"De kracht van de arbeidersklasse ligt in organisatie. Zonder organisatie van de massa is het proletariaat nergens. Georganiseerd is het proletariaat alles en betekent eenheid in actie, de eenheid van de praktijk" (Lenin, 1907).

 

In 1915 had de Amerikaanse regisseur D.W. Griffith met zijn film Birth Of A Nation al lang zijn waarde in de filmwereld bewezen, maar in de toenmalige Sovjet-Unie stond de film nog volop in zijn kinderschoenen. De legendarische regisseur Sergej Eisenstein hield zich in zijn artistieke beginjaren nog volop bezig met het theaterleven, maar toen hij filmtheorie studeerde bij filmmaker Koelesjov ging de Let zich meer en meer interesseren voor de filmkunst. Weliswaar stonden de eerste films van Eisenstein volledig in het teken van de linkse propaganda, toch drukken zij één voor één een onuitwisbare stempel op de filmkunst. Vele cinefielen denken nog steeds ten onrechte dat Pantserkruiser Potjomkin uit 1925 zijn debuut is, maar Staking is wel degelijk zijn eerste film, gedraaid in hetzelfde jaar. De parallellen tussen de twee films zijn ongetwijfeld aanwezig zowel wat thema als stijl betreft. Net als in het verhaal over Potjomkin gaat het in Staking over een volksopstand en zien we eveneens hoe de regisseur op magische wijze gebruik maakt van diverse montagetechnieken. Het is weliswaar zonde om Staking zomaar als een vingeroefening te zien, temeer omdat deze film een bewijs is van hoe een kunstenaar met beperkte middelen originele en baanbrekende filmmomenten kan vastleggen. Je moet helemaal geen linkse jongen zijn om te genieten van deze klassieker, want ook al hebben perestrojka en glasnost de communistische droom aan diggelen geslagen, toch blijven we een eeuw later nog steeds vol verbazing naar de filmkunst van Eisenstein kijken Uiteraard ademt deze film volledig de geest van het links communistisch denken. Een mooi voorbeeld daarvan is het feit dat Eisenstein geen hoofdacteurs gebruikt, maar gewoonweg de toneelspelers van het Collectieve 1e Arbeidstheater, want net als in de communistische samenleving is er ook in deze film geen plaats voor het indivueel belang. Eisenstein geloofde in het radicaal links denken, een politieke visie waardoor hij later loodrecht tegenover Stalin zou staan.
 

  

 

Rusland staat nog onder het bewind van de tsaren en net als in andere landen wordt de arbeidersklasse er uitgebuit. Het mogen dan wel stereotiepen zijn, helaas zijn het meestal stereotiepen die de waarheid weerspiegelen. Arbeiders wandelen dagelijks de fabriekspoorten door om noeste arbeid te leveren in ruil voor een karig loon, terwijl de moddervette directeurs het grote geld binnenrijven. Medelijden bestaat niet, een arbeider is niet meer dan een machine en wie niet meekan wordt gewoonweg vervangen. Het mag allemaal vanzelfsprekend lijken, toch broeit er onrust in de metaalfabriek. De arbeiders durven het aan om na te denken, terwijl enkele waaghalzen de risicovolle uitdaging aangaan om bij het diensthoofd de oneerlijkheden aan te klagen. Zoiets is uiteraard niet naar de zin van de directeur die op zijn beurt zijn overste op de hoogte brengt. Onmiddellijk worden een paar spionnen op de arbeiders afgestuurd die Eisenstein één voor één met een dierennaam bedenkt, zo heb je bijv. een uil, een aap of een bulldog. Het plan lukt echter niet zoals de overheid had voorzien en ze ziet vol leed toe hoe langzaam aan de activisten een stevige greep krijgen op de gebeurtenissen. Her en der vinden er geheime ontmoetingen plaats, in het geval van de metaalfabriek is dat gewoon de stinkende plee. Het hek is echter helemaal van de dam als arbeider Jakov Strongen bemerkt dat een micrometer ter waarde van 25 roebel (of de waarde van drie weeklonen) gestolen is. Jakov vervult zijn plicht en meldt het voorval aan de directie, maar de arrogante dienstoverste duidt Jakov aan als plunderaar. Die is er het hart van in en onder de ogen van zijn makkers verhangt hij zich. De arme drommel wil immers niet de fabriek verlaten met de stempel van dief. Er volgt een brutale opstand waarbij de arbeiders voor het eerst in hun leven besluiten om de machines uit te schakelen. Stilletjes aan raken zij overtuigd van hun macht, want zonder hun arbeid liggen de hoogovens gewoonweg stil. Meer zelfs, ze bemerken gauw dat het een unieke kans is om eisen te stellen, zo vragen ze 30% loonsverhoging en 8 uur maximale arbeid per dag. Terwijl de arbeiders meer en meer de honger voelen knagen, vergaderen de bedrijfsleiders over de gestelde eisen die meteen van tafel geveegd worden, loonopslag is immers in strijd met de wet.
 

  

Staking is in 1925 gedraaid onder toezicht van de Staatsfilmstudio, dus is het niet meer dan normaal dat het verhaal louter propagandistisch is. Toch blijft het, ondanks de verouderde linkse boodschap, fenomenaal om te zien hoe Eisenstein de schrijnende armoede van het Russische Rijk in tsaristische tijden op film wist vast te leggen. Sommige beelden waren ook vrij brutaal voor die tijd, zo zie je bijv. hoe een baby van een balkon gegooid wordt of op welke laffe wijze een moeder met kind door de gendarmes doodgeslagen wordt. Iedere seconde van Staking oogt als een onvergetelijk filmbeeld en daar dien je naast het het genie van Eisenstein ook het schitterende camerawerk van Eduard Tisse bij te vermelden.

Ergens is het oneerlijk om één van de pioniersfilms uit de geschiedenis te onderwerpen aan een strenge beoordeling voor beeld en geluid. In de loop der jaren zijn er immers enkele scènes beschadigd geraakt, doch krijg je hier de in 1969 gerestaureerde versie van de Gorki-studios te zien, een meer dan geslaagde restauratie overigens. Oorspronkelijk was Staking een stomme film die in de latere versie werd aangevuld met pompeuze klassieke muziek die de revolutie predikt. Voor de muggenzifters onder ons is het inderdaad zo dat je wat geruis op de achtergrond hoort, maar geen mens die een film uit 1925 zal bekijken voor de geluidskwaliteiten. Een film van Eisenstein bekijk je gewoon uit respect voor cinema.

 

Er zijn geen extra’s op deze dvd.
 

  

 

Proletariërs aller landen, verenigt u, en terwijl we toch bezig zijn krijg je er nog een stukje essentiële filmgeschiedenis bovenop.