In tien aflevering voert televisiemaker en muzikant Jan Leyers (Soulsister) de kijker naar Mekka, één van de drie heilige steden van de islam, of dat is in ieder geval de bedoeling, want of Leyers als niet-moslim de heilige grond mag betreden blijft tot op het einde een onzekere kwestie. De islam mag dan al een verdraagzame en vredelievende wereldgodsdienst zijn, als puntje bij paaltje komt blijkt Mekka niet zo makkelijk en vrij toegankelijk te zijn als Rome of Scherpenheuvel voor niet-christenen. Het is wat dat betreft een godsdienst met een handleiding die zeer moeilijk leesbaar of zelfs onbegrijpelijk is voor buitenstaanders. Volgens de hoestekst van de dvd-uitgave van De Weg Naar Mekka kan “… wie deze reeks heeft gezien niet langer de onverdraagzame of politiek correcte slogans hanteren die vandaag het debat over de islam overheersen”, maar wie aandachtig naar de omzwervingen van Jan Leyers kijkt en luistert naar wat zijn gesprekspartners te vertellen hebben, kan zich in elk geval niet van de indruk ontdoen dat er meer dan één haar in de boter is en dat wij in het westen nog bijlange na niet klaar zijn met de islamwereld.

 

 

Als u vraagt om De Weg Naar Mekka met één woord te duiden, dan is dat beslist kwaliteit. Telesaurus heeft voor deze reeks geen risico’s genomen, of net wel en dat loont zich uiteindelijk in elke aflevering en in de serie als geheel. Op de eindredactiestoel mocht Dirk Tieleman (ex-VRT) plaatsnemen en die heeft – wellicht gedeeltelijk door zijn vertrouwdheid met het terrein – voor onvoorstelbare mogelijkheden en kansen gezorgd die Jan Leyers met beide handen aanpakt. In deze productie is op voorhand duidelijk heel veel research gestopt zodat elke aflevering eigen hoogtepunten en verrassingen in overvloed biedt. Het effect dat het team voor ogen had, nl. de kijker/toeschouwer meenemen gedurende 10 weken én hem/haar tot aan de eindmeet op het puntje van de stoel houden, wordt moeiteloos bereikt. De Weg Naar Mekka heeft vaart, kan bogen op variatie in locaties, onderwerpen en gesprekspartners en heeft met Jan Leyers een geïnteresseerde, spontane, maar ook kritische kapitein aan het roer die zich niet zoals z’n collega’s van de BBC voortdurend in de kijker werkt met overbodige statements en stunts. Leyers ís vaak in beeld, geeft af en toe commentaar of houdt een korte nabeschouwing met zijn crew, maar nooit wordt hijzelf het belangrijkste personage, nooit probeert hij z’n gesprekspartners te overschaduwen of onderuit te halen. Leyers is een vriendelijke waarnemer, geen echte journalist, maar eerder een welwillende filosoof en soms staat hij er ook met een mond vol tanden bij als een geïnterviewde hem met een goedgeplaatste oneliner countert. Het draagt bij tot de charme van De Weg Naar Mekka en Leyers als gids is dan ook een formidabele vondst.

 

De tocht begint in Marokko en zal ruim twee maanden later eindigen in Saoedi Arabië. Belangrijk voor de spanningsboog in deze tiendelige serie is het feit dat het materiaal interessanter wordt naarmate de reis vordert. Niet omdat er over Marokko, Algerije en Libië onbeduidende onderwerpen aangesneden worden, in tegendeel zelfs, maar vooral omdat het Oost-Westvraagstuk vanaf de aflevering over Egypte duidelijk aan de oppervlakte treedt. Vanaf dan wordt De Weg Naar Mekka een verhaal over de fundamentele culturele verschillen, de godsdienstige dogma’s en de politieke stokpaardjes die als een muur van onbegrip en wantrouwen tussen het christelijke westen en het islamitische oosten staan. Bijna overal komt de rol van de vrouw en het oprukken van de hoofddoek ter sprake en het wordt gaandeweg duidelijk dat vooral die laatste sinds de jaren zeventig aan een stevige opmars bezig is, zelfs in Turkije en Syrië, waar de overheid nauwelijks in staat blijkt om het proces een halt toe te roepen. Leyers’ gesprekspartners hebben het dan over het beteugelen van de jaloezie, een begrip dat heel vaak terugkomt in de gesprekken, en over het vermijden van overspel en in laatste instantie zwaaien ze met de Koran die schijnbaar voor alles regeltjes en voorschriften bevat en die – behalve door de Sjiieten in Iran – naar de letter wordt geïnterpreteerd. In Syrië wordt de eerder allegorische interpretatie van de Koran-teksten door de overheid gestimuleerd en in Iran is een veel minder letterlijke interpretatie van de heilige teksten zelfs heel gewoon, maar de nauwelijks in te dammen invloed van het conservatieve Saoedi Arabië is overal merkbaar en bovendien zijn moslims erop getraind om geen vragen te stellen en om de woorden van de geestelijkheid zonder meer te accepteren.

 

 

De reactie van Jan Leyers op de gespreksstof en op de situaties waarmee hij wordt geconfronteerd is vaak ontwapenend. Terwijl je als kijker een regelrechte aanvaring verwacht, weet hij - ondanks een volgehouden kritische ingesteldheid - de spanning telkens opnieuw te neutraliseren en ventileert hij z’n frustratie via het commentaar of via een persoonlijke getuigenis, kort en bondig, nooit beledigend of denigrerend en vaak met een portie humor of sarcasme om te relativeren. Eén keer is hij echt geschokt, in Hebron in bezet Palestijns gebied, waar meer dan 1500 Israëlische soldaten elke dag in de weer zijn om in het hartje van de oude stad 400 kolonisten te beschermen tegen hun Arabische buren (die uit het stadscentrum zijn verdreven). Leyers merkt terecht op dat het schrikdraad, de camera’s, de wachttorens en de voortdurende gewapende militairen op straat  hem bekend voorkomen. Zonder het te beseffen raakt hij er in gesprek met vertegenwoordigers van het ultrarechtse Jewish National Front, die hem als antwoord het verwijt maken dat het dragen van een keppel in Antwerpen al voldoende is om geschoffeerd te worden op straat. Antwerpenaar Jan Leyers staat er even sprakeloos en met ongelovige ogen bij.

 

In Iran vertelt een imam aan Jan Leyers dat de conservatieve Wahabieten in Saoedi Arabië verantwoordelijk zijn voor de conservatieve militante stroming binnen de islam en dat het niemand hoeft te verbazen dat Al Qaida in Saoedi Arabië is ontstaan want uitgerekend Osama Bin Laden (Djedda, 1957) is een telg uit een Saoedisch miljonairsgeslacht. Het wahabisme (verwant met het soennisme) is staatsgodsdienst in Saoedi Arabië en men interpreteert er de Koran naar de letter: vrouwen mogen er niet met de auto rijden, ze zijn van kop tot teen ingepakt, alcohol en rookwaren zijn verboden en wie zich schuldig maakt aan diefstal wordt een hand afgehakt. Het land heeft dan ook de laagste criminaliteitscijfers ter wereld. Tegelijk zijn de Verenigde Staten de trouwste bondgenoot van Saoedi Arabië, dat op zijn beurt tot de rijkste landen van de wereld behoort wegens z’n onvoorstelbare hoeveelheden aardolie en gas.

 

 

Op zijn reis door de Arabische wereld voert Jan Leyers ook gesprekken met gewone moslims, met mannen en vrouwen, na afspraak of toevallig op straat, op de markt, in de moskee of op de Koran-school. Z’n bezoek aan het Katharinaklooster in de Sinaï-woestijn behoort tot de culturele hoogtepunten van de serie, z’n gesprekken met een vertegenwoordiger van de Hezbollah in Libanon en met een Iraanse ayatollah tot de religieus-politieke hoogtepunten. Maar De Weg Naar Mekka bevat ontelbare memorabele momenten zoals het verslag over het bezoek van een buslading Iraanse sjiieten aan O.-L.-Vrouw van Beiroet, een tocht langs de door Israeli’s kapot geschoten woonblokken in West-Beiroet als vergelding voor twee verdwenen soldaten, etc. De Weg Naar Mekka brengt u niet noodzakelijk op andere gedachten aangaande het fenomeen islam in onze huidige tijd, maar de serie levert wél stof tot nadenken en toont u het versplinterde karakter van een cultuur en een wereld op zoek naar z’n eigen plaats in de 21ste eeuw.

 

 

Gezien de beperkingen waarmee makers van dit soort materiaal geconfronteerd worden, is de beeldkwaliteit meer dan acceptabel. Van storingen en andere ongerechtigheden is er geen sprake. De tien afleveringen zijn verspreid over drie dvd’s in een aantrekkelijke verpakking. Er is geen ondertiteling voorzien, maar Jan Leyers praat een Nederlands dat iedereen, inclusief onze vrienden uit het noorden, zonder problemen verstaat. Het geluid staat in een stereoversie en vooral de prachtige soundtrack met westerse én oosterse muziek trekt bij momenten zeer nadrukkelijk de aandacht.

De Weg Naar Mekka is een tiendelige Vlaamse documentairereeks die niet onder hoeft te doen voor vergelijkbare producties uit het buitenland. Het budget was beslist een stuk lager dan voor een soortgelijke BBC-serie, het resultaat is desondanks goed tot uitstekend en wordt u bij deze warm aanbevolen.