FILM
Hoewel de derde BBC-reeks rond professor Quatermass al in 1958 de Britse kijkbuis sierde, was het voor een verfilming van serie drie maar liefst negen jaar wachten. Nu, dit uitstel had ook zo zijn voordelen. Hammer was op een decennium tijd immers uitgegroeid van een kleine Britse studio tot een grote globale entertainmentmachine. Voortgestuwd door de horror-kassuccessen met Christopher Lee en Peter Cushing in de hoofdrollen, had Hammer beschikking over grotere budgetten, waardoor rijkelijk aangeklede en belichte adaptaties van hun belangrijkste filmhelden ineens mogelijk werden. Quatermass was dankzij de twee eerdere succesfilms een betrouwbare bron van inkomsten en dus kreeg Quatermass And The Pit, het laatste deel in de trilogie rond de professor, de kans om met toeters en bellen (en in kleur) afscheid te nemen van het bioscooppubliek.

Bij de renovatie van een Londense metrolijn stuiten werklieden op een miljoenen jaren oud ruimteschip, gefabriceerd uit een schijnbaar ondoordringbare, onvernietigbare stof. Bovendien worden in en rond het tuig skeletten van genetisch gemanipuleerde apen aangetroffen. Terwijl de publieke opinie debatteert over de uiteenlopende theorieën omtrent het ruimtetuig, ontdekt professor Quatermass dat de vindplaats al eeuwen bol staat van de mysterieuze gebeurtenissen. In zijn zoektocht naar de waarheid treedt een stel wetenschappers zijn bevindingen bij dat het schip afkomstig is van Mars en dat de mens door deze Martianen werd gecreëerd. In kolonel Breen en het Ministerie van Defensie vindt hij echter fervente antagonisten van deze leer. Geen van beide partijen kan echter vermoeden dat de vondst van het ruimteschip wel eens een globale slachtpartij onder de mensheid kon aanrichting.

Waar de eerste delen thematisch en stilistisch nog nauw verstrengeld waren, oogt Quatermass And The Pit vanaf de eerste minuut als een onverwant stiefbroertje uit een betere familie. Quatermass 1 en 2 waren B-films die niet bang waren hun pulproots als een troef uit te spelen. Episode 3 kiest voor een serieuzere, volwassenere aanpak en streeft, althans in het eerst uur, naar A-film status, via een vibrant kleurenspectrum, gedetailleerde sets en een scenario dat sciencefiction en mythiek op een intelligente wijze benadert. Dat levert in eerste instantie een prent op die het horrorgenre overstijgt en aansluiting vindt met de psychologische thriller. De eerste zestig minuten doen qua tempo, look en acteerstijl zelfs wat denken aan Polanski’s Rosemary’s Baby, dat een jaar later zou verschijnen. De hoop dat dit derde deel het beste uit de reeks zal worden, is dan ook initieel gewettigd. De plotlijnen zijn complexer, exploreren mythische wortels van menselijke oorsprong en religie, en lijken voldoende gewapend om voor een daverende climax te zorgen. Maar spijtig genoeg stuikt de goed gestructureerde prent in het laatste half uur ineen, om te eindigen als een doordeweeks, apocalyptisch, exploitatie-horrorfestijn zonder veel diepgang.

Regisseur Roy Ward Baker toont zich een waardige opvolger van Val Guest. Hoewel de cineast een minder opvallende visuele flair bezit, weet hij de productie toch in goede banen te leiden en toont hij zich bovenal adept in het verenigen van de commerciële en de artistieke belangen in de prent. Zelfs in het ridicule laatste kwartier houdt hij met een heldere kijk en o.a. een intrigerend, lang aangehouden eindshot het hoofd nog boven water. Production design, decors en kostuums zijn allen van een hoog niveau en bieden een meerwaarde aan film op zowel esthetisch als verhalend vlak. Enkel de vormgeving van de buitenaardse wezens levert, vooral tijdens een korte autopsiescène, low-budget lachstuipen op. De keuze voor een kleurenfotografie blijkt dan weer een mes dat aan twee kanten snijdt. Enerzijds geeft het de prent een serieuzer karakter, wat zeker in het eerste uur uitermate goed past bij de plotlijnen. Anderzijds is het paranoïde realisme van de eerste Quatermass films voorgoed verleden tijd. Het betreft hier de eeuwige paradox van de kleurenfilm: het ogenschijnlijk hogere realisme-gehalte van kleur levert feitelijk een verregaande a-realistische stilering op. Montage van Quatermass And The Pit is efficiënt doch onopvallend, maar de ongeïnspireerde muzikale score vervalt te vaak in vervelende muzak.

Een andere innovatie in dit laatste Quatermass-deel is dat de professor niet langer vertolkt wordt door de door scenarist Nigel Kneale geminachtte Brian Donlevy. Andrew Keir neemt de rol over en zet een opvallend sympathiekere, minder wereldvreemde Quatermass neer dan zijn voorganger. Toch ben ik, nochtans zeker geen fan van Donlevy’s interpretatie, er nog niet uit of de keuze voor een zachtere, menselijkere professor wel de juiste was. De empathie met hem is weliswaar hoger, maar de constante, onverwachte spanning die Donlevy’s onvoorspelbare Quatermass kenmerkte, ebt onherroepelijk weg. De introductie van een belangrijke vrouwenrol (Barbara Shelley in een aangename, maar snel vergeten rol) en een antagonist (Julian Glover als een overdreven koppige kolonel) beantwoordt dan weer perfect aan de veranderde conventies van het genre en de ambitie om een ruimer publiek aan te spreken.

Quatermass And The Pit bezat samengevat alle ingrediënten die de film tot het beste segment van het Quatermass drieluik hadden moeten maken, maar faalt jammerlijk in de afhandeling van de climactische sequenties. Het is een tweeslachtige film geworden, die schippert tussen een intelligente, voor een breed publiek aanvaardbare sciencefiction thriller en een goedkope, B-film, monster-of-the-week presentatie. Het resultaat is vlees noch vis, maar weet zeker in de eerste zestig minuten de aandacht van de kijker onverminderd vast te houden. En, om het positieve te benadrukken, wat derde delen van horrortrilogieën betreft, doorgaans gedoemd tot commerciële en artistieke mislukking, is dit zeker een van de betere pogingen.

BEELD EN GELUID
Het grootste probleem bij kleurenfilms uit de jaren vijftig en zestig is steevast de verminderde beeldscherpte, te wijten aan de imperfecte lenzen van de camera’s. Ook op deze dvd-presentatie van Quatermass And The Pit blijkt dat het voornaamste euvel. Voor het overige is er weinig aan te merken op de transfer, die nooit minder dan degelijke kwaliteit aflevert. De kleuren zijn heerlijk artificieel, zwartniveaus bevredigend en contrasten, zelfs in de nachtelijke sequenties, meer dan behoorlijk. Het geluid wordt in stereo weergegeven en is niet meteen ideaal gemixt (vooral de speciale geluidseffecten hebben hieronder te lijden), maar ruis of storingen zijn nauwelijks te bekennen en iedere dialoog is duidelijk te verstaan. Opnieuw degelijk vakmanschap dus.

EXTRA’S
Op bonusgebied is biedt deze dvd iets meer waarde voor je geld dan de andere Quatermass releases, dankzij de aanwezigheid van twee Amerikaanse Trailers (3 min.) van de film, die de afgrijselijke alternatieve titel Five Million Years to Earth dragen . De twee documentaires uit de dertiendelige reeks The World of Hammer beslaan ditmaal de thema’s Sci-Fi en Lands Before Time. Elke featurette wordt weerom begeleid door de voice-over van Oliver Reed. De overige episodes van de World of Hammer werden verspreid over andere discs in het Hammer Collection gamma van Paradiso. Afrondend bevat deze schijf ook nog drie cross-promotionele trailers voor titels uit deze collectie.

CONCLUSIE
Quatermass And The Pit bouwt zestig minuten lang een intelligente, meeslepende plot op, om die vervolgens in een gehaast, ongeloofwaardig slot teniet te doen. Het is een prent die vele kwaliteiten heeft, maar evenveel fatale onvolmaaktheden. Bovendien kiest de film voor een radicaal verschillende stijl met de vorige twee delen van de trilogie, waardoor de persoonlijke smaak van de kijker cruciaal is in de mate van amusement die je aan de productie kan beleven. Beeld en geluid zijn van goede kwaliteit, maar de extra’s stellen eens te meer teleur.

OOK DIT NOG…
Quatermass And The Pit is deel 3 van een trilogie films met professor Bernard Quatermass in de hoofdrol. Besprekingen van de prequels The Quatermass Xperiment en sequel Quatermass 2 kan je dankzij een simpele muisklik elders op deze site lezen.