DOCUMENTAIRE
Apostrophe en Over-Nite Sensation zijn de albums waarmee de Amerikaanse muzikant Frank Zappa in het begin van de jaren '70 een bescheiden commercieel succes scoorde en een publiek aantrok dat hem voor altijd trouw zou blijven. In de serie Classic Albums van dvd-uitgever Eagle Vision wordt aan de hand van een interview met Zappa, footage van zijn liveoptredens, zeldzame home movies en gesprekken met zijn familie, muzikanten en vrienden een beeld opgehangen van de man die in de loop van vijf decennia een ruime naambekendheid kreeg, maar altijd buiten het bereik van het grote publiek bleef, want het werk van Frank Zappa is moeilijk toegankelijk en gespeend van elke commerciële toegeving. Als zijn beide albums uit resp. 1973 en 1974 een zekere bekendheid kregen (én een top-20 hitsingle in de States), lag dat hoofdzakelijk aan het publiek dat zijn muziek wist te appreciëren, eerder dan dat Zappa moeite deed om toe te geven aan de wetten van de markt of de smaak van de massa. Frank Zappa maakte in de eerste plaats muziek voor zichzelf en hij vond het goed als het publiek die muziek prachtig vond. Maar dat was nooit zijn hoofdbekommernis.



Frank Zappa begon zijn carrière in de jaren '50 en werkte o.a. samen met Captain Beefheart, de maker van het legendarische experimentele dubbelalbum Trout Mask Replica (1969) dat doorgaans genoemd wordt bij de hoogtepunten van de popmuziek uit de 20ste eeuw. Zelf trok Zappa de aandacht met albums als Fillmore East – June 1971 en 200 Motels, allebei uit 1971. Zijn stijl is nauwelijks te classificeren. In Interviews noemde hij vaak het werk van de Frans-Amerikaanse componist Edgar Varèse als belangrijk voor zijn eigen muzikale ontwikkeling, dat van de Rus Igor Strawinsky en de Germaanse modernisten Stockhausen en Anton Webern. In werkelijkheid is zijn bekende werk een mengeling van popmuziek, rock'n roll, jazz, bigband, rhythm 'n blues, zijn z'n teksten ironisch en sarcastisch van inhoud en legt hij aparte accenten met stemmanipulaties, meestal eerder parlando dan echt gezongen. Ook deed hij vaak een beroep op andere stemmen om het geluidspalet te verbreden, waarbij hij helemaal geen problemen had om bijv. Tina Turner & The Ikets een plaatsje te geven in zijn achtergrondkoor.



Inhoudelijk was Frank Zappa nooit vrijblijvend, tenzij het om seks ging, en dan nog hanteerde hij z'n onderwerp met enig serieux. Hij schreef over de dingen die hem interesseerden en de mistoestanden die hij tegenkwam. In z'n teksten was hij sociaal en maatschappelijk geëngageerd en hij had een uitgesproken politieke mening die hij onverbloemd verkondigde, tegen de oorlog, tegen fundamentalisme en tegen kleinburgerlijkheid. Hij richtte z'n pijlen op de hippiecultuur, de drugsscène, de media en vooral het medium televisie dat hij afschilderde als een propagandamachine, kreeg het zwaar te verduren. Volgens zijn muzikanten – die geen deel uitmaakten van zijn Mothers of Invention, zoals zijn band heette, maar die hij voor elk project inhuurde en betaalde – was hij intelligent en grappig en altijd bezig om nieuwe ideeën op papier te zetten. Zijn werktempo was berucht, de repetitiesessies in de aanloop naar een live optreden waren lang en intens. Bovendien was Frank Zappa eigenaar van alle opnamen die hij ooit maakte, zij het geluid of video. Zoon Dweezil treedt sinds geruime tijd op als beheerder van zijn vaders erfenis, zorgt voor regelmatige releases uit het archiefmateriaal en brengt met het project Zappa Plays Zappa live-uitvoeringen van het werk van zijn vader waarvoor hij samenwerkt met de oorspronkelijke muzikanten.

Frank Zappa introduceren bij een ruimer publiek is geen makkelijke opdracht. Apostrophe en Over-Nite Sensation mogen dan voor insiders tot de top van de klassieke albums uit de pop- en rockgeschiedenis behoren, het blijft een moeilijke zaak om zijn werk aan de man te brengen. Het makkelijkst is Zappa's werk nog te omschrijven als avant-garde rockmuziek met stevige jazzinvloeden waarbij veel ruimte wordt gelaten voor percussie en narratieve elementen, ernstig bedoeld, humoristisch of ironiserend. In de laatste periode van zijn carrière kregen pure klassieke compositie steeds meer de overhand.



In de documentaire praten de makers uitgebreid met de familie en de muzikanten die hun appreciatie over zijn werk uitspreken en hem karakteriseren als een groot componist. Dweezil Zappa brengt voor de toeschouwer fragmenten uit het werk van zijn vader ten gehore. Hij wijst op Franks sterke gitaarsolospel, de bizarre marimbageluiden die door de nummers zijn gemengd, de absurde teksten en de schrille koortjes, stemvervorming en –vertraging en de onverwachte tempowisselingen die Frank Zappa bijna voortdurend introduceerde. Het geheel is gestoffeerd met nooit eerder getoonde liveopnamen, o.a. uit de Saturday Night Live Show in 1976.

BEELD EN GELUID
De liveregistraties uit het archief zijn van niet al te beste kwaliteit. Het zijn zelden of nooit professionele opnamen. De kleuren zijn overdreven gesatureerd, het beeld beeft, de scherpte en het contrast zijn aan de magere kant. De rest van het materiaal is in orde. Het geheel aantrekkelijk gemonteerd en voorzien van interessant commentaar. De medewerking van de familieleden van Frank aan de totstandkoming van deze documentaire verhoogt het belang van het project. Het geluid is over het algemeen acceptabel behalve dat van de oude videoclips. Deze documentaire kan u bekijken met Nederlandse ondertitels.

EXTRA'S
Bij de extra's zitten een paar fragmenten waarin Dweezil Zappa commentaar geeft bij Dirty Love, Nanook Rubs It en Dinah-Moe Humm; Montana is een liveoptreden van Zappa & The Mothers in de Roxy in 1973, Camarillo Brillo een liveoptreden van Zappa Plays Zappa uit 2006, het project van Dweezil Zappa om het werk van zijn vader bekend te maken bij de jongeren generatie; Transduce That Marimba is een gesprek over de elektrificatie van de marimba; in Welcome To The Vault krijgt de toeschouwer een indruk van het immense Zappa-archief waarin alles opgeslagen ligt wat Frank Zappa ooit heeft geschreven en opgenomen. De afsluiter I'm The Slime is een liveperformance in de Saturday Night Live Show in 1976.



CONCLUSIE
Frank Zappa – Apostrophe / Over-Nite Sensation, het verhaal achter de beide vrij succesvolle albums van Frank Zappa uit het begin van de jaren '70, geeft een mooi beeld van wie deze muzikant en kunstenaar was, wat hem bezielde en hoe zijn familie, vrienden en muzikanten over hem en zijn werk denken. In de documentaire zijn talloze uittreksels uit liveacts, performances en repetities geïntegreerd, alsmede fragmenten uit een interview met Frank Zappa zelf. Dit is een belangrijke release voor de kenners en een interessante introductie tot de muzikant voor al degenen die het werk van Frank Zappa pas na zijn dood (1993) hebben leren kennen.