DOCUMENTAIRES
Deze dvd bevat vier documentaires van de Nederlandse film- en documentairemaker Bert Haanstra, bij ons vooral bekend van zijn zeer succesvolle documentaire Bij De Beesten Af die in 1973 de Vlaamse bioscopen overspoelde. In De Stem Van Het Water is water het hoofdpersonage. Voor een cineast uit een land dat altijd al heel direct verbonden is geweest met de zee en de nabijheid van meren en kreken is dat nauwelijks een verrassing. Toch doet Haanstra aparte en originele dingen en hoort zijn werk uit de jaren '50 en '60 op de Nederlandse erfgoedlijst thuis, want Haanstra is als geen ander de chroniqueur van een Nederland dat niet meer bestaat. Zijn gehele oeuvre (films en documentaires) is eind 2007 bij Just Entertainment op dvd uitgebracht waardoor ook de minder bekende producties van de Nederlandse cineast eindelijk een tweede leven krijgen.



De Stem Van Het Water (1966)
Nederland en het water, het is een eeuwenoud verhaal. Het water bracht geluk en financieel gewin toen de Nederlandse koopvaardijschepen de wereldzeeën gingen bevaren en handel dreven tot in de verste uithoeken van de planeet. De winsten van die activiteit namen ze mee naar de oevers van de Zuiderzee, waar Amsterdam uitgroeide tot een metropool. Maar het water kon ook gevaarlijk zijn en als een verwoestende kracht over alles en iedereen spoelen zoals in 1953 toen Zeeland door zware overstromingen werd getroffen, de dijken braken en meer dan 1800 mensen verdronken. De Nederlander heeft er een aparte relatie met het water aan overgehouden. Want het water is niet zijn natuurlijke biotoop zoals blijkt uit een scène met een klein jongetje dat zwemles krijgt maar z'n hoofd niet in het water durft te steken. Haanstra brengt het tafereel zonder commentaar met alleen de stem van de badmeester op de achtergrond. Het is een grappige scène en tegelijk is ze aandoenlijk en meelijwekkend zoals alleen Haanstra ze kan vereeuwigen. Op het IJsselmeer filmt Haanstra de palingvissers, in Zeeland het harde bestaan van zeevissers, in de haven van Rotterdam een zgn. roeier, een trossenvastmaker en vervolgens een schipper op de binnenvaart die in z'n vrije tijd gaat skûtsjesilen in Friesland. Het commentaar, tussen poëzie en grappig sarcasme, is van de hand van Simon Carmiggelt en Anton Koolhaas. Een vrouw die de watersnood van 1953 overleefde leest een brief voor die ze aan haar zoontje in het ziekenhuis schreef op het moment van de ramp. De rest van de familie verdronk toen hun huis in de fik ging en het dak instortte. Het zijn allemaal mensen met een eigen verhaal, over hun werk, hun hobby, hun boeiende of net niet zo interessante leven. En dan is er dat bange jongetje nog…

Spiegel Van Holland (1950)
Voor z'n allereerste documentaire koos Haanstra een onderwerp zonder menselijke stem, omdat ik toen nog niet wist hoe daar mee om te gaan, zegt Haansta daar een halve eeuw later over. Spiegel van Holland gaf een beeld van Nederland vanaf het water. De maker hield de camera ondersteboven en filmde de weerspiegelingen in sloten en grachten en zette die opnamen voor de film weer ‘rechtop’. Daardoor lijkt het alsof je op een normale manier naar de huizen, de dieren en de mensen kijkt, maar ze zijn uiteraard vervormd door de rimpelingen van het water. De muziek van Max Vredenburg sluit perfect aan bij de beelden waardoor Spiegel Van Holland geen commentaar nodig heeft om het verhaal te vertellen over het Nederlandse waterkantgevoel. In 1951 mocht Bert Haanstra naar Cannes omdat z’n project was geselecteerd voor vertoning in de afdeling korte films. Niemand had ooit van hem gehoord, ook in Nederland niet, maar hij stond meteen op de internationale kaart toen hij de Grand Prix voor de beste korte film in ontvangst mocht nemen. Spiegel Van Holland geeft een unieke en fijnzinnige kijk op wat er langs de waterkant gebeurt. De aanpak is eenvoudig maar wel doordacht. Door een uitstekende synchronisatie van beeldregie, montage en muziek ontstaat een perfecte compositie van figuratieve en non-figuratieve indrukken op het ritme van het deinende en rimpelende wateroppervlak.



En De Zee Was Niet Meer (1955)
In 1932 bouwden de Nederlanders de zgn. Afsluitdijk waardoor de Zuiderzee veranderde in het IJsselmeer. Polder na polder werd drooggelegd en de visserstadjes langs de voormalige binnenzee raakten steeds meer in de knel: voor Bunschoten, Spekenburg, Harderwijk, Volendam en Edam bleef er maar weinig viswater over en sommige havens verloren helemaal het contact met het water toen ze werden afgesloten door de Flevopolder. Een manier van leven ging stilaan teloor. Het Nederlandse ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen belastte Bert Haanstra in 1955 met de opdracht om de uitstervende folklore langs het IJsselmeer op film vast te leggen voor het te laat was. Z’n portret van de stadjes en plaatsjes langs het IJsselmeer is een cultuurhistorisch monument over een tijd en een samenleving die vandaag helemaal verdwenen is.

Delta Phase 1 (1962)
Iets gelijkaardigs stond op het getouw in Zeeland in 1962. Om de eilanden te beschermen tegen de zee werden ze via dijken met elkaar verbonden. Tussen de eilanden ontstonden meren die in de volgende 25 jaar een belangrijke rol zouden spelen in de toeristische ontwikkeling van het gebied. Bert Haanstra was getuige van het sluiten van het zgn. Veerse Gat, waar een aantal caissons tot zinken werd gebracht, vervolgens bedolven onder het zand en met bovenop een autoweg die twee eilanden voor het eerst met elkaar verbond. In Veere waren ze niet gelukkig met deze evolutie: de stad werd afgesloten van de zee en de vissers verloren hun broodwinning of weken uit naar andere vissersstadjes. Haanstra’s documentaire over de sluitingswerken is een indrukwekkend en systematisch portret van de precisie en het technische kunnen van technici en vaklieden. Het zinken van de caissons en de afwerking van de constructie wordt overzichtelijk gedemonstreerd aan de hand van het schaalmodel terwijl de camera de voortgang op de werf van op een afstand volgt.

BEELD EN GELUID
Voor de restauratie van het beeldmateriaal is gebruik gemaakt van het originele 35 mm-negatief (De Stem Van Het Water), een gecombineerde 35 mm-master (Spiegel Van Holland) en het 35 mm intermediair positief (En de Zee Was Niet Meer & Delta Phase 1). Er zijn hier en daar nog wat kleine beschadigingen zichtbaar en in de zwart-witdocumentaires overheerst een grijze tint. De kleurenopnamen zijn uitstekend van kwaliteit met zachte pasteltoetsen. Het commentaar is gevat, intelligent, vaak grappig ook en goed verstaanbaar; Voor sommige dialectsprekers heeft u beslist de ondertiteling nodig. Aan de muziek is zoals aangegeven bijzonder veel aandacht besteed waardoor ze ook effectief bijdraagt tot de sfeer en de beeldtaal ondersteunt.

EXTRA'S
Als extra's vindt u bij de documentaires korte Interviews met Bert Haanstra waarin hij vertelt waarover de films gaan. Bij Spiegel Van Holland vertelt hij over zijn wedervaren in Cannes en in De Stem Van Het Water over het bange jongetje dat hem nog jarenlang ansichtkaarten stuurde.

CONCLUSIE
Bert Haanstra behoort zonder twijfel tot de belangrijke film- en documentairemakers die Nederland in de vorige eeuw heeft voortgebracht. Hij begon zijn carrière in 1934 als persfotograaf, was tijdens de oorlog werkzaam als clandestien spionagefotograaf en ging zich eind jaren '40 interesseren voor film. Op deze dvd vindt u vier films van Haanstra over water, de relatie van de Nederlanders met het water, de invloed van het gevecht tegen het water op de Nederlandse cultuur, het water als recreatieve en toeristische troef, het water als werkgever, als minnaar en als vijand. Aanbevolen.