FILM
Een van de meest schokkende verklaringen in When The Levees Broke, Spike Lee's verbluffende documentaire die het lot van het in augustus 2005 door orkaan Katrina getroffen New Orleans meeslepend, ontroerend en compromisloos in beeld brengt, is dat de stad door de storm gemíst werd. Een niet onbelangrijk feit, dat in al de mediaheisa domweg over het hoofd werd gezien. Enkel de krachtige uitwassen van orkaan raasden over Louisiana, maar slaagden er toch in duizenden mensen te doden en een veelvoud daarvan dakloos te maken. De meeste slachtoffers vielen echter een halve dag nà de doortocht van Katrina, toen het beukende zeewater een bres sloeg in de 'levees', het kunstmatige dammensysteem dat New Orleans voor overstroming moest behoeden. Binnen de kortste keren stond er twee meter water in het centrum van de stad, en het peil liep op tot tien meter in lager gelegen buurten. Velen stierven een gruwelijke verdrinkingsdood.

Dat de grootste natuurlijke ramp ooit op het grondgebied van de Verenigde Staten vermeden had kunnen worden, voedt de sfeer van woede en onbegrip die doorheen When The Levees Broke waadt. De mensen die Spike Lee voor zijn camera zet, hebben namelijk allemaal iets verloren in de storm. Sommigen hun dichtste familieleden, vrienden en buren, anderen hun reputatie, nagenoeg iedereen hun huis en het leven dat ze kenden. Met waardigheid trachten ze in doorgaans eloquente verklaringen hun ervaringen te delen met de kijker. De documentaire is voor negentig procent 'talking heads', pratende getuigen, maar wordt nooit eentonig of repetitief. New Orleans is een stad vol sterke karakters en dat schemert door in de interviews, die je keer op keer achterlaten met een krop in de keel en verontwaardiging opwekken over de wijze waarop de Amerikaanse federale overheid door de ramp heen stuntelde.



Spike Lee componeerde When The Levees Broke als een requiem in vier bedrijven van elk ongeveer een uur. Act 1 is de kroniek van een aangekondigde orkaan. Mijmeringen van de bewoners over de gedwongen ontruiming van New Orleans worden afgewisseld met beelden van nieuwsstations over de storm. De paar dagen voor en na de doortocht van Katrina komen ampel aan bod in dit bedrijf. Act 2 gaat dieper in op de hulpverlening na de ramp. Honderdduizenden inwoners moesten door de federale rampeneenheid FEMA opgevangen worden, maar de instelling was daarop niet voorbereid, wat tot schrijnende taferelen leidde, die eerder aan een derdewereldland dan aan de 'leider van de beschaafde wereld' doen denken. Ook de lamlendige reactie van o.a. George W. Bush en Condaleeza Rice wordt dik in de verf gezet hier.

De derde act brengt het lot van het kwart miljoen vluchtelingen in beeld, en hun pogingen om terug te keren naar hun huis, of tenminste de verwoeste overblijfselen daarvan. Schrijnende ervaringen met geldgeile verzekeringsmaatschappijen beklijven het meest, wanneer blijkt dat de polis van veel mensen wel orkaanschade dekt, maar niet – door de verzekering handig uitgebuite – waterschade. Het laatste uur van de documentaire kijkt zowel voor- als achteruit: naar de geschiedenis en bouw van de levees nadat orkaan Betsy New Orleans trof in 1965 en de kans op nieuwe overstromingen in een klimaat van globale opwarming. Maar ook persoonlijke verhalen van overlevers kenmerken dit laatste deel, waarbij de wil om nooit op te geven en de zwartgallige doch vrolijke creoolse spirit hoop bieden op een betere toekomst.



De maatschappelijke betrokkenheid die Spike Lee tentoonspreidt in zijn langspelers, komt nog meer tot uiting in When The Levees Broke. De filmmaker zat in zijn moederstad New York te kijken naar de berichtgeving over Katrina toen hij besloot de tragedie als filmisch document vast te leggen, getroffen als hij was door de grootsheid van de ramp en de onkunde van lokale en federale overheden om daar het hoofd aan te bieden. Zijn stijl is behoorlijk zakelijk, met weinig franje, louter een weergave van feiten, beelden en opinies. In het monteren van al dat materiaal – de honderden interviews, de duizenden uren beeldmateriaal van de ramp en zelf gefilmde excursies door de verwoeste wijken van New Orleans – toont Lee zich echter een superieur cineast. De documentaire van vier uur geen moment laten verslappen ondanks excessief gebruik van talking heads, is weinigen gegeven, maar de zwarte filmmaker slaagt er met verve in. Het aanbrengen van steeds nieuwe feiten, vanuit verschillende standpunten, verleent de prent bovendien een zelden geziene zweem van objectiviteit, ondanks de woede die evident is in Lee’s manier van monteren en keuze van interviewgasten.

Af en toe gaat de cineast bijna uit de bocht, wanneer hij een platform geeft aan bijvoorbeeld een professor die overtrokken parallellen zoekt tussen de exodus uit New Orleans en de slavenhandel in de negentiende eeuw. Daar steekt Lee's prekerige vingertje betreffende de zwarte ontvoogding van Amerika de kop op, terwijl hij andere interviewgasten ook laat uitweiden over andere dada's als de oorlog in Irak en zelfs Bush's gestolen verkiezing in 2000. Het zijn gelukkig slechts kleine uitschuivers in een documentaire die verrassend sober en rechtlijnig is. Personaliteiten als Sean Penn, burgemeester van New Orleans Ray Nagin, dominee Al Sharpton en componist Terence Blanchard – wiens muzikale score voor Inside Man hier werd aangepast om met een treffende nostalgische toon de beelden te ondersteunen – verlenen When The Levees Broke het nodige gewicht, maar uiteindelijk zijn het de getuigenissen van de man in de straat die de film tot een onmisbaar document maken en Spike Lee – met zijn liefde voor New York en het documentair vastleggen van zaken die hem nauw aan het hart liggen – voorgoed profileren als de Martin Scorsese van zijn generatie.



BEELD EN GELUID
Met zijn mix van zelf gefilmde interviews, nieuwsbeelden en archiefmateriaal varieert de kwaliteit van het beeld afhankelijk van de bron. Niettemin oogt alle materiaal waarschijnlijk zo goed uit als het er ooit uit heeft uitgezien. Vooral de nieuwe beelden vallen op door hun fantastische helderheid en goede contrast. Het geluid, een Dolby 5.1-spoor, moet daar nauwelijks voor onderdoen. Heldere dialogen en meeslepende muziek zuigen je zo de documentaire in. De mix tussen het dialoog- en muziekspoor zorgt wel af en toe voor warrig audiopakket, en ook de meerwaarde van de achterste kanalen is verwaarloosbaar.

EXTRA'S
Spike Lee staat bekend als een man die honderduit kan babbelen, en dus verveelt zijn Audiocommentaar over de volle vier uur van de film geen moment. Geregeld vallen er weliswaar stiltes, maar dat wordt goedgemaakt doordat Lee geen blad voor de mond neemt en voluit in de aanval trekt als het over George W. Bush of FEMA gaat. De derde schijf van deze dvd-set is volledig gewijd aan Next Movement: Act V (107 min.), een vervolgfilm op When The Levees Broke, samengesteld uit materiaal dat op de montagevloer bleef liggen. Deze docu geeft vooral een forum aan de anekdotes van de betrokken inwoners van New Orleans en is zeker even verbluffend als de hoofdfilm. Ten slotte herbergt de laatste disk Water is Rising (8 min.), een fotogalerij met tientallen emotievolle kiekjes van de storm en overstroming, begeleid door Terence Blanchards muziek.



CONCLUSIE
Met When The Levees Broke kaart Spike Lee in vier hartverscheurende uren de problemen aan die voor, tijdens en na orkaan Katrina in New Orleans voor vele menselijke drama's zorgden. De prent is vooral kritisch voor de federale rampendienst FEMA, maar zoekt geen simpele zondebok en draagt objectiviteit hoog in het vaandel. Beeld en geluid zijn van een uitmuntende kwaliteit, evenals de bonussectie, die een waardevolle aanvulling geeft op de hoofdfilm. Zonder twijfel is dit een van dé dvd's van het jaar.