FILM
Ex Machina doet iets wat alleen de beste sciencefictionfilms doen. De prent vertelt ons niet zozeer iets over hoe artificiële intelligentie zich tot de mensheid verhoudt, maar houdt de mens zelf een spiegel voor. Dat dit - in de ogen van regisseur-scenarist Alex Garland - geen al te flatterende weerspiegeling oplevert, zal weinigen verbazen, maar het tegenovergestelde is waar over de film zelf. Ex Machina neemt namelijk een premisse die bijna zo oud is als film zelf en slaagt erin de thematiek actueler dan ooit te maken. Rijkelijk plukkend uit zowel de existentiële robotromans van pionier Isaac Asimov, als uit de visuele mogelijkheden die moderne speciale effecten bieden, creëert Garland een intrigerende, claustrofobische thriller over wat het betekent om een mens te zijn in een wereld die steeds artificiëler wordt ... en vice versa.

Een van de grootste verdiensten van de film is dat Ex Machina een geloofwaardige nabije toekomst evokeert zonder die wereld exhaustief in beeld te brengen. Op een korte proloog in een kantoorgebouw na, die toont hoe de jonge webontwikkelaar Caleb de hoofdprijs in een kantoorwedstrijd afschiet (een ontmoeting met Nathan, de bedenker van zoekmachine die door 94 procent van de wereld gebruikt wordt), speelt de prent zich volledig af tussen de muren van de verafgelegen, deels ondergrondse villa van Nathan. De geniale tycoon heeft Caleb niet zomaar naar zijn buitenhuis gebracht, zo blijkt al snel. Hij wil dat hij deelneemt aan een zogenaamde Turing-test met de door hem ontwikkelde androïde Ava, om na te gaan of de robot niet enkel artificiële intelligentie vertoont, maar misschien zelfs menselijke emoties ontwikkelt. Hoewel er steeds een glazen wand tussen hem en Ava zit, raakt Caleb mateloos door haar gefascineerd. Hij is dan ook geneigd om haar te geloven als ze zegt dat Nathan hen beiden manipuleert en dat samen ontsnappen uit zijn psychologische spel de enige optie is. 

Die onzekerheid over de ware toedracht van Nathans bedoelingen, de rol die Ava en Caleb daarin spelen en de claustrofobische sfeer die een dergelijke 'huis clos' met zich meebrengt, zorgen ervoor dat Ex Machina de kijker van begin tot einde in zijn greep houdt. Alex Garland houdtt essentiële informatie op een slimme manier achter voor de kijker en geeft slechts mondjesmaat tips prijs voor het oplossen van de puzze waardoor je constant op het verkeerde been gezet wordt en een hele reeks van vragen en mogelijke antwoorden doorloopt, die allemaal gelieerd zijn aan die ene, allesoverkoepelende vraag: 'wat betekent het om een mens te zijn?' Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat het design van de film geregeld knipoogt naar een andere sciencefictionfilm die een soortgelijk dilemma voorlegt: 2001: A Space Odyssey.

Ex Machina gebruikt uiterlijk dan wel een vergelijkbare, steriele sfeer als Kubricks klassieker, inlcusief bruuske overgangen van kleur die het gevaar van de omgeving nog eens extra in de verf zetten, maar de prent slaagt er een stuk beter in om het menselijke aspect niet verloren te laten gaan temidden de filosofische beslommeringen. Hier zijn de acteurs geen poppen die een boodschap moeten dienen, maar mensen met herkenbare emoties en levensdoelen, persoonlijkheden met pathos, maar ook met weerhaken. De keuze voor Domhnall Gleeson als protagonist is in die optiek een meesterzet. De acteur bewees in het verleden al dat hij een gave heeft om een connectie te maken met de kijker als participant in een spel dat hij niet zelf heeft gekozen (met name in het te weinig geziene en ondergeapprecieerde Frank) en ook hier vervult hij die rol met verve. Als Jan Modaal, die op korte tijd alle emoties in zijn lijf doorloopt, van wantrouwen tot liefde en - in één van de meest beklijvende scènes - zelf wijfelt over het feit of hij zelf geen robot is, is Gleeson het hart van de prent. Oscar Isaac is als excentrieke uitvinder Nathan dan weer een idale tegenpool. Geworteld in de traditie van de gekke wetenschapper (een Victor Frankenstein in de toekomst, in essentie) weet de steeds verrassende acteur zowaar soms zelfs sympathie op te wekken voor een personage dat overloopt van arrogantie.

Maar dé performance van de film wordt zonder meer geleverd door de Zweedse actrice Alicia Vikander. In een film als Ex Machina is het essentieel dat de androïde Ava geloofwaardig is als mens zowel als machine en Vikander slaat op dat vlak een home-run. Natuurliijk moet een pluim gaan naar het designteam en de tovernaars achter de speciale effecten die Ava een uiterlijk aanmeten dat zowel esthetisch als technisch een meesterwerk is: een symbiose tussen het koude metaal van de robot uit Metropolis en het onmiskenbaar menselijke van de 'replicanten' uit Blade Runner. Maar het is Vikander die het design een ziel geeft. Zij zoekt voortdurend de grens op tussen de koele analyses van een robot en een kwetsbaarheid die we enkel met mensen kunnen associëren. Dat Ava artificiële intelligentie vertoont, is dan ook nooit de échte vraag. Waar Vikander en Garland in geïnteresseerd zijn, is wanneer die A.I. buitenstaanders kan overtuigen dat er geen robot voor hen zit maar iemand zoals zij. Volstaan daarvoor zelfstandig redeneren, empathie en het vermogen om lief te hebben, zoals verpersoonlijkt in Caleb? Of is het eerder het vermogen om te liegen, te bedriegen en van je hart een steen te maken, verpersoonlijkt door Nathan, dat ons tot mensen maakt?

Iedereen die vertrouwd is met het oeuvre van Garland, zal wel vermoeden naar welke denkpiste Ex Machina het meeste opschuift. Maar hoe de film tot die conlusie komt - en hoeveel impact dat weinig flatterende spiegelbeeld heeft dat de prent je voorhoudt - gebeurt met zoveel bravoure, intelligentie en zorgvuldig opgebouwde spanning, dat je niet anders kan dan de makers feliciteren. Ex Machina is dan ook meer dan een schitterende sciencefictionfilm. Dit is een meesterlijke, existentiële prent die waarschijnlijk enkel maar beter zal worden bij meerdere visies. Een film voor de eeuwigheid.

BEELD EN GELUID
Ex Machina oogt verre van slecht op deze Blu-ray, maar de beperkingen van het budget van de film sijpelen her en der toch door. Zo zou je verwachten dat een prent met dit onderwerp er kristalhelder uitziet op disk, naar analogie met de androïde die de plot voortstuwt, maar dat is (net) niet het geval. In een aantal donkere scènes gaat bovendien het contrast deels verloren en overweldigt de rode kleurfilter de nuances. Het is misschien muggenziften op een transfer die zeker niet de mindere is van andere recente releases, maar dat beetje meer inspanning had een wereld van verschil kunnen maken. De soundtrack wordt in een overtuigende DTS-HD 5.1-mastertrack gegoten die kan bogen op een uitstekende mix. Af en toe komt de kwaliteit daarvan duidelijk aan de oppervlakte (de roterende helicopterschroever als Caleb wordt afgezet op Nathans domein bijvoorbeeld), maar voor het overige is het een subtiele track die voornamelijk op de dialogen focust.

EXTRA'S
De disk bevat vijf korte featurettes van elk ongeveer 3 minuten, die ingaan op specifeke aspecten van het filmproces: The Story, The Cast, The Design, Creating Ava en The Turing Test. Allemaal bestaan ze uit korte interviews met cast en crew, aangevuld met beelden uit de film, wat gezien die korte duur van de featurettes een wel erg oppervlakkige bonussectie oplevert, zeker als je weet dat de Amerikaanse release dubbel zoveel vignettes telt en dat die aangevuld worden met een uitgebreide making-of, trailers en een Q&A die bijna een vol uur duurt.

CONCLUSIE
Ex Machina haalde niet eens de Belgische bioscopen, maar is wel een van de beste films die 2015 tot nu toe te bieden had: een spannende, claustrofobische sciencefictionthriller vol existentiële vragen en met drie performances van acteurs die de hoogste accolades verdienen. Beeld en geluid halen een goed niveau op deze disk, maar de bonussectie is karig gevuld met enkele nietszeggende featurettes.