DOCUMENTAIRES
Op de hoes van deze Filmfreak-dvd noemt de Finse regisseur Mika Taanila zijn project Aike & Aine (Time & Matter) een collectie korte films en documentaires voor de mensen van morgen. Ook staat er ergens te lezen: Het leven is data, vooruitgang is een optie. Dat is een zeer aparte visie op het menselijk bestaan, eentje waarbij alles in de wereld en bij uitbreiding in het heelal (wat dat ook moge zijn) herleid wordt tot een wiskundige formule, een digitaal proces van nullen en enen, zonder bijzonder doel, dus zonder toekomst en zonder god en vanuit menselijk standpunt zonder enige emotionele of relationele dimensie. Voor de meesten onder ons is dat een gortdroog en wellicht zelfs onverdraaglijk perspectief, want is het niet het leven zelf dat zin geeft aan het Zijn? Toch is er een klasse van wetenschappers en filosofen die vanuit haar waarnemingen en vaststellingen tot een ultieme vorm van objectivering is gekomen waarbij de mens – een hoop water en slijm - niet het einddoel, laat staan het hoogtepunt is van een ontwikkeling op basis van elkaar aantrekkende en afstotende atomen en geladen kernen. Voor hen zijn de mens en de natuur en het wezen van het Zijn een stadium of misschien zelfs een aberratie, in elk geval niet meer dan een toevallig bijproduct van een veel groter project dat in zijn puurste vorm louter technologie is. Hun doel is het om die technologie zichtbaar te maken, haar het hoogste belang toe te kennen en tot ultieme doel te verheffen wegens haar superioriteit ten opzichte van de mens als denkend wezen. Technologie behoort voor hen niet ten dienste maar boven de mens te staan. Die heerschappij komt haar toe omdat ze consistenter, logischer en nooit contradictorisch is. Een technologische maatschappij is vanuit haar organische bestaansregels perfect georganiseerd zonder besef van tijd, dus zonder drang om te evolueren, want ze omvat vanuit zichzelf alle nodige wijsheid en kennis. Evolutie wordt in dat geval een louter verfijningsproces, waarbij er uitsluitend sprake is van een kwalitatieve in plaats van een kwantitatieve toename.

Het is een moeilijke ideeënwereld en de vraag is wat de rol van de mens kan zijn in de totstandkoming van die technologische en zelfbedruipende maatschappij. Ook: heeft de mens er belang bij om zijn eigen maatschappij op te offeren voor een andere, door hem gemaakt, die de heerschappij uiteindelijk niet alleen overneemt, maar de mens an sich op termijn overbodig maakt en misschien zelfs als storende factor en spelbreker ervaart? Door intellectuelen die met deze materie bezig zijn, wordt de vraag zonder meer positief beantwoord. Zij zien de mens in een ultieme fase zijn slijmerig omhulsel afleggen en zich integreren in de technologie. Het menselijk intellect wordt dan onderdeel van een veel grote geheel, eentje dat alles kent, alles weet, een onderdeel van god zelf? Hoe het allemaal precies in elkaar past is nu nog niet duidelijk, maar dat is een probleem waarvoor in de toekomst een oplossingen wordt gevonden.

Vertrekkende van dit soort theorieën is het niet moeilijk om de filmpjes en documentaires op deze dvd te begrijpen. Even een lijstje van de inhoud:

1. Futuro – A New Stance For Tomorrow
2. Robocup99
3. A Physical Ring
4. Future Is Not What It Used To Be
5. Optical Sound

1. Futuro



De ideeën over een technologische toekomst ontstaan in de jaren’50 van de vorige eeuw. De praktische doorbraak stamt historisch gesproken uit de nazi-tijd met de ontwikkeling van wapentuigen en technische innovaties die na de oorlog door de geallieerden gretig worden opgepikt. Tijdens de Koude Oorlog ontstaat er aan beide zijden van het zgn. IJzeren Gordijn een technologische wapenwedloop die stimulerend werkt op alle domeinen van de samenleving. Het menselijk falen van de Tweede Wereldoorlog heeft tot psychologisch gevolg dat men een beeld krijgt van de catastrofes die het menselijk falen kan veroorzaken. De vlucht in een discipline die meer stabiliteit en zekerheid belooft is dan ook bijna logisch en onstuitbaar. De economische boom van de jaren'60 zorgt voor nieuwe mogelijkheden en nieuwe behoeften waarop designontwerpers en futurologen proberen in te spelen. Eén van de projecten is het Futuro Home, een Finse innovatie die de markt omstreeks 1968 bereikt en die gepaard gaat met de belangstelling voor de space age en de moderne toekomst. Futuro Home is een massaproductieproject van gestandaardiseerde plastic huizen. Ze hebben de vorm van een vliegende schotel en staan op pootjes boven de grond. Ze worden afgewerkt geleverd en kunnen met een helikopter om het even waar op aarde worden neergezet. Ze zijn geschikt als eengezinswoning, maar ze zijn ook stapelbaar zodat een modernistisch flatgebouw ontstaat rond een centrale liftschacht waardoor ze voor multifunctionele doeleinden inzetbaar zijn: zowel de stadsbewoner, de vakantieganger als de nomade in een afgelegen streek vormen een mogelijke doelgroep. Bovendien is verhuizen overbodig, want net zoals bij een caravan of een motorhome is de hele constructie makkelijk verplaatsbaar naar een andere plek. Het Futuro Home past perfect in het tijdsgewricht en de behoeften die men voor de toekomstige samenleving voorziet. Plastic als product van de toekomst, het was een algemeen aanvaard principe. Alleen eEn onschuldige en optimistische periode als de jaren'60 kan zo’n idee koesteren.

Uiteindelijk gaat het project failliet. De Futuro homes zijn aanvankelijk populair bij kapitaalkrachtigen in West-Europa en vooral Amerika. Die laten zich vrij makkelijk verleiden door dit aparte en vrij dure gadget. Als de makers hun product ook via supermarkten aan de man proberen te brengen, maken ze een onherstelbare blunder: het plastic huis verliest zijn exclusief karakter en zijn bewonderaars van het eerste uur. De economische crisis in het begin van de jaren’70 – als gevolg van de eerste olieboycot – zet definitief een domper op het wereldwijde enthousiasme en geeft het product de doodsteek.

2. Robocup99



Dat wetenschappers ook kinderen kunnen zijn, is de conclusie na het bekijken van het satirische filmpje over Robocop99, een WK voor voetbalrobots waarbij de grootste koppen uit de wereld van de Kunstmatige Intelligentie (artificial intelligence) betrokken zijn. Toen de IBM-computer Deep Blue de wereldkampioen schaken, Garri Kasparov, in 1997 genadeloos versloeg, verloren de specialisten hun belangrijkste stokpaardje waarmee ze voor eens en altijd bewezen dat een grondig geprogrammeerde computer de menselijke intelligentie kan overtreffen. Sindsdien kijkt niemand daar nog van op, maar het bewijs moest eerst worden geleverd. De volgende stap in het proces om een machine te maken die intelligenter en beter is dan de mens zochten ze elders. Hun aandacht ging naar 3-D, naar een driedimensionale computer die de mens ook fysiek zou kunnen overtreffen.

In Robocup99 geven teams uit Italië, Frankrijk, De USA en Iran een demonstratie van wat ze inmiddels hebben bereikt. Wat de toeschouwer te zien krijgt is het verslag van een voetbalkampioenschap tussen robots. Op zich niet meteen een sensatie in een wereld waar interactieve computergames de speelgoedwinkels hebben bereikt en zeer jonge kinderen alles afweten van muizen en sticks om hun digitale speelgoed te bedienen. Toch zijn de robots die in de voetbalwedstrijd worden getoond van een heel andere soort: ze kunnen nl. zelf beslissingen nemen. Ze bezitten een mate van kunstmatige intelligentie waardoor ze tijdens het spel zelf keuzen kunnen maken en de voortgang van de match beïnvloeden.

Belangrijker dan het spel en de uitslag is het feit dat Mika Taanila erin slaagt om de participerende teams (samengesteld uit de beste technische koppen per land) ongedwongen en onopgemerkt te filmen. Het resultaat is een ontluisterend beeld van een groep intellectuelen die zich niet beter of slechter gedragen als een autobuslading Oranjesupporters. Hun gezichten tonen hetzelfde verdriet en dezelfde euforie als die van de halfdronken fans en hooligans die de voetbalstadions bevolken. Dat het toppunt van technisch vernuft voetbal zou kunnen zijn, wie had dat kunnen dromen?

3. A Physical Ring



Fysikaalinen Rengas, dat stond er op de filmdoos die Ilkka Kippola, researcher bij het Fins Filmarchief, in 1968 van onder het stof redde in de kelders van 's lands bewaarder der cinematografische schatten. Finland, 1940, las hij op een half vergane sticker, voor de rest was er geen informatie bijgelegd. Mika Taanika heeft de korte zwart-witfilm in deze collectie opgenomen wegens het mysterie dat ie verbergt. De grijze beelden van een metalen ring die ritmische bewegingen maakt om een magnetische spoel (of iets dergelijks) heeft iets hypnotiserend. Wat er aan de hand is en waartoe het allemaal dient blijft een mysterie.

4. The Future Is Not What It Used To Be



De documentaire over het leven en werk van Erkki Kurenniemi vormt zowat het hart van deze dvd. De ideeën waar alles op deze dvd om draait zijn grotendeels het product van zijn ongewone en weinig conventionele brein. De eerder onverzorgde en bebaarde veertiger is kunstenaar, musicus, instrumentenbouwer, filosoof, ingenieur, visionair en denker. Al in de jaren'40 van de vorige eeuw bouwde hij primitieve instrumenten waaruit in de late jaren zestig het Elektronisch Kwartet ontstond voor vier muzikanten en begin jaren'70 de zgn. DIMI, de allereerste digitale synthesizer. In latere DIMI-versies was er ook een koppeling met video gemaakt en waren de bewegingen van bijvoorbeeld dansers het basismateriaal voor muziekstukken die de synthesizer zonder menselijke tussenkomst realiseerde. Het principe is origineel, revolutionaire, uniek en wordt prachtig geïllustreerd. De DIMI-S werd de Sexofoon gedoopt: die produceert geluid via de registratie van menselijke aanrakingen.

De ideeën van Kurenniemi ontstaan uit de utopische visie dat technologie en menselijke emoties op de duur met elkaar te combineren en te integreren zijn. Vandaar zijn voortdurende zoektocht naar interfaces om menselijke gevoelens, geluiden en zelfs hersenactiviteit via elektronische en digitale (dus technologische) weg met elkaar te laten versmelten. De hele filosofie past perfect in de sfeer van de late jaren'60. Begin jaren'70 kan de Fin zijn projecten tentoonstellen naast Nam June Paik. Nadien raakt hij in de vergetelheid. Ondertussen zit Kurenniemi niet stil: als bezeten probeert hij alles om zich heen digitaal vast te leggen. Hij maakt duizenden foto’s. Die worden gerubriceerd en gearchiveerd samen met filmpjes, geluidsopnamen, tekeningen, schetsen en diepzinnige teksten. De Fin gaat er nl. vanuit dat er over afzienbare tijd bruikbare kwantumcomputers zullen ter beschikking zijn waardoor de menselijke geest en het menselijk geheugen gedigitaliseerd kunnen worden. Via zijn projecten probeert Kurenniemi de integratie een handje te helpen. Utopist, Visionair denker of autistisch kwakzalver, wie zal het zeggen?

5. Optical Sound



Het manifest The Art Of Noise is de bijbel voor al wie met geluid experimenteert. De Italiaan Luigo Russolo was er de auteur van in 1913. In het kort komen zijn ideeën erop neer dat de moderne toonladder grote beperkingen oplegt. Hij pleitte er voor om de muziek opnieuw te verruimen door de creatie van nieuwe instrumenten en het toevoegen van het geluid van de wind, het water, de zee, dieren, motoren, etc. Voor zijn eigen zgn. geluid- en geruisinstrumenten schreef hij originele composities. Door de uitvinding van de synthesizer werden zijn ontwerpen evenwel gepasseerd en raakte hij in de vergetelheid. In de korte film Optical Sound krijgt de toeschouwer een demonstratie van nieuwe en eigenzinnig geluiden die via montage en manipulatie samengesmolten zijn tot een muzikaal werk, een Compositie voor Printers in dit geval. Met mini-camera's en zeer fragiele microfoons zijn de bewegingen en het geluid van verschillende van deze machines opgenomen en nadien tot een harmonisch geheel gemonteerd. Het resultaat is een symfonie voor stuiterende, brommende en sissende computerhardware.

BEELD EN GELUID
Gezien de diversiteit van het materiaal, de ouderdom van sommige bronnen en de afkomst (amateur- en professionele film), is het kleurenpalet en de kwaliteit van het materiaal zeer divers. Belangrijk in deze producties is de boodschap en veel minder de verpakking. De montage is vaak vindingrijk, andere keren eerder primitief, dan weer ingenieus en perfect getimed. Het geluid heeft dezelfde voor- en nadelen, waarbij alleen de symfonie voor printers in 5.1 staat en voor een bekend en tegelijk verrassend effect zorgt.

EXTRA'S
De dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
Wie interesse heeft voor ideeën over de maatschappij van de 21ste eeuw, ideeën zoals die na de Tweede Wereldoorlog als paddestoelen te voorschijn kwamen, geruggensteund door het verlangen om dergelijke drama’s in de toekomst te vermijden en een exploderende westerse economie die zorgde voor nieuwe en onbeperkte mogelijkheden, zal blij verrast zijn met wat Mika Taanila op deze dvd bij elkaar heeft gebracht. Op Physical Ring na zijn het stuk voor stuk leuke, interessante, grappige of sarcastische en satirische indrukken van het leven in de toekomst. Laat u verrassen door een toekomstbeeld dat nog geen halve eeuw achter ons ligt en al verschrikkelijk gedateerd is.