Op een ochtend hangt er een gigantische ruimteschip boven Johannesburg, Zuid-Afrika. De aliens maken geen contact en later zal blijken dat ze daar niet meer toe in staat waren. Was er sprake van een ziekte? Een epidemie die alleen de stafmedewerkers trof? De naar schatting 1 miljoen uitgehongerde individuen – de Zuid-Afrikanen noemen ze garnalen wegens hun bizarre uiterlijk – worden om humanitaire redenen in een kamp ondergebracht, eigenlijk een township of een sloppenwijk, of als u wilt een district, District 9, mocht dat politiek correcter klinken. Binnen de kortste keren loopt de situatie er uit de hand: er wordt gevochten, gemoord, er worden diefstallen gepleegd, wapens verhandeld en alleen de Nigeriaanse maffia wordt er beter van, want die heeft al snel door dat de garnalen verlekkerd zijn op kattenvoer uit blik.

 

Twintig jaar later hangt het ruimteschip nog altijd onbeweeglijk boven Johannesburg. Af en toe vallen er brokstukken op de grond, maar nog nooit heeft men nuttige informatie verzameld. In District 9 – intussen uitgegroeid tot een gigantisch concentratiekamp - zitten inmiddels meer dan 2 miljoen garnalen bijéén: als tweeslachtige soort bevruchten ze zichzelf en leggen ze eieren die clandestien uitgebroed worden met biggenvlees via een infuus. Na een reeks gewelddadige confrontaties met Zuid-Afrikaanse burgers en kort nadien een ontspoorde en geplunderde goederentrein, groeit de roep om efficiënte maatregelen. Wegsturen kan men de garnalen niet, dus besluit de overheid om ze te verplaatsen naar een nieuw kamp op zo’n 200 km van Johannesburg. De jonge Wikus Van De Merwe (Sharlto Copley), medewerker van MNU (Multi-National United), een bedrijf dat onverschillig blijft voor de precaire positie van de buitenaardse wezens, krijgt de opdracht om de operatie in goede banen te leiden. Enthousiast gaat hij aan de slag, maar hij vergist zich in de reacties van de garnalen (die helemaal geen zin hebben om te verhuizen), in de bedoelingen van MNU (dat alleen geïnteresseerd is in geld) en in de intenties van het Zuid-Afrikaanse leger dat onwillige garnalen maar al te graag zonder meer neermaait. Op een keer maakt hij tijdens een ontruimingsoperatie kennis met Christopher Johnson, een garnaal die veel minder dom blijkt dan de rest van zijn soort. In z’n hut vindt Van De Merwe een cilindertje waarvan hij vermoedt dat het van buitenaardse oorsprong is. Hij neemt het voorwerp in beslag, maar krijgt een deel van de inhoud, een vreemde zwarte vloeistof, in z’n gezicht. ’s Avonds wordt hij onwel en doet z’n linkerarm zeer. De dag nadien heeft hij een garnalenklauw…

 

District 9 is een bikkelharde sciencefictionfilm waarin de buitenaardse wezens voor een keer minderwaardig zijn en grondig gediscrimineerd worden, ondanks hun schijnbaar vergevorderd technologisch kunnen (het ruimteschip). Dat ze precies in Zuid-Afrika terechtkomen geeft het verhaal een aparte twist, maar regisseur Neill Blomkamp drijft het nooit zo ver dat hij verbanden legt met de zwarte townships. Dat is ook niet nodig, want wie zich de beelden uit de tijd van de Apartheid voor de geest haalt, ziet duidelijk de overeenkomsten tussen het haveloze en totaal van sociale voorzieningen gespeende District 9 en de krottenwijk Soweto. In pure documentairestijl brengt de regisseur verslag uit over de komst van de garnalen twintig jaar eerder en over het omstreden besluit van de overheid om ze te verplaatsen naar een nieuwe omgeving. Meteen verschijnt Wikus Van De Merwe ten tonele, een naïeve en een beetje maffe kerel die zijn bevordering te danken heeft aan zijn schoonvader Piet Smit (toevallig één van de invloedrijkste politici in Johannesburg), en uit de kort gemonteerde reacties van z’n familie, vrienden en collega’s, afgewisseld met archiefmateriaal, homevideo’s en tv-beelden, blijkt dat hij z’n opdracht niet tot een goed einde heeft gebracht en sindsdien spoorloos is.

 

Vervolgens verplaatst regisseur Neill Blomkamp heel langzaam de aandacht van het feitenmateriaal (over de komst van de garnalen en de verdwijning van Van De Merwe) naar de voorbereidingen van de ontruiming van District 9 en de rol van het hoofdpersonage daarin. Voorlopig houdt de regisseur nog de documentairestijl aan en richt hij z’n camera op Van De Merwe die de kijker mag rondleiden in het kamp, die uitleg geeft over de documenten die de garnalen moeten ondertekenen als bewijs van hun vrijwillig vertrek en die regelmatig mag opscheppen over zijn niet altijd even grote successen om de ontruiming vreedzaam en geweldloos te laten verlopen. Voor Van De Merwe maakt het niet uit, hij is sowieso de held in z’n eigen documentaire en dus neemt hij de tegenslagen er goedgemutst bij. Maar zijn goede humeur is van korte duur, want ondertussen heeft regisseur Neill Blomkamp de kijker in een aantal korte sequenties kennis laten maken met sommige bewoners van District 9 en hun clandestiene en niet zo onschuldige activiteiten, die Van De Merwe zonder twijfel zuur op zullen breken. Om dat verhaal te doen kiest Neill Blomkamp voor een formelere aanpak en wordt het ook duidelijk dat het niet meer gaat over een verslag van gebeurtenissen die achter de rug liggen, maar wel over een realtime-evenement, nl. Van De Merwes race tegen de klok, want volgens garnaal Christopher Johnson kan de omkering in zijn DNA alleen in het ruimteschip een halt toegeroepen worden.

 

District 9 is met een bijzonder klein budget gemaakt. Maar dat is er niet aan te zien, want wie kan rekenen op Peter Jackson (The Lord of the Rings Trilogy, 2001-2003) als producer van zijn debuutfilm, die zit op rozen en kan gebruik maken van de enorme CGI-ervaring van een regisseur die de grenzen van het genre op z’n eentje een heel eind heeft verlegd en die bewezen heeft dat ie een verhaal op een spannende en intrigerende manier kan vertellen. Neill Blomkamp doet er zijn voordeel mee en tovert special effects te voorschijn die nog niet zo heel lang geleden fortuinen kostten. Z’n garnalen zijn perfect afgewerkt en op secure wijze in de film geïntegreerd, waarbij de geloofwaardigheid niet één keer wordt aangetast. Meer nog, garnaal Christopher Johnson wordt voorzichtig voorzien van intelligentie en gevoelens en gekarakteriseerd als een goed individu en de kijker slikt dat, niet alleen omdat Johnson de enige is die Wikus Van De Merwe kan redden uit een zeer benarde situatie, maar meer nog omdat het duidelijk wordt dat de garnalen ook slachtoffers zijn van een situatie die ze niet zelf hebben gezocht. De overeenkomst met bijv. het lot van immigranten ligt voor de hand. Op die manier is District 9 een sciencefictionparabel naar een zeer oud recept dat de toeschouwer laat kennis maken met voor hem onbekende omstandigheden en onverwachte situaties, waardoor hij aan het einde van de rit een betere kijk krijgt op zichzelf en z’n omgeving.

 

District 9 verbaasde vriend en vijand met vier Oscar-nominaties (2010) die jammer genoeg niet verzilverd werden, net zo min als de nominaties voor de BAFTA Awards (7) en de Golden Globes (1). Hoofdrolspeler Sharlto Copley houdt aan zijn succesvolle debuut wél een rol over in The A-Team (2010) naast Liam Neeson en Jessica Biel.

Wegens de diverse technieken, is de kwaliteit van het beeldmateriaal zeer verschillend. De tv-interview zijn bewust bewerkt om ze eruit te laten zien als opnamen van 20 jaar geleden (onscherp, verkleuring). Hetzelfde geldt voor het zgn. archiefmateriaal over de komst van het ruimteschip en de ontdekking van de uitgehongerde garnalen (strepen, vlekken, verkleuring). Het recente protest van de Zuid-Afrikanen en het liveverslag over Van Der Merwes optreden tijdens de opruimingsactie, zijn met kleine en beweeglijke camera’s gedraaid met als gevolg dat de kleuren soms qua intensiteit variëren en het materiaal af en toe onscherp oogt. Rustigere scènes zijn met een gewone camera gefilmd en dan is de kwaliteit ook beduidend beter. Maar het zal duidelijk zijn dat het hier om gewilde effecten gaat om de sfeer en het timbre van de film te beïnvloeden. In de documentaireachtige fragmenten beperkt het geluid zich tot de mededeling van de journalist of de geïnterviewde, waarbij achtergrondgeluiden via de surround voor ambiance zorgen. Pas nadien schakelt de regisseur in een gewone versnelling en worden de geluiden van de township vermengt met de eerder onopvallende soundtrack van componist Clinton Shorter. Spektakel is er overigens altijd in voldoende mate, waardoor u niet hoeft te vrezen voor stille momenten: de klikgeluiden en het brommen van de garnalen, de luide ontploffingen, het heftige machinegeweervuur, de inslaande kogels, de gierende autobanden en de hysterische mensenmassa’s creëren een unieke en indrukwekkende sfeer, een beetje onaards bij momenten, maar altijd spannend en intrigerend.

 

In het Audiocommentaar van regisseur Neill Blomkamp komen de vele metaforen aan  bod die hij in de film heeft willen stoppen met betrekking tot de geschiedenis van Zuid-Afrika. We vernemen dat District 9 is gebaseerd op de korte film Alive in Joburg met Sharlto Copley in nagenoeg dezelfde rol. Peter Jackson was dusdanig onder de indruk van dat filmpje van zes minuten dat hij geld veil had om de duurdere aspecten van de film, zoals het design van de aliens, behoorlijk af te werken. Blomkamp vertelt ook over de keuzes die hij heeft moeten maken inzake de gewelddadige scènes in de film en het design van de alienwapens. Voorts bevat de disk een grote hoeveelheid Verwijderde Scènes (23 min.) die niet per se iets toevoegen aan het verhaal. Alleen de scènes met de stand-in voor de garnalen zijn belangwekkend. In de driedelige documentaire The Alien Agenda: a Filmmaker's Log (34 min.) zien we hoe de korte film Alive in Joburg z’n upgrade kreeg (Deel 1: Envisioning District 9). Deel 2:  Shooting District 9 biedt een kijkje achter de schermen van het filmproces en wordt toelichting door de acteurs en de experts van de speciale effecten. In deel 3: Refining District 9 zien we hoe de geluidsscore van de film is gemaakt.

 

District 9 van de jonge Zuid-Afrikaanse cineast Neill Blomkamp is een even verrassende als originele scienfictionthriller waarin actie en politieke correctheid met elkaar op de vuist gaan. De regisseur kiest voor een mix van documentairestijl en conventionele filmtaal om het verschijnen van een buitenaards ruimteschip in Johannesburg en de geheimzinnige verdwijning van een medewerker van een multinational op een realistische en geloofwaardig manier te presenteren. Het procédé is niet echt origineel, maar het werkt perfect, want meteen is de aandacht van de toeschouwer gewekt voor het lot van wat het hoofdpersonage van de product zal blijken te zijn. Voor de rest hangt het van uw temperament, uw voorstellingsvermogen en uw fantasie af of u regisseur Neill Blomkamp volgt in zijn parabel over moreel verval, aliens en biochemische transformaties.

 

Met dank aan collega Werner voor de info over de Extra’s.