DOCUMENTAIRE
Na de eerste Wereldoorlog blijft er van het Duitse leger niet veel over en het Verdrag van Versailles doet daar nog een schepje bovenop: Duitsland mag een zeer beperkt leger van 100.000 lichtbewapende manschappen op de been houden, niet meer dan een fatsoenlijke politiemacht. De Duitse industrie krijgt een verbod opgelegd om zwaar wapentuig te produceren, oorlogsbodems, onderzeeërs en vliegtuigen. Het Duits leger of Wehrmacht, hield zich in Duitsland altijd al een beetje afzijdig als het op politiek aankwam sinds de slechte ervaringen tijdens de Eerste Wereldoorlog en de daaropvolgende conflicten met de politieke kaste van de zgn. Weimarrepublik. De Wehrmacht verdedigt de belangen van het rijk, niet die van een politieke partij. In het begin van de jaren twintig krijgt ze sterke concurrentie vanwege paramilitaire organisaties die door de overheid nauwelijks in toom worden gehouden en die wél politiek zeer actief zijn: een links rood front van communisten, de nostalgische Stahlhelmen, eerder nationalistisch en conservatief geïnspireerd en de paramilitaire SA van de nazi's. Om de opgelegde beperkingen van het Verdrag van Versailles te omzeilen sluit de Duitse regering in 1921 een overeenkomst met Rusland om Duits tanks in Rusland te testen en te bouwen. Later komt daar een vriendschapsverdrag bij om Duitse militairen op Russisch grondgebied te trainen. Onder het mom van sportclubs leidt men jonge Duitsers op tot piloten, aanvankelijk met zweefvliegtuigen, later met kleine motorvliegtuigen. Tegen de tijd dat Hitler zijn grootste militaire plannen bekend maakt, beschikte Duitsland over een ruim reservoir getrainde piloten voor de kaders van de Luftwaffe.



In de periode vóór Hitler houden de Duitse machthebbers zich evenwel gedeisd. Achter de rug van de Geallieerden schenden ze heel voorzichtig het Verdrag van Versailles, maar dat wordt gedoogd, mede omdat de overwinnaars van W.O.I. hun belofte over de eigen wapenverminderingen ook niet uitvoeren. Zowel Frankrijk, Rusland, Engeland als de Verenigde Staten breiden hun wapenarsenalen drastisch uit, zij het met verschillende accenten, wat precies hun strategisch voordeel zal blijken te zijn in de eindstrijd van de Tweede Wereldoorlog. Wanneer Hitler in januari 1933 aan de macht komt, verandert de situatie drastisch. Hij belooft een economische heropleving, zet het werklozenleger in voor grote infrastructuurwerken, investeert massaal in de wapenindustrie en infiltreert met z’n nazi-ideologie geleidelijk alle geledingen van de samenleving en het overheidsapparaat. Tegen de zomer van 1935 is de omvang van de Wehrmacht verdrievoudigd. Hitler stelt een vierjarenplan op om de Duitse Wehrmacht, de Luftwaffe en de Marine binnen een korte periode volledig uit te rusten voor een eventueel militair conflict. De tegenkanting van de onafhankelijke Wehrmacht neutraliseert hij via een strategisch machtsspel. Vriend en vijand geeft hij de verzekering dat zijn doel vredelievend is, maar in maart 1936, nauwelijks drie jaar na zijn machtsovername, marcheert de Wehrmacht het gedemilitariseerde Rijnland in. Het leger vreest een Frans offensief, doch de Fransen houden het bij dreigen. Hitler is euforisch. Het is het succesvolle begin van een ongebreidelde machtsontplooiing.



Toch is het Duitse leger begin 1936 nog helemaal niet klaar voor de oorlog. De wapenindustrie kan de groei van het Duitse leger niet bijhouden. Een groot deel van de bataljons moet gebruik maken van paard en kar om zich te verplaatsen en ook fietsende eenheden zijn een alledaags verschijnsel. Opgezweept door een eerste klein succes en de inertie van de buurlanden, begint Hitler aan zijn plannen om Lebensraum te creëren in het oosten en de aanvoer van grondstoffen te verzekeren. De Wehrmacht adviseert om avonturen te vermijden, maar Hitler is niet te stoppen. De materiële handicap van het leger wordt gecompenseerd door mobiliteit, snelheid, strategisch doorzicht en durf. Wehrmacht, Luftwaffe en Marine krijgen een apart oppercommando om de macht van de legertop te breken. Via het Führersbefehl Nr. 1 ontneemt hij de hoge militairen de beslissingsmacht over de oorlogshandelingen. Hij heeft nu de handen vrij om zijn meest geheime plannen te verwezenlijken. In de beide eerste jaren van de oorlog heeft Hitler het geluk aan zijn kant en de manschappen en de bevolking op zijn hand. Wanneer de krijgskansen keren en de bevoorrading stokt wegens tegenslagen in het oosten, wordt de materiële en logistieke zwakte van zijn leger zichtbaar. De veldtochten tegen Rusland, eerst richting Moskou en later richting Stalingrad, lopen catastrofaal af wanneer de Russen hun strategie aanpassen en het initiatief overnemen. Ze brengen het Duitse leger grote verliezen toe qua manschappen en militair materieel. Betere tanks, gesofistikeerde gevechtsvliegtuigen en zelfs de V1- en V2-raketten zijn niet opgewassen tegen de overmacht van de Geallieerden die op de massale steun van Amerika kunnen rekenen. De wekenlange bombardementen op Duitse steden en strategische knooppunten doen de rest.

Filmmaker en regisseur Karl Höffkes pakt opnieuw uit met interessant en origineel filmmateriaal over de Wehrmacht en de oorlogshandelingen, in zwart-wit en kleur, en hij maakt in drie afleveringen van elk 50 minuten een omstandig portret van het Duitse landleger. Jammer genoeg is hij deze keer veel minder terughoudend dan in zijn eerdere documentaires 33-45 in Kleur en Das Dritte Reich Privat en legt hij net iets teveel de nadruk op het feit als zou de Wehrmacht te allen prijzen gepoogd hebben om een zekere afstand te bewaren tot de nazipartij. Hij breekt ook een lans voor de manier waarop het Duitse leger omging met de Russische krijgsgevangenen. Er is nooit gefolterd, beweert Höffkes, en waneer hij dan toch moet vermelden dat er meer dan een miljoen Russische krijgsgevangenen zijn omgekomen, stelt hij daartegenover dat aan Russische zijde evenveel Duitse krijgsgevangenen aan hun lot zijn overgelaten. Dat Duitsland de agressor was en Rusland het slachtoffer, het maakt hem duidelijk niet zoveel uit. Dat Hitler bij Stalingrad honderdduizenden Duitse soldaten aan hun lot overliet blijkbaar evenmin.



Het gebrek aan terughoudendheid vanwege de regisseur valt in deze documentaire op. Wat een zakelijk verslag moet zijn over de opbouw, de groei en de ondergang van de Wehrmacht, krijgt af en toe een streepje vergoelijkend commentaar en zelfs hier en daar een heroïsch tintje. Uiteraard mag men de Wehrmacht niet in één adem noemen met de SA of de SS, maar het Duitse landleger afschilderen als een politiek correcte club die het slachtoffer is geworden van de misdadige plannen van een gekke dictator, is beslist teveel van het goede en niet in overeenstemming met de realiteit.

BEELD EN GELUID
Het materiaal is van wisselende kwaliteit. De zwart-witfragmenten zijn zoals meestal er grauw en beschadigd. Het scènes in kleur (sepia) zijn er beter aan toe, alsof ze beter bewaard zijn. Soms zijn ze gewoon indrukwekkend. Het geluid beperkt zich hoofdzakelijk tot de commentaarstem. Het is niet duidelijk of het geluid van de sirenes van de jachtvliegtuigen origineel is of tijdens de montage toegevoegd werd. In de meeste gevallen is er wellicht sprake van extra toevoeging, zoals in de badinerende scènes met burgers en kinderen. Maar de ingreep doet niets af van de authenticiteit en de directheid van het materiaal.

EXTRA'S
De driedubbele dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
Ook al zit de toon van deze documentaire een aantal keren niet helemaal goed, wat getoond wordt is indrukwekkend en leerrijk. Over de Wehrmacht is nooit eerder een dergelijke film gemaakt waarin de officiële versies kritisch bekeken worden en desnoods bijgeschaafd, daarbij ondersteund door authentiek beeldmateriaal. Al bij al is dit een apart en uniek portret.