Dekalog is een reeks van tien films die regisseur Krzysztof Kieslowski en scenarist Krzysztof Piesiewicz draaiden voor de Poolse televisie in 1989. De films hebben enkel een nummer van 1 t/m 10 als titel. Ieder deel is een moderne interpretatie van een van de tien geboden. Dekalog 5 behandelt het vijfde gebod: ‘Gij zult niet doodslaan.’

FILM
De vijfde Dekalogfilm is volgens velen Krzysztof Kieslowski’s ultieme meesterwerk. Het was in ieder geval de prent die hem in het Westen een uitstekende reputatie bezorgde en die de deuren opende voor de cineast om in Frankrijk aan de slag te gaan. De versie van Dekalog 5 die op deze dvd staat, is echter niet de film die in 1988 insloeg als een bom. Om in het toegekende tijdslot op de Poolse televisie te passen, was Kieslowski gedwongen zo’n half uur uit de lange versie te knippen die in Europa en de Verenigde Staten in de bioscoop draaide. Het geweld is uiteraard wat afgezwakt en het personage van de advocaat is heel wat minder uitgediept in de tv-versie. Niettemin is de korte editie van A Short Film about Killing, zoals de bekendere alternatieve titel van de prent luidt, een meesterklas in visueel vertellen, ook al heeft de boodschap niet meer dezelfde impact die ze twee decennia geleden had.

In Dekalog 5 volgen we twee personages: Jacek, een jongeman die op een grijze dag schijnbaar doelloos door Warschau slentert en Piotr, een ambitieuze advocaat die net geslaagd is voor zijn balie-examen. De twee weten het nog niet, maar hun levens zullen binnenkort voorgoed met elkaar verweven worden. Jacek pleegt namelijk een even gruwelijke als zinloze moord op een schijnbaar arbitrair uitgekozen slachtoffer: een taxichauffeur. Piotr zal de verdediging van de jongeman op zich moeten nemen en de rechter ervan overtuigen om hem niet de doodstraf te geven. Hoewel hij zijn reservaties nooit verbaal uit, is het duidelijk dat Piotr met een intern conflict te kampen heeft: in welke mate is door de staat ingerichte en uitgevoerde moord minder laakbaar dan het doden van een burger door een andere burger?
Dat inwendige conflict wil Kieslowski ook oproepen bij de kijker. Hij en scenarist Piesiewicz slagen er wonderwel in om de zinloosheid van zowel de moord op de taxichauffeur als de uitvoering van de doodstraf weer te geven. Nadat deze prent op de televisie vertoond werd, kondigde de plaatselijke regering zelfs een moratorium van vijf jaar af op de uitvoering van de doodstraf in Polen. Missie geslaagd, zou je dus denken. Maar een publiek dat anno 2008 op een permanent dieet van de meest wanstaltige filmische moorden getrakteerd wordt – ik denk vooral aan de Saw-franchise en afgeleiden – zal wellicht de schouders ophalen bij het zien van Dekalog 5. Feit is dat de subtiele aanpak van Kieslowski vandaag de dag niet meer de punch heeft die hij twintig jaar geleden nog wel had.

Het vijfde decaloogdeel is een buitenbeentje in de cyclus omdat het zowel stilistisch als conceptueel ver afstaat van de andere negen segmenten. Het appartementsblok dat de eerdere delen domineerde als locatie komt nauwelijks in Dekalog 5 voor. De enige link is de taxichauffeur die er woont. Kieslowski neemt de gelegenheid te baat om andere kanten van Warschau te tonen. De dolende tocht van Jacek kan zelfs geïnterpreteerd worden als een toeristisch filmpje voor de Poolse hoofdstad. Een bijzonder grimmig promospotje, dat wel, want de cineast kiest duidelijk voor een visuele stijl die dicht aanleunt bij de Universal horrorfilms van de jaren twintig en dertig. Hij gebruikt zelfs een iriseffect in sommige shots en baadt zijn beelden in bruine of groene tinten. Jacek wordt hierdoor neergezet als een monster dat ieder moment vanuit de schaduwen kan toeslaan. Maar net als bijvoorbeeld Frankenstein komt hij tegelijkertijd over als een verkeerd begrepen mens die de sympathie van de kijker opwekt.

Dekalog 5 is kortom de meest ambitieuze film van de cyclus, zowel op vlak van thema als van de visuele invulling. Dat die ambitie niet voor de volle honderd procent wordt waargemaakt, haalt het kijkplezier deels naar beneden. Je ziet weliswaar constant wat Kieslowski wil bereiken en aan welke filmmakers hij hommage brengt – naar Hitchcock’s Torn Curtain wordt nadrukkelijk gerefereerd in de moord op de taxichauffeur – maar je ziet ineens ook de tekortkomingen van zijn visie. Vreemd genoeg zou je een wrange prent als deze zelfs als naïef kunnen bestempelen. De moraal is ondanks de betrachte subtiliteit immers overduidelijk en de zwaarmoedigheid van de laatste twintig minuten zal voor sommigen overkomen als een weinig efficiënte preek voor een reeds bekeerde parochie. Als visuele exponent van Kieslowski’s talenten als regisseur blijft Dekalog 5 een pareltje, maar de kracht van de boodschap is op twintig jaar tijd danig geërodeerd.
BEELD EN GELUID
De beeld- en geluidskwaliteit van Dekalog 5 is opvallend slechter dan de eerdere delen, hoewel je het omgekeerde zou verwachten gezien de status van het vijfde deel. Kieslowski uitvoerige beeldmanipulatie komt niet zo goed uit de verf omdat het contrast een zeer slechte beurt maakt en de grauwbruine kleuren de duistere beelden nog een stuk donkerder maken. Krassen en grain zijn ditmaal bovendien nog meer opvallende spelbrekers. Het geluid is er gelukkig minder erg aan toe, maar geeft evenmin blijk van een grote dynamiek in de mix.

EXTRA’S
Er staan geen extra’s op deze schijf. Vooral het ontbreken van de uitgebreide versie van de prent (die ruim tachtig minuten duurt) is jammer.

CONCLUSIE
Dekalog 5 is een visuele voltreffer waarvan het scenario inmiddels gedateerd is. Het pleidooi tegen de doodstraf wordt goed opgebouwd, maar heeft twintig jaar na dato niet meer dezelfde impact. De film is dus te bewonderen als een doordacht kunstwerk, maar minder als een emotionerend pamflet. De beeldkwaliteit op dvd is helaas ondermaats en ook het geluid is niet meer dan degelijk. Een bonussectie is niet aanwezig.