FILM
Het jonge ziekelijke konijntje Fiver (Richard Briers) heeft soms toevallen van helderziendheid, en zo heeft hij gezien hoe binnenkort de konijnenweide waar zijn nest op leeft, spoedig in een bloedbad zal worden herschapen. De leider van zijn stam (Ralph Richardson) wil hem niet geloven, maar hij kan toch een paar tientallen overtuigen om de weide te verlaten, en naar de veilige plek te trekken die hij in zijn visioenen gezien heeft. Onder de vertrekkers bevinden zich Fivers oudere broer Hazel (John Hurt) en een voormalige kapitein van de konijnenwacht, Bigwig (Michael Graham Cox). Op hun tocht krijgen ze onder meer af te rekenen met roofvogels, vossen en uiteraard ook de mens. Onderweg worden ze bijgehaald door kapitein Holly (John Bennett), die zwaar gewond is en bevestigt dat Fivers voorspelling is uitgekomen: de oude konijnenweide is door een bouwpromotor compleet omgewoeld, en de konijnen zijn massaal afgeslacht. Enkele overlevers hebben bovendien een hardhandige ontmoeting achter de rug met de Efrafa, een vijandige konijnenstam geleid door een meedogenloze vetzak, Generaal Woundwort (Harry Andrews), een tiran die de konijnen onder zijn hoede als slaven behandelt en onvoorwaardelijke gehoorzaamheid eist. Eens de konijnen op Waterschapsheuvel zijn aangekomen, stelt zich voor hen een nieuw probleem: alle overlevers zijn mannetjes, en dus op termijn gedoemd om uit te sterven. Hun enige keuze is proberen enkele van de gevangen wijfjes van de Efrafa naar hun weide te lokken. Bigwig stelt zich vrijwilliger om in de Efrafa te infiltreren, om te bepalen wanneer het gunstigste moment is om te vluchten. Hij ontmoet er de moer Hyzenthlay (Hannah Gordon), die een vlucht uit de Efrafa wel ziet zitten. Zijn plan lekt voortijdig uit, en de Generaal ordonneert zijn troepen om een aanval op Waterschapsheuvel in te zetten. Hij wil de rest sparen als Bigwig en de vluchtelingen zich overgeven. De konijnen hebben intussen al samen zoveel beproevingen doorstaan, dat ze besluiten ook deze laatste beproeving het hoofd bieden.

Elke reden is blijkbaar tegenwoordig goed om een disc opnieuw uit te brengen. In augustus 2002 bespraken we reeds voor U de vorige versie van Watership Down, twee en een half jaar later brengt Warner deze film opnieuw uit in een zogenaamde "luxe editie". Op korte tijd is dit dus de zoveelste disc waarvan er een "verbeterde" versie op de markt komt; sinds nieuwjaar heb ik persoonlijk nog niet veel anders gedaan dan vergelijkingen liggen tikken met vorige versies. Of het in dit geval de moeite is om tot een upgrade over te gaan, leest U in de secties over beeld en geluid en extra's; de film zelf is uiteraard dezelfde gebleven.

Waterschapsheuvel is geen animatiefilm die je met recentere animatiefilms kan vergelijken. In het einde van de jaren '70 waren de middelen enigszins beperkt, het gebruik van computers onbestaande, en je ziet voortdurend truukjes die de animatoren gebruiken om kosten te besparen (hergebruiken van dezelfde achtergrond, etc.) Inhoudelijk zijn enorm veel toegevingen aan het bijzonder complexe en spirituele werk van schrijver Richard Adams gedaan, en vooral wie vertrouwd is met het boek - aanbevelenswaardig maar meer voor de gevorderde lezer - merkt dat het verhaal er soms tegen een iets te hoog tempo doorgehaspeld wordt om nog duidelijk te kunnen volgen. Over de diepere inhoud zijn trouwens al hopen werken geschreven. Het grote publiek zal de film waarschijnlijk alleen maar kennen van het nummer Bright Eyes van Art Garfunkel, uit de soundtrack, en spijtig genoeg niet van het originele boek. De mythologie volgens dewelke de konijnen hun eigen schepping en plaats in de wereld beschouwen, wordt in het begin van de film maar even vluchtig aangeraakt, en alhoewel die een essentieel deel van het verhaal vormt, zie je soms de verbanden moeilijk.

Centraal in de denkbeelden van de konijnen staat een op langoren-maat gesneden variant op de erfzonde: de konijnen zijn gestraft vanwege de minachting waarmee ze vermenigvuldigen als euh, konijnen en aldus de natuur kaalvreten. De schepper heeft zowat alle vleesetende creaturen tegen de konijnen opgezet, maar - scheppers slaan nu eenmaal nooit, tenzij ze zalven - het konijn de gave van snelheid gegeven. "They will kill you if they catch you. But they'll have to catch you first". In plaats van elkaar in dergelijke moeilijke tijden te ondersteunen, heerst er in de diverse konijnengemeenschappen een strenge, militair geïnspireerde pikorde, die bijvoorbeeld pijnlijk wordt gevisualiseerd wanneer de Generaal zijn "manschappen" een litteken met strepen bezorgt als onderscheiding van rang. Dat het hier over een metafoor gaat met de mensenwereld in het achterhoofd, ligt er dik genoeg op. Uniek in Adams' visie is dat hij naast de cognitieve kenmerken de konijnen ook nog eens van een visie op de dood en het hiernamaals voorziet, in de vorm van het Zwarte Konijn, dat, wanneer een konijn zijn of haar laatste uur geslagen heeft, vriendelijk "uitnodigt" om de Owsla, de erewacht, van de overledenen te vervoegen. Om nog een voorbeeld te geven: de konijnen hebben een heel vocabularium aan eigen begrippen, zo noemen ze een voorbijrijdende auto een "hrududu", naar het geluid dat zo'n ding maakt. Hier en daar wordt daarbij de terminologie van het boek gevolgd, maar af en toe dan weer net niet. Adams heeft bovendien de cultuur van de konijnen niet alleen enkele kenmerken meegegeven de christelijke traditie, maar ook geput uit de niet-christelijke overlevering; zo vertoont de variant van de helderziendheid van Fiver, die in het verhaal toch een centrale rol speelt, typisch Gaelische trekjes.

Afgezien van het feit dat kinderen deze subtiliteiten niet gaan begrijpen, is de film ook iets minder geschikt voor het jongere volkje - en dan drukken we ons nog eufemistisch uit - omdat de manier waarop de konijnen soms worden afgeslacht of zelfs elkaar doodbijten op een vrij plastische manier getoond wordt. Zeker voor 1978 was dit voor een animatiefilm ongezien, en het MG6-certificaat is geenszins overdreven. Samenvattend is Watership Down allerminst een slechte film, alhoewel we de film eerder kunnen klasseren in de reeks "interessante mislukkingen". Mislukking, omdat in de verfilming enorm veel van de finesse van Adams' originele werk verloren is gegaan, maar dan toch weer niet, omdat de essentie tenminste overeind blijft. Vooral in het tweede deel van de film, eens de konijnen Waterschapsheuvel hebben bereikt, en zich voorbereiden op de strijd met de Efrafa, krijgt het verhaal toch nog een aardig tempo mee, en de animatie is gewoon poëtisch.

BEELD EN GELUID
Van een speciale editie zou men mogen verwachten dat de beeld- en geluidskwaliteit tenminste zouden mogen opgeschroefd zijn. Wat in dit geval niet zo is: na vergelijking met de vorige versie kunnen we alleen maar besluiten dat dezelfde transfer gebruikt is geweest. Wat betekent dat we ook hier weer gretig gebruik kunnen maken van de copy-en-paste-functie: Voor een oudere film is de beeldkwaliteit nog best aanvaardbaar te noemen. Er zitten hier en daar wel wat printbeschadigingen, en vooral in de donkere scènes zijn de details niet echt scherp afgetekend. In de eerste helft van de film zit er overigens hier en daar wat vervelende telecine-wobble (het beeld dat lichtjes van links naar rechts schudt). De kleuren zijn mooi helder en vibreren gelukkig niet al te zeer. Uit 1978 (en ook daarna) hebben we al wel slechtere dingen gezien. De beeldkwaliteit is dus nog te doen. Het probleem dat de dialoog bij momenten danig stil is en occasioneel zelfs helemaal wegvalt, waardoor de film zonder ondertiteling praktisch niet te volgen is, is misschien lichtjes verbeterd doordat het volume is opgeschroefd, maar een disc om de capaciteiten van uw home-theatre mee te testen is dit nog steeds niet. Ten opzichte van de vorige versie zijn de Franse en Italiaanse soundtracks gesneuveld, wat ons worst zal wezen, alsook enkele ondertitelingssporen - gelukkig niet het Nederlandse. Een Nederlandse dubbing is overigens niet aanwezig, wat misschien maar goed is, omdat de film absoluut niet aan te raden is voor (te) kleine kinderen.

EXTRA'S
Het enige verschil met de vorige versie van Watership Down moet gezocht worden in de extra's. De trailer, die we op de vorige versie terugvonden, is verdwenen. In de plaats daarvan krijgen we een 17 minuten durend "A conversation with the filmmakers", interview met regisseur Martin Rosen en editor Terry Rawlings. De tweede featurette, "Defining a style", laat enkele van de animatoren aan het woord. Beide featurettes zijn van recente datum. Tot slot vinden we vier multi angle-sequenties terug, waarbij je kan switchen tussen storyboard, definitief resultaat en een composiet van de twee.

En dit moet dan de zogenaamde "special edition" voorstellen. Als we bijvoorbeeld de regio 4-versie ernaast leggen, wordt het verschil met wat een échte special edition zou kunnen zijn, des te pijnlijker duidelijk. We worden hier zomaar eventjes verstoken van: een videoclip van Art Garfunkel, een woordenboek van de bijzondere neologismen in de konijnentaal, een commentaartrack van regisseur Martin Rosen en editor Chris Gore, een trailer, een gallerij met productiefoto's, één met foto's van de première, cast en crew-informatie, een verhandeling over de spirituele denkwereld van de konijnen, en tot slot enkele foto's die dienden als voorstudie. Om een lang verhaal kort te maken: enkel uw portefeuille zal deze versie ervaren als een "special edition".

CONCLUSIE
We hebben toch het gevoel dat het werk van Adams geen honderd procent recht is aangedaan met deze film, maar een debâcle is het nu ook weer niet. Alleen is deze prent beslist minder geschikt voor kinderen, soms een beetje moeilijk te volgen voor wie het werk van Richard Adams niet kent. Dat deze disc echter opnieuw wordt uitgebracht als een "special edition", "luxe versie" of hoe Warner het ook mag noemen, doet ons in de grond zakken van plaatsvervangende schaamte, zeker wanneer dan nog eens blijkt dat meer dan de helft van de extra's die op andere versies terug te vinden zijn, niet terug te vinden zijn op deze versie. Als aanvulling bijvoorbeeld ook nog eens de regio 4-versie van de film kopen is een duur grapje, en aangezien deze laatste helemaal niet van ondertitels is voorzien, kan dit in combinatie met de stilte in de dialogen en het atypische taalgebruik, een dikke teleurstelling worden. Over het algemeen adviseren we nogal vrij snel om een oudere versie van een film te vervangen door een verbeterde, maar dat kunnen we in dit geval in eer en geweten niet doen. Als U reeds de oude versie van Watership Down hebt: houden zo!