“Wij mogen er trots op zijn dat wij het voorrecht hadden om de geboorte mee te maken van de Sovjetstaat, en zo een nieuw hoofdstuk van de wereldgeschiedenis te schrijven.” (Lenin)
 

  

 

In 1927 was het tien jaar geleden dat de Bolsjewieken hun overwinning haalden tijdens de Oktoberrevolutie en deze herdenking was volgens Stalin een ideale gelegenheid om de heldendaad van toen op film vast te leggen. Eisenstein mag zijn film dan wel een realistische terugblik op de gebeurtenissen van 1917 noemen, toch is in Oktober de linkse Let net als in zijn vorige films er niet vies van om de waarheid te verdraaien. Dit is best jammer, maar de communistische leiders lagen ook niet wakker van wat geschiedvervalsing, in hun propaganda moesten de revolutionairen nu eenmaal de rol van heldhaftige redders van het vaderland spelen. Wie zich echter de moeite getroost om de geschiedenisboeken uit te pluizen, zal bijv. merken dat er meer gewonden vielen tijdens de verfilming van de bestorming van het Winterpaleis in Petrograd dan tijdens de echte revolte. Volgens Steven Jay Schneider is Oktober één van de 1001 films die je moet zien voor je sterft, maar het is duidelijk dat er bij zo’n bewering te weinig onderscheid gemaakt is tussen de filmkunstenaar en de filmmaker. De technieken en de beelden die Sergej Eisenstein in zijn film gebruikte waren inderdaad van immens belang voor het verdere verloop van de filmgeschiedenis, toch mag men niet vergeten dat Oktober raszuivere propaganda was die enkel de bedoeling had om de wereld rood te kleuren. Wie geen probleem heeft met slogans als “Proletariër, leer je geweer te gebruiken” of “De Bolsjewieken moeten de macht grijpen” zal zeker van Oktober kunnen genieten, maar wie de film bekijkt om het ideologisch gedachtegoed onder de loep te nemen zal rekening moeten houden met het feit dat er in deze film geen plaats voor zelfkritiek is. De gespierde taal van deze oorspronkelijke stomme film wordt overigens flink aangedikt met de gebalde score van Dimitri Sjostakovitsj die later is toegevoegd.
 

  

 

In de eerste beelden die je te zien krijgt wordt omstreeks februari 1917 een monument van een tsaar gesloopt, wat symbool staat voor de overwinning op het kapitalisme, de eerste weg naar het socialisme. De eerste revolutiegolf is echter een matige overwinning, want ook al wordt een Voorlopige Regering gevormd en hoor je plots termen als “vriend” en “broeder” in de Russische straten weerklinken, wordt er toch gauw een domper gezet op de revolutionaire droom als de politici zwichten voor de eisen van de geallieerden. Het Russisch leger wordt in de Eerste Wereldoorlog betrokken en al gauw zien we de tragische beelden van talloze jonge soldaten die omkomen in de loopgraven. Honger en oorlog was zeker niet wat Oeljanov Lenin in gedachten had toen hij de revolutie predikte en in een naburig Fins station roept hij zijn volgelingen op om de monarchie omver te werpen en de socialistische revolutie te laten uitbarsten. In de straten van Smolni volgt een volksopstand die zich vooral keert tegen het kapitalisme en waarbij het kantoor van de Evening Times (het bolwerk van de rechtse pers) de kop van jut wordt. De revolterende arbeiders worden door de bourgeoisie smalend Bolsjewieken genoemd, een politieke beweging die duidelijk een gevaar vormt voor de welgestelde Russen die bibberen bij de gedachte aan Karl Marxs rode droom. De regering denkt dat het probleem geklaard is door de bruggen te openen en zo de arbeiders van het stadscentrum af te sluiten, maar het blijkt slechts een tijdelijke oplossing te zijn. In deze scène maakt Eisenstein trouwens hallucinante beelden van paarden die de dieperik induiken, scènes die ieder rationeel denkend mens doen huiveren. Op symbolische wijze wordt de Pravda massaal in de rivier gegooid waarmee wel het krantje versmoord wordt, maar niet de communistische droom.

Langzaam aan zien de militairen in dat de arbeiders het bij het rechte eind hebben en verschillende eenheden willen dan ook aansluiten bij de revolutionairen. De Voorlopige Regering wil het liefst Lenin achter de tralies, maar de staatsvijand is ondergedoken en beraamt in het grootste geheim een gewapende opstand. Het gevaar komt echter van generaal Korilov die met behulp van Britse tanks naar het centrum van Petrograd oprukt en daarmee een bedreiging voor de revolutie vormt. De roep naar vrijheid is weliswaar sterker dan de angst, zeker wanneer het beschikbare wapenarsenaal in de handen van de proletariërs komt. Op 24 oktober verschijnt Lenin na vier maanden afwezigheid weer op het toneel en neemt hij meteen het leiderschap van de revolutionaire beweging op zich. Ondanks sterk verzet van hun partijgenoot Trotski en de gematigde Mensjewieken, ziet Lenin geen enkel voordeel in het uitstellen van de revolutie, aarzelen is immers verliezen. Een leuk detail hierbij is dat dit één van de weinige overgebleven scènes met Trotski is, want de andere scènes waarin hij verscheen moesten op bevel van Stalin uit de film worden geknipt waardoor de uiteindelijke versie heel wat korter is. Niets lijkt de revolutie nog in de weg te staan en met de hulp van de pantserkruiser Aurora nemen de Bolsjewieken het Winterpaleis in en daarmee zou Rusland nooit meer hetzelfde zijn.
 

  

 

U denkt misschien dat je op een geschiedeniswebsite terecht bent gekomen in plaats van een filmwebsite, maar zo oogt Oktober nu eenmaal. Op een ijskoude wijze brengt Eisenstein het verhaal van de revolutie zonder een grijntje emotie te tonen en het is misschien net daardoor dat deze film gevoelloos over je netvlies glijdt. Ook al zie je dat er een filmgenie aan het werk is, wordt het reeds van de eerste seconde duidelijk dat de derde film van Eisenstein een hersenspoeling van de ergste soort is. Wie volgens het boekje van Lenin leeft, denkt juist en al de rest wordt als verraad beschouwd. Eigenlijk is dit best jammer want puur technisch is Oktober nog beter dan zijn voorganger Pantserkruiser Potjomkin, alleen is er niemand die anno 2011 nog een boodschap heeft aan dit soort communistische propaganda dat bovendien bol staat van verblindende leugens. Voor een filmliefhebber blijft het moeilijk om deze film een geschikte plaats te geven in de filmgeschiedenis. Enerzijds zou iedere cinefiel de morele plicht moeten hebben om alles van deze cineast te zien, maar anderzijds is het overduidelijk dat in Oktober de propaganda de schoonheid van de kunst op pijnlijke wijze genekt heeft.

 

Oktober is minder aangetast door de tand des tijds dan Staking en Pantserkruiser Potjomkin, ook al moet je nog steeds rekening houden met het feit dat dit een stomme film is uit het pionierstijdperk toenj de filmtechnologie nog volop in haar kinderschoenen stond. Behalve wat achtergrondgeluiden en bombastische klassieke muziek komt er dus niet veel uit je speakers.

 

Het zou leuk geweest zijn om hier wat extra’s te vinden over hoe de Oktoberrevolutie in werkelijkheid verliep, maar dat is op deze dvd niet het geval. Wel krijg je Het dagboek Van Gloemov, een kortfilm van amper vijf minuten waarin een paar clowns centraal staan. Er valt niks opzienbarends te beleven, behalve wat grapjassen die de draak steken met alles wat niet communistisch is, en dus ook met het hakenkruis.

 

Een Eisenstein-film blijft een Eisenstein-film, maar indien u geen lidkaart van de communistische partij bezit , zou u middenin de film wel eens gebruik durven maken van de stopknop van uw dvd-speler.