Henry Purcells Dido & Aeneas werd voor het eerst uitgevoerd op de Boarding School for Young Gentlewoman in Chelsea, waar de echtgenote van Purcells medewerker en balletinstructeur Josias Priest werkzaam was. Het theaterstuk duurt ongeveer 100 minuten en is onderverdeeld in drie acts. De tekst is van de hand van de Ierse dichter en schrijver Nahum Tate, die in 1692 in Londen de hoge onderscheiding van poet laureate in ontvangst mocht nemen. Tate baseerde het libretto op zijn tragedie "Brutus of Alba, or The Enchanted Lovers" (1678), waarin hij de verhaalstof over Dido & Aeneas aan bod liet komen: Aeneas is na de val van Troje met zijn vloot over zee gevlucht (n.a.v. de valstrik met het Griekse houten paard dat voor de poorten van Troje werd achtergelaten). Bij het begin van de opera zet hij voet aan wal in Carthago, waar koningin Dido de scepter zwaait. Zij ziet een strategisch verbond met Aeneas wel zitten, wordt op hem verliefd, maar tijdens een gezamenlijke uitstap organiseren vijandige heksen een storm waardoor het gezelschap op de terugweg uit elkaar wordt gedreven. Van een elfje, vermomd als Mercurius, verneemt Aeneas dat hij de goddelijke opdracht krijgt om in te schepen om op Latijnse bodem een nieuw Troje te stichten (Rome). Wanneer Dido het nieuws verneemt is ze er het hart van in. Aeneas’ verweer dat hij de goden ongehoorzaam zal zijn, kan haar niet meer overtuigen en dus vertrekt de Trojaanse vloot terwijl de heksen al nieuwe plannen smeden om de bemanning op volle zee te vernietigen. Dido, de koningin van Carthago, blijft verdrietig achter in haar paleis. Zij wil en kan zonder Aeneas niet leven en kiest voor de dood.
Het thema is minstens voor een deel allegorisch en in de Engelse literatuur wordt gesuggereerd dat het theaterstuk zou verwijzen naar het huwelijk van William III (van Oranje) en de protestantse Mary II in 1688 en hun gezamenlijke troonsbestijging in 1689, na het vertrek van Mary’s vader James II. Maar dat is speculatie.
De miniopera van Henry Purcell geldt als het populairste werk uit zijn oeuvre. Vooral de aria When I am Laid in Earth, waarin Dido haar besluit om te sterven meedeelt, is een prachtig staaltje van meesterlijke componeerkunst. Het muziekstuk wordt nog vaak ten gehore gebracht tijdens klassieke concertavonden en is o.a. ook gebruikt in de soundtracks van Band of Brothers (2001), Before Sunrise (1995) en The Man Who Cried (2000). In de commerciële popmuziek zijn er covers bekend van o.a. Nine Inch Nail, Qntal, Klaus Nomi, Tiesto en Alison Moyet.
In Dido & Aeneas zorgt Henry Purcell voor een afwisseling tussen solozangpartijen, duetten, koorzang en instrumentale muziek (als interludium tijdens de pauzes) waaraan – op uitzondering van het koor en het orkest – alle acteurs participeren. Ondanks de dramatische verhaalstof is deze kameropera in hoge mate een opgewekt en bij momenten zelfs een haast lichtvoetig theaterstuk, met maar af en toe donkere passages. Het stuk is de absolute lieveling van het hedendaagse concertpubliek, zowel in de theater- als in de concertante uitvoering. Ter illustratie: in Klara’s Top 75 van 2008 eindigde Dido & Aeneas op de negende plaats. De versie op deze dvd is live opgenomen in de Staatsoper Unter Den Linden in Berlijn in 2005 in samenwerking met de Akademie Für Alte Musik Berlin en het Vocalconsort Berlin onder de muzikale leiding van Attilio Cremonesi.
Choreografe Sasha Waltz laat de kameropera beginnen met een proloog waarin de zonnegod Phoebus met zijn strijdwagen uit de zee opstijgt en samen met de Nereiden de komst van Venus aankondigt. Het gezelschap duikt naar de bodem van de zee en ontdekt er het verdronken Carthago. Met een gigantisch aquarium illustreert Waltz de scène en zij laat de dansers hun sierlijke bewegingen onder water uitvoeren terwijl het aquarium langzaam leegstroomt. Op het einde verschijnt Venus, de godin van de liefde. Vervolgens verplaatst de actie zich naar het toneel waar de eerste acte die zich tegen een kale achtergrond ontvouwt. De Trojanen maken een tussenstop in Carthago en bewijzen koningin Dido eer in haar paleis op de tonen van Purcells Ouverture tot de eerste act. De dansers zorgen voor eigen accenten en vertellen hun deel van het verhaal met expressieve en vloeiende bewegingen. Waltz kiest voor een afwisseling van solodansers en kleine bezettingen. De kostuums zijn eenvoudig en donker van kleur. Het koor – in de Griekse tragedie apart opgesteld en fungerend als verteller en commentator – wordt hier heel voorzichtig tussen de dansers geschikt en participeert meestendeels actief aan de actie.
Met het spel van licht en donker, met grauwe tinten van grijs en groen creëert regisseur Peter Schönhofer de gepaste sfeer en gemoedstoestand. Donkerblauw en zwart zorgen voor een bijna poëtische stemming wanneer cupido verschijnt en z’n pijlen op de hoofdpersonages richt. De massascène in het paleis van koningin Dido baadt in wit licht, met overdadige kostumering en felle kleuren. De sfeer is uitgelaten, want het hele gezelschap maakt zich op voor een picknick, maar de pret is van korte duur, want door toedoen van de heksen en hun handlangsters betrekt de hemel en worden er snode plannen gesmeed tegen de amoureuze intenties van het koningspaar. Sasha Waltz zorgt voor scherpe contrasten, tussen de scènes onderling, maar evenzeer tussen de aankleding van decor en personages en de moderne choreografieën die worden opgevoerd en die op hun beurt contrasteren met de periodemuziek van Henry Purcell.
Het resultaat is een eclectisch schouwspel dat oud en nieuw combineert tot een visueel aantrekkelijke voorstelling met ernstige en grappige momenten, een enscenering die het werk van Henry Purcell laat schitteren als een moderne en eigentijdse productie, ondanks het klassieke libretto. Het orkest, het koor én de dansers maken van Dido & Aeneas een wonderlijke vertoning die op geen enkel moment hapert en die de vaart van Purcells originele meesterwerk respecteert. Een zoveelste hoogtepunt in deze beeldrijke en intrigerende voorstelling is uiteraard Dido’s Lament oftewel When I am Laid in Earth, waarin mezzosopraan Aurore Ugolin voor kippenvel zorgt, terwijl Cupido met z’n rozenblaadjes verschijnt en het koor de toeschouwer vertelt dat hij eeuwig over Dido zal waken.
BEELD EN GELUID
Deze liveopnamen staat in een 1.85:1-beeldverhouding en is niet op film maar op video geregistreerd. Er is gebruik gemaakt van een groot aantal camera’s waardoor de regisseur niet alleen over panoramische opnamen beschikt, maar de toeschouwer ook kan trakteren op massa’s close-ups van solodansers en zangers, incluis hun gelaatsexpressies, waardoor de kijker veel dichter bij de actie betrokken wordt dan de toeschouwer in de theaterzaal. Het kleurenpalet is uitgebreid, de scherpte is haast perfect en er is geen sprake van technische mankementen of ongerechtigheden. Voor de muziek is bewust gekozen voor een PCM Stereo-formaat, waardoor de theaterillusie bewaard blijft. De geluidsband is krachtig en zuiver, met een stevige subwoofer.
EXTRA'S
De dvd bevat als enige extra een 26 pagina’s tellend en drietalig (Eng/Fr/Dui) boekje met een korte samenvatting van de inhoud van de verschillende onderdelen van deze choreografische opera en een interview met regisseur Sasha Waltz en muziekleider Attilio Cremonesi over de totstandkoming van de voorstelling.
CONCLUSIE
Indien u interesse heeft voor klassieke en oude muziek en/of voor het werk van de Engelse barokcomponist Henry Purcell, dan mag u deze dvd zeker niet missen, want wat choreografe en danseres Sasha Waltz doet met de kameropera Dido & Aeneas is uniek en indrukwekkend, een lust voor oog en oor. De uitvoering is origineel en eigenzinnig, maar tegelijk ook inspirerend en ze doet het werk van Henry Purcell alle eer aan. De cast is beresterk, koor en orkest zijn van topniveau en de technische realisatie van het project is om duim en vingers af te likken.
