FILM
We leven in het gouden tijdperk van de documentaire. Anders dan dat kan je niet concluderen als je de eclectische lijst met non-fictiefilms van de voorbije jaren erop naslaat. Touching the Void, Le Peuple Migrateur, The Fog of War, Spellbound, Bowling for Columbine en nog talloze andere prenten hebben de kijker verwend met inzichtvolle passages, beeldschone fotografie en enthousiaste verteltechnieken. En de kijker volgde gedwee de grote kwaliteit: March of the Penguins, een natuurdocumentaire wist dit jaar bijvoorbeeld bijna tien miljoen Amerikanen naar de bioscoop te lokken, een fantastisch succes. Eén van de belangrijkste – en beste – protagonisten in deze nouvelle vague van de non-fictiefilm is een prent uit 2003, die minutieus een geruchtmakende pedofiliezaak uit de jaren tachtig reconstrueert: Capturing the Friedmans.

Filmmaker Andrew Jarecki was nochtans initieel van plan een korte film te schieten over clowns in New York. Tot hij er achter kwam dat David Friedman, AKA Silly Billy, de succesvolste rode feestneus van de metropool, een goed bewaard geheim met zich meedroeg. Zijn vader en broer werden in 1988 veroordeeld voor zedenfeiten met minderjarigen, in een zaak die meer in de media werd gevoerd dan in de rechtbank. En dus besloot Jarecki de focus van zijn project te verleggen.

Het verhaal van de Friedmans leest op het eerste gezicht als een kroniek van een doordeweeks Amerikaans gezin. Een liefdevolle vader die lesgeeft, een moeder die zich volop aan het huishouden wijdt, en drie tienerzonen met contrasterende interesses en carrièredromen die tot aan de hemel reiken. Maar onder dit modelplaatje schuilt een onvermoede zwarte kanker. Vader Arnold Friedman heeft immers pedofiele gevoelens, die hij kanaliseert in het lezen van boekjes met jonge jongens. Toevallig komt de plaatselijke politie hier achter en ze voeren een huiszoeking uit, die hele stapels van dergelijke boekjes blootlegt. En dan pas springt het gezwel volledig open: kinderen die wekelijks computerles volgen in de kelder van de Friedmans beweren door Arnold en diens jongste zoon Jesse seksueel te zijn aangerand. Wat begint als de getuigenis van één jongen, leidt al snel tot bekentenissen van al wie ooit voet in het huis heeft gezet. Concrete bewijzen zijn er niet, maar de druk van een verontwaardigde kleine dorpsgemeenschap zat de politie tot daden aan. Arnold en Jesse worden gearresteerd en pleiten enkele maanden later, na raadgevingen van hun advocaten, schuldig om strafvermindering te bekomen.

Deze historie wordt in Capturing the Friedmans uitvoerig uit de doeken gedaan. Aangezien het nooit tot een werkelijk proces is gekomen (wegens het bekennen van schuld), grijpt de regisseur de kans aan om in zijn prent zelf alle mogelijke bewijs naar voren te schuiven, in de vorm van interviews met de betrokkenen – vermeende daders, familieleden én vermeende slachtoffers –, televisiebeelden en foto’s uit het archief en oude Super-8 filmpjes, die het gezin Friedman in betere tijden toont. De slimme montage lijkt erop gericht om de kijker continu op het verkeerde been te zetten. Net als je denkt dat dit een typisch geval van massahysterie is, gooit Andrew Jarecki je een bewijsstuk toe dat de Friedmans in een kwaad daglicht stelt. En zodra dit je heeft overtuigd over de aanwezigheid van vuur waar ook rook is, schotelt de filmmaker je een overtuigende getuige à décharge toe. Deze voortdurende wisselwerking plaatst je als kijker min of meer in de rol van jurylid, want Jarecki zelf neemt nergens een duidelijk standpunt in.

Nog fascinerender wordt de film wanneer blijkt dat David Friedman – de clown met wie dit ganse project begonnen was – home video’s heeft gemaakt van de periode tussen zijn vader en broers vrijlating op borgtocht en hun veroordeling. Deze filmpjes geven een eerstehands blik in de interne keuken van het gezin, waaruit blijkt dat de zoons het voor hun vader opnemen en de moeder twijfelt of haar man wel onschuldig is. De emotionele geladenheid van deze opnames, gekoppeld aan de interviewfragmenten met de betrokkenen, zorgen voor een beklijvend schouwspel. Het helpt uiteraard ook dat de Friedmans allen een uitgesproken karakter hebben en rad van tong zijn. De excentriciteit van dit disfunctionele gezin is het snuifje peper dat Capturing the Friedmans doorheen de ganse duur van de prent zowel makkelijk te verteren valt als naar meer doet smakken.

Capturing the Friedmans is dan ook een uitstekend voorbeeld van hoe een documentaire in staat kan zijn belangrijke vragen op te roepen zonder de entertainmentwaarde uit het oog te verliezen. Regisseur Andrew Jarecki verdient een pluim voor zijn exemplarische werk, de vrucht van drie jaar werk, en dan vooral voor de wijze waarop hij consequent weigert een standpunt in te nemen, hoewel hij ontegensprekelijk een mening moet hebben over deze familie en deze zaak. De soberheid van uitvoering en het vermogen om te weerstaan aan de druk van eenvoudige antwoorden zorgen immers voor een film die zich niet gemakkelijk uit de gedachten van de kijkers weet te wurmen. Capturing the Friedmans is kortom een intelligente, meeslepende film, die enkel in de klinische behandeling van het bewijsmateriaal soms tekort schiet om de kijker volledig te engageren.

BEELD EN GELUID
Het is altijd moeilijk een film op beeldkwaliteit te beoordelen als de prent grotendeels een samenraapsel is van oude archiefbeelden en korrelige homevideo-opnamen. Door de beugel genomen kan je hoe dan ook zeggen dat contrast en zwartniveaus behoorlijk zijn, de kleuren op het niveau liggen dat je van de diverse gebruikte bronnen mag verwachten, en dat krassen en grain zich beperken tot het archief- en homevideomateriaal zonder impact te hebben op de recentere interviewsecties. Het geluid staat op de disc geperst in een Dolby Surround stereospoor dat de dialogen helder en duidelijk weergeeft en voor het overige de boxen niet bepaald uit hun voegen doet barsten met muziek of soundeffects.

EXTRA’S
Hoewel een flink deel van de extra’s die op de Britse en Amerikaanse versies van deze dvd te vinden zijn, gesneuveld zijn in de Benelux, kan de liefhebber toch grasduinen in wat leuk bonusmateriaal. Zo wordt o.a. Just A Clown (20 min.) aangeboden, de korte film waar het allemaal mee begon, die in toon lichtjaren lichter is dan de hoofdfilm. Een tweede extra is het Interview (19 min.) dat de ernstige talkshowpresentator Charlie Rose had met de regisseur, naar aanleiding van de Amerikaanse release. Vervolgens levert de disc een reeks scènes aan die niet in de finale film gebruikt werden. Excerpten uit de familiefilmpjes worden getoond in Unseen Home Movies (6 min.), terwijl The Family (31 min.) gemonteerde sequenties toont die niet werden gebruikt, gegroepeerd per gezinslid. In deze laatste sectie is vooral de bijdrage rond Jesse Friedman interessant die verslag doet van zijn leven sinds zijn ontslag uit de gevangenis in 2001. Afsluitend bevat de dvd nog een viertal Trailers (7 min.), waaronder eentje voor de hoofdfilm.

CONCLUSIE
Capturing the Friedmans is een unieke documentaire in de zin dat de prent objectief verslag tracht te doen van een geruchtmakende pedofiliezaak. Hierdoor wordt de kijker in de rol van jury gedwongen, die moet oordelen over de door de filmmaker aangebrachte feiten. Dat levert een hoogst intrigerende film op, die echter op emotioneel vlak te koeltjes blijft. Beeld en geluid zijn van een degelijk standaardniveau, terwijl de bonussectie bevredigend is uitgediept.