FILM
Bijna tegelijk met de release in de bioscoop in Engeland verschijnt Werner Herzogs meest recente fictiefilm bij ons op dvd. De productie heeft de Vlaamse bioscopen niet gehaald en dat is jammer want Rescue Dawn is Herzogs beste en spannendste film in twee decennia en vertelt zonder veel poeha en zonder noemenswaardige special effects het verhaal van Lt. Dieter Dengler die tijdens een geheime Amerikaanse bombardementsvlucht over Laos geraakt wordt door vijandige vuur, met zijn vliegtuig neerstort en in de handen van de Vietcong valt.

Het verhaal speelt zich af in 1965, op een moment dat de Verenigde Staten betrokken worden bij de crisis in Vietnam. Van oorlog is er nog geen sprake, maar de Amerikanen voeren al wel raids uit op Noord-Vietnam om de oprukkende communistische verzetsgroepen van de Vietcong een halt toe te roepen. Dieter Dengler (Christian Bale), op z’n 18de vanuit Duitsland naar de States vertrokken in de hoop ooit Amerikaanse staatsburger te worden, neemt dienst in het leger en wordt gevechtsvliegtuigpiloot, een oude droom die hij koestert sinds hij als kind tijdens W.O.II geboeid raakte door de Geallieerde bombardementen op zijn geboortestad. Tijdens z’n eerst opdracht wordt hij na 40 minuten neergehaald boven vijandig gebied en al na korte tijd gevangengenomen en opgesloten in een POW-kamp. Daar maakt hij kennis met Duane Martin (Steve Zahn) en Eugene McBroom (Jeremy Davies), luchtvaartpiloten die ruim twee jaar eerder neerstortten. Maar toen was er nog geen oorlog, zegt Dengler met enige verbazing en vervolgens twijfel in z’n stem. Duane, Eugene en hun maten weten wel beter. Er komt oorlog van, meent Eugene die stilaan de trappers kwijtraakt en zichzelf wijsmaakt dat ze nu snel vrij zullen worden gelaten. Denglers lotgenoten zijn er slecht aan toe: ze worden mishandeld, gefolterd en krijgen nauwelijks eten want door de bombardementen is de rijstoogst vernield en hebben ook hun bewakers nauwelijks voldoende voedsel om te overleven. Terwijl de kampbewoners zich lijken te schikken in hun lot, besluit Dengler om zo gauw mogelijk te ontsnappen want de gevangenismuur is van bamboe en rotan en dus makkelijk te saboteren. De andere gevangenen raden hem dat af, want de jungle is de echte gevangenis, meent Duane Martin. Maar Dengler is vastbesloten om tijdens het komende regenseizoen de benen te nemen.



Rescue Dawn is geen oorlogsfilm, maar een verhaal in de rand van de aanrollende Vietnamoorlog: in 1965 was nog niemand in de V.S. op de hoogte van de betrokkenheid van het Amerikaanse leger bij de strijd tegen de communisten in het Zuid-Aziatische land en de dagelijkse bombardementen van de U.S.-Navy op de aanvoerlijnen en de opleidingskampen van de Vietcong. Herzog gebruikt de Vietnamoorlog als referentiekader om een verhaal te vertellen over moed, vastberadenheid, trouw en het menselijk uithoudingsvermogen in extreme omstandigheden. Net zoals in Aguirre (1972), Fitzcarraldo (1982) en Cobra Verde (1987) situeert hij z’n verhaal in een vijandige en mensonvriendelijke omgeving en eist hij van zijn acteurs op psychisch en fysiek vlak haast het onmogelijk: wormen eten, door een rivier waden waar giftige slangen zich ophouden, ontwaken met reuzen bloedzuigers over het hele lichaam, etc. De regisseur pakt het allemaal heel realistisch en zonder exorbitante overdrijvingen aan zodat de geloofwaardigheid van zijn film op geen enkel moment hapert. Zoals het Herzog past zijn de opnamen op locatie gemaakt, in dit geval in de jungle van Noord-Thailand, een heet, vochtig en haast ondoordringbaar oerwoud waar Christian Bale en Steve Zahn zich moeizaam een weg banen door de ondergroei. Voor de opnamen behoorden de acteurs eruit te zien als uitgehongerde krijgsgevangenen en dus werd ze een dieet opgelegd: ze verloren heel wat kilo’s en hun uithoudingsvermogen werd er door aangetast. Het komt het realisme in de film ten goede en het zorgt voor visueel sterke scènes.

Zoals in de rest van zijn repertoire schenkt Werner Herzog ook in deze film voortdurend aandacht aan de dingen die hem opvallen op de draailocaties, in dit geval de gigantisch grote vlinders, kinderen die met een kever spelen die ze aan een touwtje prikken, enorme blauw-zwarte vissen die uniek blijken te zijn voor de streek en in een Laotiaans dorpje toont hij de toeschouwer een jongetje van drie dat een pijp rookt. Het zijn faits divers die nauwelijks terzake doen, maar waarmee de regisseur duidelijk maakt dat zíjn film niet in één of ander goedkoop namaakdecor is opgenomen.



Werner Herzog leerde het verhaal kennen via een artikel in de Duitse pers. Later kreeg hij het verzoek om een documentaire te maken over de belevenissen van Dieter Dengler, één van de zeven U.S.-piloten die erin slaagden om aan de hel van Laos te ontsnappen. De regisseur noemde de film Little Dieter Needs To Fly (1997). Pas later vertelde Dengler hem over de spanningen tussen de Amerikaanse gevangenen in het Vietcong-kamp, wat Herzog inspireerde om ook nog Rescue Dawn te maken. Dengler zou de première van de film niet meer meemaken want hij stierf in 2001 aan een slepende ziekte. In een interview achteraf gaf Herzog toe dat hij in Little Dieter Needs To Fly z’n toevlucht nam tot een aantal ensceneringen om het verhaal visueel rond te krijgen. In Rescue Dawn laat hij dergelijke trucs achterwege en beperkt hij zich tot wat aannemelijk en geloofwaardig lijkt.

Christian Bale – die u zich beslist nog herinnert uit The Machinist (2004) – bevestigt zijn imago van supermasochist, want ook in deze film zijn de kwetsuren en verwondingen grotendeels voor hem gereserveerd en ziet hij er uiteindelijk uit als een met vodden omzwachtelde vogelschrik. Omdat effect te bereiken werden de opnamen in omgekeerde volgorde gemaakt: eerst de slotscène en vervolgens wat voorafging zodat de acteur op normale maaltijden kon overschakelen en er in het begin van de film gezond uitziet. Hetzelfde lot onderging zijn tegenspeler Steve Zahn die er zo mogelijk nog veel slechter en sukkelachtiger uitziet wanneer het noodlot hem treft. Jeremy Davies (The Million Dollar Hotel en Dogville) lijkt jammer genoeg te veel op een verlopen hippie, wat je nauwelijks verwacht als imago van een Amerikaanse luchtvaartpiloot, zelfs als die op het punt staat om door het lint te gaan. Bovendien lijkt z'n haast spastische personage Eugene te veel op Tom Tom uit The Million Dollar Hotel. Het is het enige echte minpunt in deze voor de rest indrukwekkende verfilming.

BEELD EN GELUID
Werner Herzog besteedt heel veel aandacht aan de kwaliteit van zijn opnamen, waarbij hij er altijd voor zorgt dat het materiaal dynamisch en verrassend blijft: hij kiest voor aparte camerastandpunten en legt de camera regelmatig op de schouder om de toeschouwer zo dicht mogelijk bij de handeling te brengen. Dat resulteert in een spannende en zeer directe actie zonder special effects, waarbij de acteurs zoveel mogelijk de gevaarlijke scènes zelf spelen. In vele gevallen deinst Herzog er overigens niet voor terug om de scènes voor te spelen om te bewijzen dat ze inderdaad doenbaar zijn zonder al te veel risico. Zijn kleurenpalet is vooral groen, in alle mogelijke tinten, met bruin en beige voor de bamboehutten en grijs voor de daken. De transfer naar dvd is goed zonder uitwaaiering, beschadigingen, vuiltjes of digitale artefacten. De geluidsband van componist Klaus Badelt (o.a. The Promise en Constantine) is verrassend welluidend en rustig en bewaart ook in de heftigere scènes een zekere afstand tot de dramatische ontwikkelingen. De actiescènes worden voorzien van cellogeluid, melodisch en bij momenten heerlijk kakofonisch en vervreemdend, maar nooit over the top.



EXTRA'S
Op disk 2 een lange reeks extra’s: de Originele Bioscooptrailer, een aantal overbodige Filmclips uit Rescue Dawn die niets toevoegen, Interviews Cast & Crew waarin de regisseur en de hoofdacteurs aan het woord komen over de figuur van Dieter Dengler, de acteurs praten over de samenwerking met Werner Herzog – in het verleden vaak een moeilijk regisseur genoemd – en de niet altijd eenvoudige werkomstandigheden in Thailand (er waren zelfs geen trailers voorzien om de acteurs en de crew te huisvesten); een interessante Behind The Scenes, een Fotogalerij, Liner Notes en Andere Trailers uit het DFW-aanbod.

CONCLUSIE
Tegen de achtergrond van de toenemende betrokkenheid van het Amerikaanse leger in Vietnam halfweg de jaren '60, vertelt regisseur Werner Herzog het biografisch verhaal over de overlevingsstrijd van U.S.-Navy piloot Dieter Dengler die na een kortstondig verblijf in een Vietcongkamp de lange tocht door de jungle naar Thailand aanvat in de hoop opgepikt te worden door een Amerikaans reddingsteam. Omdat de missie geheim is, is niemand op de hoogte van zijn onfortuinlijke situatie en wordt Dengler tot het uiterste gedreven in zijn poging om de gevaren van het oerwoud het hoofd te bieden. Uitgehongerd en ten einde krachten zal hij uiteindelijk z’n doel bereiken. Rescue Dawn is geen heroïsche film, al bevat hij daartoe alle elementen, want Herzog is het uitsluitend om de overlevingsdrang en de onmenselijke inspanningen van zijn hoofdpersonage te doen. De regisseur levert de beste film af sinds z’n Kinski-periode.