FILM
Hoewel hij ontegensprekelijk de meest bizarre haarsnit in de film heeft, is titelpersonage Henry Spencer veruit het meest normale personage in Eraserhead. De jongeman wil immers niets liever dan een goede job, een fijn gezin en een gelukkige tijd. Wanneer hij een vriendin (Mary) zwanger maakt, doet hij dan ook wat er van hem verwacht wordt: hij trouwt met haar en ontvangt moeder en baby met open armen in zijn huis. De baby wordt echter te vroeg geboren, waardoor hij afgrijselijk misvormd is en hij zijn ouders de ganse nacht wakker houdt met aanhoudend gekrijs. Mary kan het niet meer aan en verlaat Henry. Die moet nu niet alleen voor de kleine zorgen, hij moet ook de verleidingspogingen van zijn buurvrouw counteren én zijn groeiende depressie en verwante zelfmoordneigingen het hoofd bieden.

Dat Eraserhead een bizarre prent is, staat buiten kijf. Reeds in zijn eerste speelfilm goochelt regisseur David Lynch immers met surrealistische beelden en op de rand van de wansmaak balancerende visuele vondsten. Het beeld van een gebraden kip waar bloed uit sijpelt wanneer Henry het beest met een mes bewerkt, krijg je bijvoorbeeld niet gemakkelijk uit je hoofd. Niettemin is de basis van de film een doodsimpel verhaaltje dat teruggrijpt naar de vrouwenpulp van Lynch's geliefkoosde periode: de jaren vijftig. Een ongewenste zwangerschap, de verlokkingen van een wondermooie buurvrouw, de wil om te ontsnappen naar een andere paradijselijke wereld om aan de ondraaglijke zwaarte van het bestaan te ontkomen: allemaal zijn het plots die niet in een stationsroman misstaan. Ondanks de bevreemdende sfeer is Eraserhead bijgevolg even schatplichtig aan het oeuvre van Douglas Sirk en oude Amerikaanse voorlichtingsfilmpjes als aan surrealisten als Dalí en Buñuel.
Dat betekent logischerwijze ook dat de film deels niet meer is dan veredelde kitsch. Lynch kiest er namelijk voor om vaak met erg voorspelbare symbolen de snel gechoqueerde kijker tegen de schenen te schoppen. De prent opent met een weinig tot de verbeelding sprekende allegorie op de conceptie van een kind, voert een dominante moederfiguur voor Mary op en vergelijkt een worm in een kast met masturbatie. De voorspelbaarheid van zijn aanpak wreekt zich op den duur: hoe gruwelijk of treffend de beelden van Lynch ook zijn, ze spreken te weinig tot de verbeelding. De enige scène die wél een blijvend effect op de kijker heeft, is degene die de film zijn naam geeft. Naar het einde van de prent toe heeft Henry immers een nachtmerrie waarin zijn hoofd als grondstof voor potloodgommetjes gebruikt wordt. Of de sequentie symboliek bevat, is nooit echt duidelijk, maar visueel staat ze als een huis.

David Lynch filmde Eraserhead over een periode van vier jaar: hij begon eraan in 1972 en de prent ging in première in 1976. Wellicht is dat de reden waarom er in de kwaliteit van de acteerprestaties geen lijn te trekken is. Jack Nance houdt de aandacht wel vast als Henry Spencer, maar is teveel een speelbal van de grillen van David Lynch. Wel weet hij verrassend snel sympathie op te wekken bij de kijker. De hysterie van Mary wordt dan weer ergerlijk gestalte gegeven door Charlotte Stewart: haar performance is nauwelijks te onderscheiden van die van de gemiddelde amateuractrice. De andere acteurs zijn vaak niet meer dan veredelde figuranten.

Waar plaatst dat alles Eraserhead in het oeuvre van David Lynch? Is de film een voorafschaduwing van wat de surrealistische filmer de komende drie decennia op het publiek zou afvuren? Vast en zeker. Weet de prent de kijker anderhalf uur lang te boeien? Misschien niet in elke scène, maar in slaap vallen zal zeker niemand. Is Eraserhead het werk van een competente filmer? Helaas niet. Lynch toont zich een snelle leerling, maar kan niet verhullen dat hij films in deze fase van zijn carrière eerder zag als een voortzetting van zijn werk als provocerend kunstenaar dan als een specifieke kunstvorm op zich. Dat is ontzettend jammer, want met een beetje meer beroepsernst had deze eerste speelfilm van Lynch een stuk beter kunnen zijn. Niettemin bljft Eraserhead pulp van de bovenste plank.
BEELD EN GELUID
Onder persoonlijke leiding van David Lynch kreeg de print van Eraserhead enkele jaren geleden een grondige poetsbeurt. Het resultaat mag er zijn. Je zou niet denken dat de prent al ruim dertig jaar oud is. Grain is weliswaar in relatief hoge mate aanwezig, maar dat komt omdat de regisseur goedkope pellicule met grove korrel gebruikt heeft tijdens de shoot. De zwartniveaus van deze transfer kunnen probleemloos wedijveren met die van de recentste blockbusters en scherpte en contrast zijn zo goed als men mag verhopen voor een cultfilm. De soundtrack is minder opvallend, maar klinkt zonder meer goed in stereo.

EXTRA'S
Er is een korte Trailer aanwezig op de schijf, maar de belangrijkste extra is zonder meer Stories (85 min.), een featurette die even lang duurt als de hoofdfilm. David Lynch mag er dan ook in het lang en het breed zijn zegje in doen over zijn eerste speelfilm. Visueel stelt de extra weinig voor - de camera staat vastgeroest op Lynch - maar de inzichten van de regisseur zullen zijn fans amuseren. Frustrerend is enkel de vermelding van verwijderde scènes. Waarom staan die nergens op de disk?

CONCLUSIE
Eraserhead is een film van David Lynch en zal alleen al om die reden niet iedereen kunnen bekoren. Het bizarre voert de boventoon, maar feitelijk is de prent net zo zeer een overtrokken stuiversroman. Prima dus voor wie van goed gemaakte, bijzonder symbolische kitsch houdt, maar een lange zit voor wie eerder van klassieke cinema houdt. Beeld en geluid zien er beter uit dan ooit. De bonussectie bevat een extra lang interview met de cineast.