Daens greep net naast de Oscar voor beste buitenlandse film. We mogen er fier op zijn: dit is zonder enige twijfel de beste Vlaamse film ooit gemaakt. Door co-produktie met de Nederlandse KRO heeft regisseur Stijn Coninkx een onwaarschijnlijke prestatie geleverd om het Aalst van eind vorige eeuw op te roepen. De hele crew is er zelfs een tijd lang naar een arbeidersbuurt in Polen voor getrokken om de authentieke sfeer te herschapen.

De film is een adaptatie van het boek 'Pieter Daens' van Louis Paul Boon, en vertelt in wezen het levensverhaal van de Aalsterse priester Adolf Daens, bekeken vanuit het stand­punt van zijn broer Pieter, drukker van een christelijk arbeidersblad.

Zo'n honderd jaar geleden arriveert Adolf Daens (Jan Decleir), een priester die de reputatie met zich mee­sleurt om constant met iedereen in de clinch te gaan, tegen het advies van zijn bis­schop Stille­mans (Julien Schoenaerts) in, in Aalst, om een tijdje bij zijn broer en diens familie te verblijven. Adolf wordt daar geconfronteerd met de schrijnende toestand van de arbeiders in de textielindustrie: lage lonen, kinderarbeid, hongersnood, armoede. Het is ook de tijd van de opkomst van het socialisme, en de Franstalige katholieke elite, eigenaars van de fa­brieken, verzet­ten zich onder leiding van hun volksvertegenwoordiger van de Katho­lieke Partij, Charles Woeste (Gerard Desarthe) tegen de invoering van het algemeen stemrecht. In veel gezinnen heerst een schandalige armoede, zo ook bij de familie Scholiers, een gezin met elf kinderen. De oudste dochter, Nette (Antje De Boeck), neemt mee het voor­touw in de strijd van de arbeiders voor een rechtvaardiger bestaan. Ze wordt ook verliefd op de socialistische militant Jan (Michael Pas), ondanks het feit dat haar eigen broer lid is van de Bokken, een knokploeg van de Katholieke Partij.

Wan­neer Daens in het blad van zijn broer de wantoestanden in Aalst aan de kaak stelt, jaagt hij de plaatselijke notabelen de daver op het lijf. Door zijn acties zakt er eindelijk een onderzoekscommissie af vanuit het parlement, om de sociale toestanden te onderzoe­ken. De fabriekseigenaars doen echter al het mogelijke om de zaak in de doofpot te stoppen. De commissie is echter Aalst nog niet uit, of er sterft alweer een kind, verplet­terd tussen de machines van de weverij. De rijkswacht slaat de betoging van de arbeiders brutaal uiteen.

Daens verhardt zijn standpunten, en pleit in zijn preken openlijk voor algemeen stemrecht. Hiermee jaagt hij niet alleen de leiding van de Katholieke Partij in het harnas, ook de kerk heeft steeds meer moeite met zijn socialistische opvattingen, maar Daens heeft daar allemaal lak aan. Hij wordt immens populair bij de arbeiders, bij wie hij smeekt om ondanks de wantoestanden toch de katholieke kerk niet af te vallen ten voordele van de socialisten. Samen met zijn broer richt hij een nieuwe politieke partij op, en ondanks de massale pogingen tot verkiezingsfraude van Woeste wordt Daens toch verkozen. Hij geraakt echter steeds meer geisoleerd in zijn strijd; paus Leo XIII laat hem zelfs op vernederende wijze ontbieden op het Vaticaan, om hem dan niet te ontvangen. Uiteindelijk zal Daens moeten kiezen tussen het priesterschap en de strijd voor de arbeiders.

Daens is meer dan een historisch portret; het zou verplichte kost moeten zijn in elke geschiedenisles. Naast een geschiedkundig juiste weergave van de feiten (getuige daarvan het feit dat het Vaticaan danig verveeld zat met de film destijds), biedt deze film een heldere kijk op de geschiedenis van de sociale ontvoogding van de arbeiders in Belgie op het einde van de 19e eeuw. Jan Decleir speelt hier de rol van zijn leven als priester Daens, verscheurd door zijn keuze tussen het priesterschap, en zijn diepmenselijk medelijden met de weerzinwekkende werksituatie van de arbeiders. Ook de romance tussen de christelijke Nette Scholiers en de socialist Jan is net evenwichtig genoeg om het scenario niet aan het wankelen te brengen. Door samenloop van omstandigheden is Daens een epische film geworden, gemaakt met grootse middelen, met een ijzersterke regisseurshand van Stijn Coninckx, die na de Urbanus-komedies Hector en Koko Flanel met deze film het roer definitief heeft omgegooid. Wat heden in de 21e eeuw echter nog altijd een schande is, is dat regis­seurs van wereldniveau zoals Coninckx in dit land nog altijd hun werkings­middelen bijeen moeten schrapen.

De DVD heeft een enkel geluidsspoor, overwegend Nederlandstalig, met enkele Franstali­ge fragmenten, voornamelijk de scenes met de Franstalige adel. Dit maakt de film overi­gens zeer authentiek. Men kan kiezen tussen twee ondertitelingssporen, een die alle niet-Nederlandstalige dialogen ondertitelt, en een die juist alle Nederlandstalige dialogen in het Frans vertaalt. Meer is uiteraard niet nodig, maar misschien was een Engels ondertite­lingsspoor een stimulans geweest om de film in het buitenland meer weerklank te geven. Het geluid is overigens ordinaire stereo zonder surround-effecten (ik geloof dat de film nooit in een ander geluidsformaat is opgenomen geweest). Het beeld is echter niet echt scherp te noemen, en af en toe zitten er kleine foutjes in, duidelijk omdat men rechtstreeks een opname van een analoge bron heeft genomen. Dit had beter gekund.

EXTRA'S

En nu voor de grote teleurstelling: deze DVD biedt *helemaal niks* aan extra's. Er is zelfs geen hoofdstukken-indeling voorzien, en de vermelding op de hoes dat er een theatrical trai­ler op zou staan, is nonsens. Het zou interessanter zijn geweest als men de film had voorzien van wat randinformatie, zoals over de locaties in Polen waar men is gaan filmen. Ook weet ik dat de VRT eertijds een 4-uur durende televisiebewerking van deze film heeft gemaakt, met hopen extra beeldmateriaal, en ik vind het dan ook spijtig dat deze niet weerhouden zijn voor de DVD-versie.

CONCLUSIE

Ik ben blij dat deze monumentale film op DVD is uitgebracht. De transfer op DVD had echter oneindig veel beter gekund. Een gemiste kans, en voor helemaal niets supplemen­tairs te bieden is de DVD bovendien eerder aan de dure kant. Dit allemaal zonder afbreuk te willen doen aan de merites van de film zelf, natuurlijk.