FILM
Vertellen waar Un Chien Andalou over gaat is onmogelijk, want het is geen film zoals een andere. Het is een reactie tegen de avant-garde van de jaren '20. Buñuel en Dalí slagen er nl. in om met iets totaal nieuws voor de dag te komen: de surrealistische cinema. Surrealistische film wordt in Frankrijk al sinds het begin van het decennium gemaakt, o.a. door een figuur als Man Ray, maar de literaire geesten rond André Breton en Louis Aragon onthalen zijn werken maar koeltjes. De zgn avant-garde cinema (Ray, Ruttmann, Vertov, Clair, Ivens) bekommert zich om artistieke producties die de rede van de toeschouwer aanspreken met donker- en lichtspel en met fotografische effecten. Er wordt gebruik gemaakt van ritmische montages, technische research en het resultaat is perfect conventioneel en redelijk van toon en sfeer: alles wat het surrealisme niet is of niet wil zijn.

Buñuel en Dalí onderschrijven ten volle het surrealistisch manifest, maar voor hun gaat film over dromen en poëzie en is er geen sprake van de toeschouwer op een onderhoudende en prettige manier te entertainen; de kijker is de vijand, hij behoort tot het kamp van de gevestigde waarden en hij moet dus geprikkeld, aangevallen en onthutst worden. Al in de eerste scène van Un Chien Andalou is het raak: een ouderwets scheermes snijdt de maan middendoor en vervolgens zien we dat scheermes een oogbol op precies dezelfde manier doormidden snijden, in close up. Het fragment stoot de toeschouwer af, het doet hem walgen, het hoofd afwenden van afschuw, reacties die de surrealisten bewust uitlokken.

Het vervolg van Un Chien Andalou ligt in het verlengde van het eerste fragment: een man met een wonde in zijn hand waaruit mieren kruipen, een kerel die zich opdringt aan een vrouw en haar borsten betast, fantaserend en kwijlend stelt hij zich voor dat hij haar blote boezem bepotelt. Wanneer ze hem afweert en zich achter een fauteuil verschuilt, komt dezelfde man vanuit de andere hoek van de kamer op haar af in een paardentuig met daaraan twee vleugelpiano's, bovenop twee doodbloedende ezels en tussen de touwen twee ingebonden koetsiers. Het zijn losse fragmenten die nauwelijks of totaal niet met elkaar van doen hebben, vergelijkbaar met de flow of conscience in de teksten van David Bowie, dromen van Buñuel en Dalí omgezet in beelden, zonder logisch of vooropgezet plot, zonder wijdere bedoeling dan beelden te tonen die mensen doen nadenken, shockeren, van hun stuk brengen, een combinatie van nihilisme, dromerij en dichterlijke vrijheid zonder het ballast van de traditie en de rede.

De Spanjaard en de Catalaan zitten meteen waar ze wilden zijn: in het hart van het surrealisme en leveren een film af die de ideologie van het surrealisme voor 100 procent onderschrijft: het automatisme. Hun Franse voorgangers en collega’s hebben gefaald waar het duo slaagt. Man Ray en Antonin Artaud hebben zich te veel met de praktische kant van de filmmakerij beziggehouden en niet alles aan het onderbewustzijn en de irrationaliteit overgelaten. Ze repeteren dingen op voorhand en gebruiken technische expertise. Buñuel en Dalí daarentegen vertrekken elk een droom: die over het scheermes en die over de mieren. Dan gaan ze aan de slag met het voornemen "...alle irrationele ideeën toe te laten, alleen de meest verrassende over te houden zonder een poging ze te verklaren..." Hun Un Chien Andalou is een collage met Freudiaanse trekjes, waarbij de protagonist (de geliefde) voortdurend gefrustreerd wordt, een gevoel dat de makers tegelijk ook zeer bewust bij de toeschouwer willen oproepen. Buñuel en Dalí geven voortdurend de indruk een coherent tragikomische liefdesromance te vertellen, maar net als bij de ezel en de wortel halen ze uiteindelijk het touw in en breken de scènes keer op keer brutaal af. De toeschouwer komt verdwaasd uit de voorstelling: wat heeft ie gezien? Wat betekent het allemaal? Hoe hangt het aan elkaar vast? Waarover gaat dit? De haut monde van Parijs overstelpt de makers met loftuitingen als 'beautiful poetry' en dies meer, en de Guardian schrijft: "... sensueel, schokkend en heel subversief, een meesterwerk qua provocatie...", terwijl de grote Henry Miller het heeft over "...een goddelijke orgie...".

Feit is dat Buñuel en Dalí zich met Un Chien Andalou een totaal eigen expressie hebben aangemeten die totaal los staat van de conventionele en avant-garde cinema van hun tijd. De regels – voor zover die er al zijn – gooien ze over boord en vinden een nieuw medium uit dat alleen maar onder de noemer kunst, in dit geval surrealistische kunst, kan functioneren. Samen zullen ze een paar jaar later L'Age d'Or maken en daarmee de surrealistische film naar zijn hoogtepunt en tegelijk zijn eindpunt voeren. Buñuel had niet voldoende fondsen om door te gaan na de opkomst van de sprekende film die viervoudige budgetten kostte. Die film betekent dan ook het einde van de samenwerking met Salvador Dalí die nadien uitgroeit tot één van de meest enigmatische schilders van de 20ste eeuw.

BEELD EN GELUID
Het beeld van Un Chien Andalou is van slechte kwaliteit. Alle pogingen ten spijt gaat het hier om een erg gehavende kopie met veel verticale strepen en redelijk wat vlekken. Het contrast is in de loop der jaren aangetast en er blijven nog alleen tinten van wit en grauw over. Eigen geluid heeft deze film niet, maar in 1960 is er een bijpassende geluidsband gemaakt die de actie ondersteunt. De kwaliteit van die geluidsband is eveneens slecht, met onder- en afbrekingen. Niet echt een prettige kijkbeurt, ook al is ze kort.

EXTRA'S
In een lange lezing legt Robert Short het wordingsproces van de film uit en schetst de figuur van Luis Buñuel als surrealistisch artiest en vriend van Salvador Dalí. De ondertiteling staat in het Engels. Zeer interessant is de Spaanse documentaire van TVE over het leven van Luis Buñuel, door hemzelf grotendeels verteld en geïllustreerd met foto’s, oude filmfragmenten en historische footage. De documentaire duurt bijna 100 minuten en laat ons van heel dichtbij kennis maken met de figuur van de kunstenaar. Spaanse documentaire met Engelse ondertiteling.  Als bijkomende extra is er ook nog de film L'Age d'Or.

CONCLUSIE
Un Chien Andalou duurt 17 minuten, is gemaakt in 1929 in zwart/wit zonder geluid, kreeg in 1960 in Frankrijk een geluidsband aangemeten en geldt in de filmgeschiedenis als een hoogtepunt uit de beginperiode van het medium. Het British Film Institute heeft een redelijk verzorgde uitgave van deze film op de markt gebracht met als extra’s een verklarende uitleg door een specialist en een verrijkende biografie van Luis Buñuel. Het dvd-schijfje zit in een uitklaphoes (waarin apart ook nog L'Age d'Or opgenomen is), wordt vergezeld van een prima 28 pagina’s tellende boekje (in het Engels) en dat alles in een luxe verpakking van wit karton met gouden letters. Een sjieke en een dure uitgave die je in de importvakken vindt.