FILM
De jonge Stach (Mingus Dagelet) wordt geboren op dezelfde nacht waarop de oude koning van Katoren de geest geeft na een lang en rijkgevuld leven. Diezelfde nacht komt echter zijn moeder om in het kraambed, en stort zijn vader (Peter Post) van de toren van St. Aloisius. De jongen is dus al meteen wees, maar wordt opgevoed door zijn oom Gervaas (Hans Leendertse), een lakei op het koninklijk paleis. Het beleid wordt overgenomen door vijf zure ministers die alle plezierige activiteiten in Katoren aan banden leggen, en na een tijdje zodanig vastgeroest zitten in hun stoel, dat hun voorlopig bewind een definitief bewind schijnt te worden. De intussen net niet meerderjarige Stach stelt zich echter spontaan kandidaat om de nieuwe koning te worden. De ministers schuiven hem vijf bijna niet op te lossen, dodelijke opdrachten toe in de hoop van de blaag verlost te zijn. Stach slaagt echter één voor één in zijn opdrachten, en wint intussen de sympathie van het volk, waardoor het de ministers redelijk heet onder de voeten wordt. Stach wordt bovendien gevolgd door Kim (Abbey Hoes), een journaliste die een portret van de kandidaat-vorst wil maken.

Koning Van Katoren is niet zomaar een jeugdboek, ik zou zeggen dat dit hét jeugdboek is dat iedereen moet gelezen hebben. D66-politicus Jan Terlouw schreef deze moderne parabel over het oplossen van moderne maatschappelijke vraagstukken, zoals milieuvervuiling, lawaaioverlast, de wapenwedloop, het schisma tussen verschillende geloofsovertuigingen, fraude en vrijgevigheid, in een context van een fictief land dat in erg veel aspecten op Nederland lijkt. Mocht het verhaal in België gesitueerd zijn, zou er ongetwijfeld een opdracht gewijd geweest zijn aan taalperikelen, maar soit. Nagenoeg iedereen die op de middelbare schoolbanken heeft gezeten heeft dit amper 200 bladzijden tellend verhaal vroeg of laat moeten lezen, en het is nog altijd één van de meest opvallende werken uit de jeugdliteratuur, waarbij het verbazing mag wekken dat totnogtoe er nog geen verfilming van werd gemaakt, gezien wat voor bagger er allemaal wél wordt verfilmd. Uitgeverij Lemniscaat, eertijds dé trendsetter qua jeugdboeken, heeft er in elk geval een mooi centje aan overgehouden, én ik heb vorige week tussen de oude jeugdspulletjes van mijn echtgenote nog een door Terlouw gesigneerd exemplaar teruggevonden. Bij het doorbladeren viel me echter op dat regisseur Ben Sombogaart, kennelijk gekozen voor de taak omwille van de manier waarop hij met zeer veel respect Thea Beckman's Kruistocht In Spijkerbroek tot een film heeft verwerkt, zich wel érg veel dichterlijke vrijheden heeft gepermitteerd, zoals het terugdringen van de zeven opdrachten van Stach naar vijf, drie minder dus (nee, ik heb me niet misteld. Read the book dammit!) Van de vogels van Decibel, de granaatappelboom van Wapenfeld en de stenen stoel van Stellingwoude is er in de film geen sprake meer, en Stachs nep-proef waarbij hij van de kerktoren moet springen is gepromoveerd tot zijn finale beproeving, wat meteen één van de betere ingrepen in het verhaal is. In die proef bewijst Stach namelijk onrechtstreeks dat het volk hem in zijn hart draagt en hem echt wel als nieuwe koning wil.

Maar dan is het ook gedaan: Stachs eerste opdracht, de ontmaskering van de Tara's van Afzette-Rije speelt zich omwille van contractuele verplichtingen met de cofinanciers plots af in een Zuid-Italiaans dorpje, wat vloekt als een duivel met het oer-Hollands karakter van het oorspronkelijke boek. De diverse lokaties doen de eenheid van het boek zeker geen goed. De manier waarop Stach het geheim van de Tara's ontfutselt, eerder door gebruik van bruut geweld en geluk dan wijsheid en zijn slimme plannetjes, is compleet uit karakter. De schuifelende kerken van Uikumene worden in een multiculturele context geplaatst, wat qua actualisering verdedigbaar is, maar het idee van de in vele fragmenten versplinterde protestantse kerken in Nederland wordt opnieuw opgeofferd ten voordele van een internationaliserende eenheidsworst. Dat de kerken wel gestuurd kunnen worden, maar niet altijd even goed reageren, nochtans een belangrijk element in het verhaal, wordt in de gauwte afgelapt. Het ergerlijkste is echter de adaptatie van de draak van Smook: waarschijnlijk wegens budgettaire krapte is de draak opgetrokken als een Transformer gemaakt van afval. En het interessantste stuk van het hele boek, de confrontatie met de tovenaar Pantaar, is snel afgehaspeld omdat de film in tijdnood geraakte: bijvoorbeeld het feit waarom in Ekilibrië praktisch iedereen een hond heeft wordt niet aangeraakt. Ekilibrië ziet er overigens als een dorp in Oberbayern uit. Pantaar alsook de andere inwoners praten alleen steenkolenduits, en ruimte voor een duidelijk uitleg waarom hij offers verlangt van de inwoners wordt er niet gegeven. De sequentie is nagenoeg onbegrijpelijk voor wie het boek niet gelezen heeft. De burgemeesters zien er uit als een stelletje wereldvreemde idioten, alleen de zwarte burgemeester van Uikumene met zijn typisch kroostrijk gezin wekt nog enige sympathie op. En dan is er nog het personage van Kim. In plaats van de dochter van de burgemeester van Wapenfeld is ze plots de dochter van één van de ministers geworden, waardoor haar loyaliteit verschuift en een belangrijk deel van het verhaal op de helling komt te staan. En waar slaat in godsnaam de nakende oorlog met Eltoren op?

Wat blijft er dan nog goeds over de film te zeggen? Wel, de openingsscène is goed getrouw aan het bronmateriaal. Abbey Hoes en Mingus Dagelet zitten erg goed in hun rol, en vooral Dagelet is met zijn guitig uiterlijk de ideale Stach. Catherine Ten Bruggencate is ideaal gecast als de door het leven getekende burgemeester van Ekilibrië, de sprong van de toren van St. Aloisius naar het einde van de film verschuiven heeft het verhaal een climax als einde verschaft, en over het schrappen van de nogal melige opdracht in Stellingwoude kan ik niet echt rouwig zijn. Ook heeft Sombogaart een aardige 21e-eeuwse draai aan het verhaal gegeven: de kranten uit het boek zijn vervangen door Facebook-achtige sociale media, wat het verhaal zeker een beetje actualiseert, en de schuivende kerken van Uikumene draaien op GPS-software, wat een briljante zet is. Maar Ben Sombogaart heeft kennelijk een ander boek gelezen dan ikzelf; met Game Of Thrones hebben we nog recent een voorbeeld gezien waarbij een verfilming van een boek ondanks een paar kleine ingrepen in het verhaal nog zijn essentie kan behouden. Qua overeenkomst hangen het boek van Terlouw en de film van Sombogaart nog net met een erg uitgerokken elastiekje aan elkaar vast, maar bij het minste druk zal het waarschijnlijk knappen.

Na deze film zal het onwaarschijnlijk zijn dat we de komende jaren een nieuwe, dit keer wél deugdelijke verfilming van Terlouws meesterwerk zullen zien. Jammer, want Katoren verdient beter. Een film als deze mag gerust drie uur duren, zo lang het framewerk van de film niet geraakt wordt, en daar is Sombogaart absoluut niet in geslaagd.

BEELD EN GELUID
De beeldkwaliteit van Koning Van Katoren is afschuwelijk slecht. Het beeld kraakt onder de ruis, en er vormen zich op mijn speler voortdurend artefacts van witte horizontale lijnen, waardoor de film ei zo na onbekijkbaar is. De kleuren zien er vuil en uitgesmeerd uit. Het geluid vaart iets beter, maar niet veel. Er is een gebrek aan evenwicht tussen de veel te luid staande geluidseffecten en de dialogen, die bij momenten zodanig gemompeld klinken dat ze zonder het Nederlandse CC-spoor onverstaanbaar zijn. Enkel de muziek trekt de score nog wat op.

EXTRA'S
Voor een met veel bombarie aangekondigde verfilming van een jeugdklassieker doet het pijn om te zien hoe weinig de samenstellers van deze disk begaan zijn met achtergrondinformatie rond het verhaal.

CONCLUSIE
Ware het niet dat ik onvoorwaardelijke fan ben van het boek en mijn interesse voor deze bewerking groter was dan mijn afkeer voor inferieure releases, zou ik hier van een kanjer van een miskoop spreken. Voor de inhoud zal ik nog net de helft van het aantal punten geven, omdat Koning Van Katoren willen verfilmen ballen vereist. Vooral de technische kwaliteit, of het gebrek daaraan, van deze disk is om te huilen. U bent in elk geval gewaarschuwd.