FILM
The Cold Summer Of 1953 speelt zich af in een klein Siberisch vissersdorpje bij het begin van de zomer. De bevolking is oud en arm en leeft hoofdzakelijk van wat de rivier aan eetbaars oplevert. Elke paar weken passeert er een pakketboot die noodzakelijke goederen brengt en opgelegde vis meeneemt. Voor de orde en de nieuwtjes uit de buitenwereld zorgt een gemandateerd politieman, lid van de Partij, bijgestaan door een oude man die over de goede gang van zaken in de haven waakt. In het dorpje wonen sinds meer dan 10 jaar twee politieke bannelingen, Sergei (Valeri Privomykov) en Nikolai (Anatoli Papanov). Ze helpen de mannen bij het schoonmaken van de vis en het onderhoud van de boten. In ruil krijgen ze elke dag brood en soep. Beiden zijn in het dorp terechtgekomen na een veroordeling wegens vijandelijke activiteiten tegen de staat eind jaren dertig. Contact met hun familie hebben ze niet meer, hoop op een eventuele terugkeer naar huis evenmin. Alhoewel. Sinds de dood van Josef Stalin eerder dat jaar, is er sprake van een machtstrijd in Moskou. Stalins rechterhand, minister van defensie Beria, kondigt een algemene amnestie af, maar daardoor komen ook misdadigers en moordenaars vrij. In kleine bendes proberen die vanuit Siberië naar Rusland te trekken en zaaien terreur in de dorpen en steden die ze passeren. De rust en de dagelijkse routine in het dorp worden verstoord wanneer zes vrijgelaten misdadigers de bewoners opsluiten in een schuur, de politieman vermoorden en zich opmaken om de pakketboot te overvallen. De twee politieke bannelingen hebben nu de keuze: zich aansluiten bij de bandieten of het dorp ontzetten. Ze kiezen voor een directe confrontatie.



Het vervolg van de film is een klopjacht van een voormalig lid van de Russische spionagedienst op een groepje meedogenloze en brutale booswichten dat er niet voor terugdeinst z'n wapens te gebruiken bij de minste weerstand. Daarbij steunen ze zich op de verleende amnestie, die ze interpreteren als een goedkeuring van hun gewelddadig en misdadig gedrag. Ruimte voor dialoog is er niet. Alleen tactiek en vuurwapens kunnen het verschil maken. Het klinkt alsof The Cold Summer Of 1953 bijgevolg een goedkope Russische Rambo-remake is, een actiefilm vol spanning en wapengekletter; toch is er hier veel meer aan de hand. Regisseur Aleksandr Proshkin creëert namelijk geen bovenmenselijke helden. Van overdreven actiescènes vol spanning is er al evenmin sprake. Het geweld dat hij toont is sober en geeft nooit aanleiding tot groot machtsvertoon en impressionant stuntwerk. De afrekening tussen de goeden en de slechten is kort en hard en de regisseur probeert niet één keer om zijn film exuberante thrillerachtige kwaliteiten te geven. In The Cold Summer Of 1953 wordt een puur menselijk drama getoond en de echte boodschap van de film zit in de context: de politieke situatie in de Sovjetunie op dat moment, de vernieuwde hoop van gewone mensen op een beter bestaan, tenietgedaan door de verkeerde beslissing van één man.

Bij zijn dood in maart 1953 was Josef Stalin een kwarteeuw aan de macht. Zijn bewind geldt vandaag als de zwartste periode uit de Russische geschiedenis. Honderdduizenden boeren werden vermoord, etnische groepen naar onherbergzame afgelegen gebieden verbannen, tegenstanders en politieke opposanten opgesloten in strafkampen en gulags in Siberië. Zijn rechterhand, Lavrenti Beria, net zoals Stalin zelf van Georgische afkomst, voerde de hallucinante plannen van de grote leider met precisie uit. Hij richtte de strafkampen en gulags op, hij organiseerde de jacht op dissidenten. Hij was achtereenvolgens minister van binnenlandse zaken (met als onderafdeling de NKGB, de voorloper van de KGB), lid van het Politbureau en het Presidium van de Opperste Sovjet, leidde met groot succes het atoomprogramma van de Sovjetunie en werd uiteindelijk minister van Defensie. Na Stalin was hij de machtigste man in het land. Toen Stalin overleed probeerde Beria zijn macht te consolideren en hij vaardigde een aantal nefaste besluiten uit, waaronder de algemene amnestie voor gevangenen. In juni '53 liet het Centraal Comité hem arresteren en in december '53 werd Beria terechtgesteld.



Aleksandr Proshkin maakt The Cold Summer Of 1953 in 1987: de Russische oorlog in Afghanistan is dramatisch afgelopen en het Russisch leger trekt zich terug. In Moskou is Michael Gorbatsjov partijleider geworden, nadat de opvolgers van Leonid Brezjnev, nl. Joeri Andropov en Konstantin Tsjernenko, binnen een periode van vijf jaar allebei zijn overleden. De oorlogsinspanningen hebben de Sovjetunie geruïneerd: de economie slabakt en er heerst politieke en militaire malaise. Gorbatsjov introduceert glasnost en perestrojka en maakt een opening naar het Westen. Onder het mom van een actiefilm dient Aleksandr Proshkin een subsidieaanvraag in bij de filmcommissie en brengt na de goedkeuring essentiële veranderingen aan in het script. The Cold Summer Of 1953 wordt een kritische en dissidente film over het Stalintijdperk. Het is een gevaarlijke onderneming, maar de gunstige politieke wind en de massale publieke belangstelling redden de film van de censuur. In Rusland gaan meer dan 64 miljoen mensen de prent bekijken en de film wordt aan 42 landen verkocht.

The Cold Summer Of 1953 is een politieke film. Aleksandr Proshkin reconstrueert een realistische situatie die zich anno 1953 in tal van dorpen in Siberia voordoet en waarbij de plaatselijke bevolking zelf moet afrekenen met het uitschot dat door de beslissing van Lavrenti Beria op vrije voeten is gesteld. De regisseur gaat fijnzinnig te werk en hanteert geen slogans of grote politieke toespraken om zijn verhaal over de decennialange repressie en de misdaden van het Stalinregime tegen de menselijkheid zichtbaar te maken. Zijn voornaamste attributen zijn de vissers en hun vrouwen, hun verweerde gezichten en kromme ruggen, de precaire levensomstandigheden en de slechte behuizing, de gelatenheid waarmee ze zich door de boosdoeners laten opsluiten, mak en machteloos zoals de schapen ten opzichte van de schaapshond. Met korte zinnetjes, cryptisch en omfloerst, gevoerd tussen de politieman en de kapitein, vertelt Proskhin over de tegenstelling tussen gewone mensen, vaak ambtenaren van eenzelfde systeem, tussen individuen van verschillende generaties, de oude onderdanig en met een onwrikbare trouw aan de macht, de jongere met een kritische blik en een persoonlijke visie op de wantoestanden en de corruptie. Via donkere, bange blikken en zwijgende monden laat de regisseur de toeschouwer in het binnenste van de mensen kijken, naar hun twijfelend hart, de angst in hun borst om te worden verraden door een buurman, een buurvrouw, de gemandateerde; hun onzekerheid over wat fout is en wat niet, over wat fout is vandaag en morgen misschien al niet meer.



De twee buitenstaanders, in 1938 veroordeeld en verbannen naar Siberië en sindsdien zonder bericht van hun vrouw en kinderen in Rusland, hebben hun eigen twijfels. Ze zijn intelligent en bekleedden ooit een belangrijke functie in het systeem. Waarom was een reis naar het buitenland plots een samenzwering tegen de staat? Waarom was je van de ene op de andere dag een verrader, terwijl je als veiligheidsofficier gewoon je werk deed? Aleksandr Proshkin legt het niet uit, hij laat de kijker aanvoelen wat het betekent om in een dictatuur te leven, een systeem dat naar goeddunken kan handelen, dat zich niet hoeft te legitimeren, een systeem dat onzekerheid en wantrouwen stimuleert en onwetendheid bevordert.

Terwijl de misdadigers in het vissersdorpje aangepakt worden, loopt de mededeling binnen dat Lavrenti Beria is gearresteerd. De kampen zijn opnieuw verdeeld: was de op één na machtigste man van de Sovjetunie een verrader, een machtswellusteling, een misdadiger? Hoe beoordeel je dat als je geen referentiekader hebt, als je het verschil niet meer kent tussen wat goed is voor de mensen en wat goed is voor de staat, de partij? Aan het einde van de film zien we één van de bannelingen bij de familie van zijn ex-collega in Moskou: hij gaat ze vertellen dat hun echtgenoot en vader twee jaar eerder is doodgeschoten in Siberië. De verslagenheid en de teleurstelling zijn groot. Toch blijken ze nog altijd niet te weten of de overledene schuldig was of niet. Ze hebben dat voor zichzelf (nog) niet kunnen uitmaken. Het Stalin-tijdperk mag dan definitief achter de rug zijn, de afrekening is niet gemaakt, de waarheid niet aan het licht gebracht. Het is zoveel makkelijker voor de macht om de angst en de onwetendheid van de bevolking in stand te houden. Een kwestie van continuïteit.

BEELD EN GELUID
The Cold Summer Of 1953 is grotendeels in de buitenlucht opgenomen. De kleuren zijn fel, al gaat het meestal niet meer dan om het groen van de bomen en het gras. De rest van de omgeving is grauw: de huizen, de kleding van de vissers, de vis, de aftandse passerende pakketboot. De interieuropnamen zijn donker en getemperd met veel bruin en zwart. De sfeer is er een van stille terreur, dreigend en ongewis. Proshkin maakt veel gebruik van brede opnamen, waardoor het water en de natuur een gevoel van bevrijding oproepen. Via de close ups vertelt de regisseur ons over het karakter van zijn personages, hun motivering, hun emoties. De keuze van de acteurs is een staaltje van perfecte casting en hun gelaatsuitdrukkingen zeggen meer dan pagina's lange dialogen. De film heeft een korrelig structuur die precies past bij het ruwe landschap en de verweerde individuen. De digitale transfer is in orde en er is geen sprake van beschadigingen, vuiltjes of kleurverschuivingen. Het geluid staat in 5.1 en daar doet vooral de bombastische en voor honderd procent Russische klassieke muziek haar voordeel mee. De soundtrack van Vladimir Martynov is gezwollen en staat bol van het koper. Toch is hij zeer effectief, verhoogt het dramatisch niveau van de film en voorkomt dat de toeschouwer het foute gevoel krijgt dat het hier louter om een gewelddadige afrekening zou gaan met een stel booswichten. De stemmen zitten in het midden vooraan, de geluiden van de natuur en de wapens in de surround. Zelden worden de achterste kanalen zo intensief gebruikt als in deze productie. De originele versie van de film staat uiteraard in het Russisch, maar de toeschouwer kan voor de Engels of Frans nagesynchroniseerde geluidsband kiezen met Nederlandse ondertitels. Er gaat daarbij een stukje van de sfeer verloren, maar de methode biedt ook meer comfort, omdat men minder afhankelijkheid is van de ondertitels.



EXTRA'S
Bij de extra's vindt u een uitgebreid Interview met de Regisseur over het ontstaansproces van de film, de politieke atmosfeer in de late jaren tachtig en zijn keuze van de hoofdacteurs. Vervolgens twee korte Documentaires over Anatoli Papanov en Lavrenti Beria, de ene de inmiddels overleden acteur, de andere de politicus, een beeld van de Begrafenis van Stalin, gestoffeerd met originele footage, de Filmografieën van de cast en de crew en een Fotoalbum.

CONCLUSIE
The Cold Summer Of 1953 is een film over het einde van het Stalin-tijdperk en de consequenties van een algemene amnestiemaatregel, getroffen door minister van defensie Lavrenti Beria, net voor zijn arrestatie. Aan de hand van het geweld en de terreur in een klein vissersdorpje in Siberië, toont regisseur Aleksandr Proshkin ons het leed en de onrechtvaardigheid waarmee de plaatselijke bevolking, en bij uitbreiding alle inwoners van de Sovjetunie, tijdens en kort na het Stalin-bewind te maken kreeg. Eerder dan op actiescènes en suspense, doet de regisseur een beroep op de capaciteiten van zijn acteurs om de tijdsgeest zichtbaar te maken en een indruk te geven van de invloed van een kwarteeuw tomeloze dictatuur en repressie op het menselijk functioneren en denken. Als gevolg van de sobere en ingehouden mise-en-scène, zeer sterke acteerprestaties en een wrang realisme, groeit The Cold Summer Of 1953 in de loop van 102 minuten uit tot een indrukwekkende en beklijvende film.