Filmcritici zullen niet meteen de naam van Sergio Leone associëren met monumenten als Visconti of Bertolucci, maar toch kon deze Italiaan in 1983 tonen dat hij meer in zijn mars had dan de spaghettiwestern waarmee hij voor eeuwig wordt vereenzelvigd. Niet dat het allemaal van een leien dakje liep, want het duurde zowat twaalf jaar vooraleer het boek van Harry Grey, The Hoods, werd omgetoverd tot een script van 400 pagina’s, en ook toen deze klus geklaard was werd Once Upon A Time In America  niet meteen als meesterwerk ontvangen. Meer zelfs, de studio’s maakten er een waar zooitje van. Zo vergat men niet alleen tijdens de première de naam van componist Ennio Morricone te vermelden, ook besloot de studio om vlijtig de schaar te zetten in Leones misdaadepos.
 

Het bleef niet bij louter wat inkorten, ook besloot men om de film om te bouwen tot een lineair geheel en dit terwijl de kracht van de film er net in bestond dat Leone er geen chronologische film van wilde maken. De Italiaanse cineast was er meer dan kapot van en later zou hij zelfs bezwijken aan een hartaanval. Terwijl het Amerikaanse publiek het moest stellen met een inferieure aangepaste versie, werd de film in Europa uitgebracht in twee delen waardoor het publiek gedwongen werd om twee tickets aan te schaffen indien het de hele film wilde zien. Gelukkig bestaat er vandaag zoiets als een thuisbioscoop waardoor we drie decennia later de versie te zien krijgen zoals Leone ze ons in de eerste plaats wilde brengen.
 

Na welgeteld vier minuten in de film staan er al twee personages aan de ingang van de hemelpoort waarbij we meteen merken dat alles lijkt te draaien om de Joodse crimineel Noodles (Robert De Niro) die samen met zijn jeugdvrienden Patsy, Cockeye en Max het New York van de jaren 20 onveilig maakt. Alhoewel Noodles eerder de taal van de vuisten dan die van de rede hanteert, smelt zijn hart wanneer hij diep in de ogen kijkt van Deborah (als puber gespeeld door een piepjonge Jennifer Connelly en later door Elizabeth McGovern). Het zal ook deze femme fatale zijn die de rode draad wordt in het leven van Noodles dat vrij vroeg achter de tralies van de jeugdgevangenis voortzet. Eens buiten de bajes sluit hij zich vrij vlug weer aan bij zijn vroegere misdaadvriendjes en vooral dan bij Max (James Woods) die er in de loop der jaren alleen maar gevaarlijker op geworden is. Waren onze vrienden in het begin van de film nog de onschuldige boefjes die je met de mantel der liefde wilde bedekken, dan zijn ze tien jaar later ervaren gangsters die ten tijde van de drooglegging rijk zijn geworden in de wereld van de misdaad waar corruptie, prostitutie, geweld en verraad centraal staan.

Een film die ruim vier uur duurt is uiteraard vermoeiend (en volgens insiders was het zelfs Leones bedoeling om er zowaar zes uur van te maken), maar ook al mist het tweede deel van de film net iets te weinig vaart, toch verveelt hij geen seconde. Dit is natuurlijk niet alleen te verklaren door een ijzersterk scenario, maar ook door de beklemmende acteerprestaties van zowat iedereen die bij deze prent betrokken is. Ook al mag ze gerust in één adem genoemd worden met The Godfather-trilogie, is het verre van een kopie en draagt dit meesterwerk ontegensprekelijk de stempel van de grootmeester die Leone is. Niet alleen zijn er de typische extreme close-ups die Leone beroemd maakten, maar ook is er de spanning die uiterst traag opgevoerd wordt zoals we dat ook zagen in zijn westernepos Once Upon A Time In The West. 

Vandaag de dag staat Once Upon A Time In America te glunderen in de Top 250 van de IMDb-site en wie de film ooit gezien heeft, weet dat hij daar goed op zijn plaats staat.

Wie de duivelskunsten van Sergio Leone kent, weet ongetwijfeld dat de Italiaan een voorliefde heeft voor bloed. Het hoeft je dan ook niet te verwonderen dat de gewelddadige scènes fel belicht zijn waardoor het lijkt of het rode goedje als ketchup van je scherm druipt, terwijl hij voor de stadsbeelden eerder voor grauwe kleuren kiest. Sommige donkere scènes zijn niet altijd haarscherp en vertonen hier en daar wat onzuiverheden en bij momenten een korrelig beeld, maar nooit ervaar je dit als een echt minpunt. Wat het geluid betreft heb je een ruime keus uit heel wat talen, maar toch moet je het stellen met een matige geluidskwaliteit die nooit echt uit haar voegen barst. Maar ook hier geen nood, want net als zijn wereldberoemde spaghettiwesterns wordt deze film gekenmerkt door de vele stille passages die de kijker naar het puntje van zijn stoel drijven. Wanneer Leone de spanning kleur bijzet door middel van geluid, dan gebeurt dat bijv. door een op- en neergaande lift of de composities van Ennio Morricone die zonder twijfel tot het beste behoren van wat de grootmeester ooit neerpende.

Net zoals dat destijds op de dvd het geval was, stellen de extra’s hier bitter weinig voor. Er is weliswaar de commentaar van filmcriticus Richard Schickel, maar net doordat Leone vele vragen onbeantwoord laat, betreft het hier vaak Richards eigen interpretatie en heb je er het raden naar wat Leone echt bedoelde. Als daar nog bijkomt dat Schickel een allesbehalve opwindende verteller lijkt te zijn, kan je hier moeilijk van een echte bonus spreken. Naast de verplichte bioscooptrailer krijg je zo’n 20 minuten uit de in 2001 uitgebrachte Once Upon A Time: Sergio Leone opgediend. Ook dat is een teleurstelling, want behalve een mooi eerbetoon aan dit Italiaans monument stelt het beeldmateriaal maar weinig voor.

 
CONCLUSIE
Het is reeds meerdere malen gezegd, maar Once Upon A Time In America is inderdaad één van die klassiekers die je moet gezien hebben ook al blijven we wat verweesd achter als het over extra materiaal gaat. Net zoals Leone mag ook De Niro (zonder James Woods te vergeten) dit op zijn palmares van meesterwerken schrijven, waarbij je je maar blijft afvragen waarom dit acteergenie de laatste jaren van zijn filmografie met allerlei rommel bekladt.