FILM
Michael (Christian Ulmen) en Bruno (Moritz Bleibtreu), twee Berlijnse halfbroers, hebben maar één ding gemeen: hun moeder die hen in de jaren 60 in ruilde voor de vrije liefde en een hippiebestaan in India. Voor de rest zijn ze complete tegenpolen. Michael, slank en bebrild, is opgevoed door zijn grootmoeder. Hij is begiftigd met een wiskundeknobbel, ontwikkelde zich tot een gerenommeerd biochemicus en kwam aan het hoofd van het Wetenschappelijk Instituut in Berlijn na baanbrekend researchwerk in Ierland op het terrein van de niet-seksuele voortplanting. Met zijn jeugdvriendin Annabelle (Franka Potente) is het nooit meer dan innige vriendschap geworden: Michael zag altijd meer in rationaliteit dan in emotionaliteit. Bruno, pafferig, puistig en ondergebracht op een kostschool, was minder ambitieus en werd leraar literatuur. Al op jonge leeftijd was hij geobsedeerd door seks en vrouwen. Als 13-jarige geilde hij op z'n eigen moeder tijdens een zomerkamp voor hippies en rukte zich nadien af op het terras van zijn hotelkamer. Ondertussen is hij 35+ en heeft nog nauwelijks interesse voor zijn eigen vrouw en baby van anderhalf jaar. Op school raakt hij in de war als een blonde leerlinge hem toespreekt en masturbeert hij 's avonds over haar foto terwijl hij eigenlijk haar opstel behoort te lezen. Als beide mannen elkaar één keer per maand ontmoeten, praat Bruno ronduit over zijn seksuele frustraties en zijn toenemende erectieproblemen. Bij die gelegenheid gaapt Michael hem van achter zijn brillenglazen immer minzaam en schaapachtig aan en zwijgt. Allemaal de schuld van onze moeder, zegt Bruno tegen Dr. Schäfer (Corinna Harfouch) na z’n eerste opname in een psychiatrische instelling.



Terwijl Bruno's psychologische toestand wankelt en hij het lesgeven moet opgeven, verneemt hij dat Michael ontslag heeft genomen. Die wil zich opnieuw op fundamentele research toeleggen en een onderzoek afmaken dat hij drie jaar eerder in Ierland in de steek liet. Bruno krijgt van zijn vrouw te horen dat ze zich van hem wil laten scheiden. Ter gelegenheid van de herbegrafenis van zijn grootmoeder – een gedeelte van de begraafplaats moet wijken voor een nieuwe autoweg – ontmoet Michael zijn jeugdliefde Annabelle. Blijkbaar is de tijd na twintig jaar eindelijk rijp voor een serieuze aanpak. Ondertussen boekt Bruno een vakantie in een nudistenkamp. Hij wil borsten zien en neuken. Hij ontmoet er Christiane (Martina Gedeck), een eerder nymfomane vrouw die in de steek is gelaten voor een jonge maîtresse. Zij wil vooral van haar lichaam genieten. In Bruno vindt ze de perfecte partner voor een grote en vrije liefde. Blijkbaar komt het voor beide halfbroers dus toch nog goed, uiteindelijk.

Elementarteilchen is een film naar de roman van de Franse schrijver Michel Houllebecq, een man die bekend staat om zijn provocerende en controversiële stellingnamen. Zijn werk wordt gekarakteriseerd door pessimisme en gevoelloosheid en de vaste overtuiging dat noch de seksuele bevrijding van de jaren 60, noch de vlucht in goed betaalde jobs van de geglobaliseerde en hi-techwereld een mens gelukkiger maken. Het werk van Houllebecq is cynisch, nihilistisch, verontrustend en doorspekt met zwarte humor. Zijn personages zijn stuk voor stuk losers, slachtoffers van een foute opvoeding, een ontmenselijkte maatschappij en een doldraaiende wereld. Het universum van Houllebecq is koud en illusieloos zonder veel perspectief op redding. Het is dan ook verrassend dat regisseur Oskar Roehler erin slaagt om dicht bij de verhaalstof van de Fransman te blijven en tegelijk een genuanceerde film te maken met voldoende humor en een hoopvolle finale, al heeft hij daarvoor zelf een alternatief einde moeten verzinnen.



In Elementarteilchen wordt Houllebecqs gedachtegoed systematisch onderzocht via de tegengestelde hoofdfiguren: de rationele Michael, de man van de wetenschap en de grote carrière en zijn emotionele halfbroer Bruno die z’n leven via zijn jonge heer inhoud probeert te geven. De uitkomst is lange tijd onzeker, want anti-held Michael blijft de hele film lang een afstandelijk en gesloten personage waarmee de toeschouwer zich moeilijk kan vereenzelvigen. Pas heel laat zal hij het verlossende zinnetje uitspreken waarop iedereen heeft gewacht. Zijn geluk is duidelijk oprecht en zijn intenties gemeend, maar het blijft allemaal omsluierd en rustig. Het is vreemd dat precies zijn geamuseerd observerende blik nog tot lang na de aftiteling op het netvlies blijft staan. Bruno, meer extravert van karakter en kwetsbaarder, heeft vanaf het prille begin de kijker op zijn hand. Hij is de held van dit verhaal, of tenminste: alles wijst erop dat hij de held van dit verhaal wordt. Het is typisch voor het pessimisme van Houllebecq dat het precies zijn grootste helden zijn die compleet ten onder moeten gaan. Oskar Roehler doet er nog alles aan om de schade zoveel mogelijk te beperken. Toch is het even slikken bij de vaststelling dat het uiteindelijk Michael is die als stille held te voorschijn komt, terwijl Bruno het misschien allemaal zoveel meer verdiend had, want heeft hij er niet zoveel meer voor gevochten?

Oskar Roehler vertelt het verhaal van Michael en Bruno parallel en gebruikt heel veel flashbacks om de frustraties uit hun resp. jeugd te illustreren. Echte ontmoetingen tussen beide halfbroers zijn schaars, hoewel de werkwijze die Roehler hanteert het tegenovergestelde suggereert. Ze hebben zo weinig gemeen dat een interessant gesprek nauwelijks tot de mogelijkheden behoort. Meestal is het Bruno die de boel een paar minutenlang aan elkaar praat. Vervolgens valt het gesprek stil en kijkt ieder een andere kant op. Toch is er in het verdere verloop van het verhaal sprake van toenadering, zij het dat de gebeurtenissen niet het verwachte patroon volgen. Door de snelle opeenvolging van steeds nieuwe gebeurtenissen is Elementarteilchen een interessante groeipuzzel van twee liefdesverhalen, bijeengehouden door snedige dialogen, gedurfd taalgebruik en vinnige, humoristische oneliners die het verhaal richting en zin geven. Oskar Roehler slaagt er jammer genoeg niet in om tot op het einde op het rechte pad te blijven. Afgeleid door de tot de verbeelding sprekende uitspattingen die men in een nudistenvakantiekamp kan verwachten, introduceert Roehler een lange en soms grappige scène vol blote borsten, zuchtende vrouwen en kreunende mannen en verliest zijn drama de voorzicht opgebouwde coherentie. Vanaf dat moment komt het nooit meer helemaal goed, ook al doet Martina Gedeck, perfect gecast voor de rol van Bruno's minnares Christiane, nog zo haar best om de meubelen te redden. Wat overblijft geeft de indruk dat niet alle mogelijk alternatieven zijn uitgeprobeerd. Oskar Roehler monteert een weliswaar acceptabel en hoopgevend slot (dat overigens compleet afwijkt van de wrange eindoplossing van Houllebecq), maar daarvoor krijgt alleen Bruno de rekening gepresenteerd.



Over de acteerprestaties is er alleen goed nieuws te melden. Oskar Roehler heeft heel wat grote namen uit de Duitse cinema voor zijn film weten te strikken. Moritz Bleibtreu (als Bruno) is beslist het neusje van de zalm. De man stijgt na deze prestatie onbetwistbaar met stip naar de topklasse van de Europese sterbeloften. Hij is overigens geen onbekende. Eerder zagen we hem als gevangene nr. 77 in het snoeiharde Das Experiment (2001), als Manni in Lola Rennt (1998) en als Andres in Munich (2005). Christian Ulmen is uitstekend gecast als de meer introverte Michael, toch een beetje een ondankbare rol met al dat zwijgen en vooral dat aaibaar en asociaal zijn. Martina Gedeck is een indrukwekkende verschijning en een topactrice die nog veel meer in haar mars heeft dan wat ze in Elementarteilchen demonstreert, getuige haar zeer indringende rol als Christa-Maria Sieland in Das Leben Der Anderen, het adembenemende debuut van Florian Henckel von Donnersmarck. Minder grootse, maar daarom niet minder indrukwekkende rollen zijn weggelegd voor een pittige en onvermoeibare Nina Hoss (Die Weisse Masei, 2005) en vooral ook Franka Potente (The Bourne Identity, 2004) als de veel rustigere en vooral geduldige jeugdvriendin van Michael.

BEELD EN GELUID
Elementarteilchen heeft vaak iets sprookjesachtig, iets dromerigs en irreëels door het gebruik van oververzadigde kleuren in de flashbacks, scènes die worden gedomineerd door overdreven geel en groen. De rest van de film baadt in realistische tinten met een exotisch randje in de nachtelijke buitenopnamen en in de zwoele partyfragmenten. De film staat in een comfortabele breedbeeldtelevisievriendelijke 1.78:1-versie zonder vlekken, beschadigingen of andere onvolkomenheden. Bij de digitale artefacten noteren we enige ghosting in donkere en snelle scènes op LCD- en plasmaschermen. Het 5.1-effect heeft een beperkt bereik. Om een homecinemasysteem tot zijn recht te laten komen, moet er ook wat interessants te horen zijn en Elementarteilchen is eerder rustig op dat vlak. Het stereo-effect is overigens uitstekend en de popsongs uit de jaren 60 klinken verrassend goed. Ze geven de hele film z’n aparte gecombineerde sfeer van toen en nu.

Waarom Cinemien/Homescreen per se Duitse films van een Nederlandse titel voorziet is niet helemaal duidelijk. Het gaat in tegen het gebruik om in ons taalgebied films zoveel mogelijk met hun originele titel te introduceren. Italiaanse en Spaanse films hebben daar duidelijk veel minder last van, alsof we die talen zoveel beter zouden verstaan. Is de Nederlandse koudwatervrees voor alles wat Duits is de oorzaak? Dan wordt het dringend tijd om daar komaf mee te maken.



EXTRA'S
De dvd bevat ook nog de Originele Bioscooptrailer, The Making Of, een vrij conventioneel opgezette reportage (net geen 20 min.) met interviews met de acteurs, de regisseur en de producer en geïllustreerd met uitreksels uit de film. Het aantal setopnamen is beperkt en nogal wat gesprekspartners vertellen hetzelfde. In de Interviews komt de regisseur ruim aan bod, maar uiteindelijk is het interessantste al allemaal verteld in de andere extra. Om af te sluiten krijgt u een ruime selectie Andere Trailers, waaronder die van Grbavica.

CONCLUSIE
Elementarteilchen van de Duitse regisseur Oskar Roehler is visueel een aantrekkelijke film. De acteerprestaties zijn zonder uitzondering sterk en overtuigend, het verhaal heel lang interessant en boeiend. Een knip van tien minuten in de nudistenkampscène zou de film vast ten goede zijn gekomen. Dat neemt niet weg dat Roehler wel degelijk een zinvolle productie aflevert, grappig, aandoenlijk en beklijvend met bij momenten bikkelharde en diepsnijdende observaties, cynisch en sarcastisch, in een stijl die niet alleen in de smaak zal vallen bij arthausfilmliefhebbers, maar vast ook bij kijkers die meer van comedy en mainstreamfilms houden. Elementarteilchen heeft voor elk wat wils.