DOCUMENTAIRE
Leven Volgens De Islam is een zesdelige serie van de BBC over de islam als godsdienst, cultureel en politiek instrument van 1 miljard moslims. Deel 1 begint in Mali waar de bevolking naar de Moskee van Djenné komt om er de Heilige Man van Dilly eer te bewijzen. Deze wijze is een soort van rondtrekkende missionaris die het platteland en de zwervende stammen voor de Islam probeert te winnen. Hij vertelt over Mohammed en Allah, bewijst dat het geloof in magische krachten en geesten larie is en nodigt de mensen uit om de islam te omarmen. De islam ontstaat in Mekka (huidige Saoedi Arabië). Daar staat de Ka’ba, de zwarte steen van voor-islamitische oorsprong, een godshuis en pelgrimsoord dat volgens de legende door stamvader Abraham is herbouwd na een verwoesting. In 610 verschijnt in een grot de engel Gabriël aan de profeet.. In de Koran worden de openbaringen opgetekend. In 622 vlucht Mohammed uit Mekka en sticht Medina, de eerste islamitische stad, later hoofdstad van de eerste islamitische staat. In Jeruzalem stijgt hij ten hemel. Het is de derde heilige stad, waar moslims zich naar richten tijdens hun gebeden tot de tijd dat Mekka is bevrijd.

Deel 2 gaat over evoluties binnen de islam. De uitdrijving uit Spanje in 1492 is een lidteken op de islamitische ziel. De Mesquita van Cordoba en het paleis aan de voet van de bergen, zijn een bewijs van de rijke Arabische cultuur die lange tijd in het gebied bloeide. Voor moslims is er sprake van verloren syncretisme, want aan de Andaloezische hoven leefden en werkten christenen, joden en moslims samen, vertaalden er Griekse en oosterse wetenschappelijke werken in het Latijn en waren de directe voorbereiders van de Renaissance. 40 jaar vóór de uitdrijving veroveren de Turken in het oosten Constantinopel en noemen het Istanbul. Het Ottomaanse rijk breidt zich uit tot Wenen en Noord-Afrika. 500 jaar later seculariseert Atatürk zijn land. Nu is er opnieuw sprake van islamisering in Turkije, een staat tussen christendom en islam. De Iraniërs zijn sjieten, moslims die zweren bij de afstammelingen van de schoonzoon van de profeet. Zij worden omringt door soennieten, die in een andere opvolging geloven. Door de externe druk is er een eigen variant van de islam ontstaan, gebaseerd op de Shi'a, waarbij de macht van een streng georganiseerde geestelijkheid bepalend is voor de evolutie. In Zuid-Azië ontstaat de islam in de schaduw van het Indiase Hindoeïsme, een religie die heiligheid niet als exclusief ziet, waardoor Hindoes makkelijk elders kunnen shoppen. De Indiase variant van de islam is in oorsprong open en verdraagzaam. Later groeit er een militante tak, bekrompen en onverdraagzamer, die bij de deling van het subcontinent na W.O.II in Pakistan de overhand krijgt.

Deel 3 snijdt de confrontatie van de islam en de moderniteit aan, een moderniteit die door moslims wordt geassocieerd met westerse waarden die tegengesteld zijn aan de hunne. Na de bloei van de islam tussen 600 en 1100 breekt een tijd van verval aan. Vanuit het westen komen de kruistochten en vanuit het oosten de Mongolen die allebei de samenleving grotendeels verwoesten. Uit de onzekerheid groeit orthodoxie en de 'open' islam sluit zich af: de tijd dat Arabieren de grootste wetenschappers waren is definitief voorbij, de vooruitgang wordt folklore. Indonesië, een land met 150 miljoen inwoners waarvan de helft moslims, zet in de 20ste eeuw alles op economische groei. Orthodoxe moslims kunnen er een opleiding volgen en integreren moeiteloos in het systeem. Verwestersing is er de regel. In Iran is men bang voor het verlies van het contact met god en men probeert er een maatschappij op te bouwen die de waarden van de islam respecteert. Pakistan zit op dezelfde lijn als Indonesië, maar het verzoenen van moderniteit en islam stuit er op grote problemen: de islam verbiedt het heffen van rente op geleend geld en dat remt de economie; vrouwen hebben er evenveel rechten als mannen, maar in de praktijk pakt dat niet altijd uit zoals de islam dat voorziet. De Pakistaanse samenleving staat voor grote keuzen.

In Deel 4 wordt Egypte doorgelicht, een boerenmaatschappij met tradities die vele duizenden jaren ouder zijn dan de islam. Men probeert er de eigen gewoonten te verzoenen met de islam: vrouwen zijn er niet echt gelijk aan de man hoewel ze in hogere functies terechtkunnen, de armoede is er groot en het sociale systeem staat er – vooral in steden zoals Cairo – zwaar onder druk. Bejaarden worden naar westers model in bejaardenhuizen geplaatst omdat de kinderen vaak in het buitenland werken of omdat jonge gezinnen ruimte nodig hebben voor studerende kinderen en geen plek meer overhouden voor hun ouders of grootouders. In Indonesië is de islam in de 16de eeuw ingevoerd. De moslims hebben er veel gebruiken van hun Hindoe-voorouders bewaard: wierook en bloemen voor de negen moslimheiligen zijn er gewoon. Men is er streng voor jonge meisjes en als enige moslimland doet de overheid er bewust aan familieplanning. Vrouwen kunnen er scheiding en alimentatie krijgen. De Indonesische vrouw is modern en goed opgeleid. De westerse leefstijl maakt er opgang.

Deel 5 bekijkt de moslimminderheden in de wereld. In Gabana, India, leven moslims en Hindoes al 1000 jaar samen. De roeper zingt eerst voor de Hindoes en naderhand roept hij de moslims naar het gebed. Nu pas bouwen de moslims er hun eerste moskee. Het samenleven is er geen probleem, maar nog geen 30 km verderop, in Ayodhya, werd in de jaren’90 een moskee door Hindoe-extremisten vernield. De 100 miljoen moslims in India voelen zich onveilig en vrezen het ergste voor de toekomst. In Bury, Manchester (GB) runt een Pakistaanse familie al 30 jaar een pub. De vader voelt zich Brit en heeft geen problemen. Zijn zoon, die een speelzaal exploiteert, voelt zich niet-geaccepteerd, men noemt hem vaak Paki. Volgens hem is aanvaarding door de locals alleen mogelijk bij volledige assimilatie. Vaders broer – teruggekeerd naar zijn geboortedorp in Pakistan – is in de loop der jaren religieuzer geworden. Hij voelde zich bedreigd door de westerse cultuur. In Dagestan en Tajikistan beleven de moslims sinds de val van het communisme hun geloof in vrijheid, maar ze zijn er bang voor partijen die de islam als grondwet willen opleggen.

Deel 6 heet The Last Crusade/Islam En Het Westen. De Golfoorlog tegen Saddam, de import van westerse video's en lichtreclames, ervaren religieuze moslims als een vorm van cultureel kolonialisme. In landen als Egypte vecht de Moslim Broederschap tegen die invloeden, maar ze wordt er tegengewerkt door de overheid. Volgens een aanhanger kan alleen een Jihad (kruistocht) het kwaad uitroeien en de maatschappij zuiveren van invloeden die in tegenspraak zijn met de islam. In Noord-Nigeria ziet een arme islamitische bevolking machteloos toe hoe het olierijke christelijke zuiden een seculier (niet-godsdienstig) staatsmodel oplegt en westerse invloeden toelaat. De moslims reageren hun frustratie af op de christelijke kerken die ze als de verlenging van het voormalige kolonialisme zien. In Kano komen de beide gemeenschappen met elkaar in botsing. Gevolg: afgebrande moskeeën en kerken, verwoeste fabrieken van christenen. Zakzaky, de leider van de moslims in het noorden, ziet een Jihad als enige uitweg om een islamitisch bestuur in te voeren. Voor zijn aanhangers zijn Israël, de Joden en de bezetting van Jeruzalem voorposten van een nieuwe westerse kruistocht. Iran bekijkt de States en Engeland als de grote boosdoeners en ook daar leeft er frustratie over de status van Jeruzalem. De confrontatie tussen islam en christendom zal bijna zeker in die stad plaatsvinden. In 1991 doodde Israëlische soldaten minstens 30 moslimjongeren bij rellen omdat joodse extremisten de steenlegging voor de Derde Tempel voorbereidden. De moslims bestormden de Tempelberg en het leger greep in. In Hebron hebben de joden de grot en de gebouwen overgenomen waar Abraham, Isaac en Jacob zouden begraven liggen, een plaats die al eeuwen door de moslims als bedevaartsoord wordt bezocht. Nu delen ze de site nog, maar de moslims zijn bang dat ze er ooit verdreven worden.

Islamitische gelovigen in heel de moslimwereld zijn in de laatste decennia hun moslim-zijn gaan ervaren als hun enige identiteit, eerder dan hun nationaliteit of de islamvariant waartoe ze behoren. Ze zijn ontgoocheld over de politiek en de politici die de democratie niet hebben bevorderd of de cultuur zuiver bewaard. Economische groei en alfabetisering bleven achter bij de rest van de wereld en daar waar moslimbroeders de verkiezingen helemaal of gedeeltelijk wonnen (Algerije), zijn ze buiten de wet gesteld met burgeroorlog of jarenlange instabiliteit en vele onschuldige doden tot gevolg.

Deze zesdelige BBC-serie biedt een zeer ruim overzicht van de islam als cultureel, politiek, sociaal en godsdienstig systeem. De Pakistaanse gastheer voert de kijker mee naar historische plaatsen als Mekka, Medina en Jeruzalem, en naar plaatsen die ooit belangrijk waren, maar nu verdwenen zijn, uitgemoord door barbaren of verwoest door de kruisvaarders. Via gesprekken met gewone moslims en specialisten inzake de islamitische leer, professoren en juristen, hangt hij een beeld op van wat de islam is en hoe de gelovigen hun godsdienst ervaren, hoe ze de neerslag van de islam op het politieke systeem in hun land appreciëren, wat hun problemen met de westerse normering zijn, welke dromen ze hebben voor hun toekomst en die van hun kinderen, op welke manier ze omgaan met niet-gelovigen, de richting die ze de islam zien uitgaan, de remedies die ze uitproberen tegen fundamentalisme, extremisme en massale westerse beïnvloeding. Deze 6 documentaires tonen ook de veelheid van stromingen en invloeden in de islam, de evoluties die her en der aan de gang zijn en het is duidelijk dat de Golfstaten en hun buren tot de meest gesloten en conservatieve delen van de islamitische wereld behoren. In Saoedi Arabië, Koeweit en de andere oliestaten is bijvoorbeeld niet gefilmd, in Iran nauwelijks en duidelijk onder strikte voorwaarden, Afghanistan is afwezig, Irak eveneens; van de Noord-Afrikaanse staten komen alleen Algerije en Egypte ter sprake en in beeld: niet iedereen was blijkbaar happig om voor de BBC openkaart te spelen. Maar dat doet niets af aan de rijkheid van toon en beeld, van genuanceerde voorbeelden en leerrijke, interessante inkijkjes in samenlevingen die voor ons westerlingen vrijwel totaal onbekend zijn. Leven Volgens De Islam is bijgevolg een zeer boeiende reis door tijd en ruimte van Algerije tot India en van Noord-Nigeria in Afrika tot Dagestan in de voormalige Sovjetunie.

De reeks is opgezet om het westerse publiek een ruimer beeld te geven van de islam en zijn aanhangers. Enige mate van belering is niet uit de lucht. Bovendien maakt onze Pakistaanse gastheer vaak vergelijkingen met de westerse gebruiken, klaagt hij westerse bemoeienissen en het westers kolonialisme aan, geeft hij uitdrukking aan de frustraties van moslims met betrekking tot de minachting die ze ondervinden vanwege westerlingen, het gebrek aan respect van westerse toeristen voor islamitische heiligdommen, gebruiken en gevoeligheden. Leven volgens de Islam is geen vrijblijvende confrontatie, geen louter avontuurlijke ervaring, maar een documentairereeks die tot nadenken stemt, die de kijker via historische en culturele achtergrondinformatie duidelijk maakt waarom Iran na de Sjah de westerse moderniteit de rug toekeerde en staatsvijand nummer één werd van de Verenigde Staten, waarom het moslimextremisme de kop opstak in de jaren '70 en '80 en in de jaren '90 tot uitbarsting kwam en waarom de moslims, gesteund door hun geloof en hun rijke culturele en wetenschappelijke verleden, weigeren om in de 21ste eeuw de mindere te zijn van het Westen.

BEELD EN GELUID
Het beeld van deze reeks is perfect, met mooie genuanceerde kleuren en een uitstekende transfer. Het geluid is functioneel en klinkt goed zonder de aandacht af te leiden. De ondertiteling is goed leesbaar, goed geplaatst, maar soms krijg je de indruk dat er te weinig vertaald is.

EXTRA'S
Deze dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
Leven Volgens De Islam is een zeer goed gemaakte en interessante documentairereeks over de islam vroeger en nu. Terwijl christendom, jodendom en islam teruggaan tot dezelfde roots, nl. de aartsvaders uit het Oude Testament, zijn de kloof en het onbegrip zeer groot. Het westers secularisme staat frontaal tegenover een maatschappelijk bestel waar geloof, cultuur en politiek door één en dezelfde leer worden geïnspireerd en gevormd. Moslims hebben de laatste 50 jaar ervaren dat hun enige redding de islam is, want die biedt garanties die hun politieke partijen en leiders niét kunnen bieden. De grote uitdaging ligt in het vreedzaam naast elkaar leven van 2 systemen die ideologisch een totaal verschillend wereldbeeld voor ogen hebben: het westers hedonisme met het individu in het centrum tegenover het islamitisch eenheidsgevoel met god als hoogste autoriteit. Onze moslimgastheer is soms iets te drammerig en heft het vingertje dan net iets te hoog in westerse richting, maar hij legt die vinger ook op onze zere plekken, op onze tekortkomingen, ons beperkt voorstellingsvermogen, op onze weinig gefundeerde vooroordelen ten opzichte van de islam.