FILM
Ergens in Zodiac zit een steengoede film verscholen, een methodische misdaadthriller over de zoektocht naar een enigmatische moordenaar tegen de sociale achtergrond van het San Francisco van de jaren zeventig. Helaas krijgen we die film te zelden te zien, zodat David Finchers meest recente werkstuk eindeloos intrigeert, zonder daarbij tweeëneenhalf uur lang te boeien. De terugkeer van de cineast naar het thema van zijn grote doorbraak, Seven, lijkt een poging te zijn los te breken uit het hokje van stijlvolle maar verhalend beperkte regisseur. In een onverbloemde ode aan All the President’s Men toont hij immers zijn serieuze kant en wordt de technische bravoure schijnbaar bewust naar de achtergrond verdrongen. Het is zonder twijfel een stap in de goede richting voor het maturiteitsproces van Fincher maar zijn zelfverklaarde perfectionisme doet de prent uiteindelijk de das om.

De film is een adaptatie van een non-fictieboek van Robert Graysmith, cartoonist bij de San Francisco Chronicle ten tijde van een reeks moorden die Californië einde jaren zestig, begin jaren zeventig grote angst inboezemden. Een man die zichzelf de Zodiac noemde, stuurde cryptische brieven naar pers en politie waarin hij de verantwoordelijkheid opeiste voor de dood van minstens een half dozijn personen. De wijze waarop hij de media bespeelde en het gebrek aan een coherent slachtofferprofiel maakten hem al snel tot intrigerende staatsvijand nummer één. Zodiac kijkt door de ogen van drie karakters, over een tijdsspanne van ruim tien jaar, naar het criminele onderzoek. Graysmith, de jonge cartoonist, genegeerd op de redactie, die zich vastbijt in de zaak. Misdaadverslaggever Paul Avery, liefhebber van sterke drank en even mediageil als de Zodiac. En rechercheur David Toschi, wiens politieonderzoek ondanks verwoede pogingen maar niet genoeg bewijsmateriaal tegen een stel verdachten verzameld krijgt.

Het onderzoek, de feiten zoals ze gebeurden, zijn voor Fincher en zijn scenarist James Vanderbilt de kapstok waaraan Zodiac opgehangen dient te worden. Methodisch, in chronologische volgorde overloopt hij iedere nieuwe moord, iedere mogelijke doorbraak en de vele teleurstellingen die de drie protagonisten te verduren krijgen. Regelmatige tijd- en plaatsaanduidingen in beeld geven het verloop weer. Opnames worden gemaakt op de echte moordlocaties. De decors bootsen extreem geloofwaardig een krantenredactie anno 1970 en een zowel fysiek als sociaal veranderend San Francisco na. Op deze punten excelleert de film, en imponeert hij de kijker. De creatie van een wereld waarin je als kijker wilt investeren, is altijd een cruciaal onderdeel in het slagen van een prent en Fincher en zijn designteam doen er alles aan om die wereld zo nauwgezet mogelijk op het scherm over te brengen, geholpen door o.a. een fantastische retrosoundtrack die de seventies spontaan in je geest oproept.



Het grote nadeel van dat feitenrealisme is dat de emotie verwaarloosd wordt. Vanderbilt kneedt nochtans iconische karakters, allen gemodelleerd naar personen die de Zodiaczaak van nabij meemaakten. De personages fascineren door hun gelaagdheid, hun contrasten, hun door diverse motieven ingegeven gedrevenheid. Maar Fincher ontneemt de karakters de kans om te groeien, om emotieve ijkpunten te worden voor de kijker. Het duurt tot een half uur voor het einde vooraleer de cineast een duidelijke keuze maakt over wiens verhaal dit is: dat van Graysmith, Toschi of Avery. Had hij die beslissing vanaf de eerste minuut genomen, had hij de plot volledig daarop kunnen afstemmen en zou de kijker vast en zeker zijn meegesleurd in wat in essentie de groei naar volwassenheid van een centraal karakter is. In werkelijkheid alterneert de regisseur voortdurend tussen zijn personages, bestookt hij je met feiten, feiten en nog eens feiten en wordt wat een smeuïg verhaal had kunnen zijn – in de beste betekenis van het woord – een droge, soms saaie bedoening.

De cast draagt nochtans zijn steentje bij om ervoor te zorgen dat dit niet gebeurt. Jake Gyllenhaal oogt weliswaar de ganse film lang als een jochie dat nog maar net van school is, de acteur veruiterlijkt prima de evolutie van Graysmith van verlegen knul naar vastberaden journalist. Nog beter is Mark Ruffalo als Toschi, een uniek personage met een unieke kledingstijl. Ruffalo benadrukt echter de eigenaardigheden van de rechercheur niet: voor hem zijn ze louter een toevallige uiting van karakter. Dat geeft hem meer ruimte om de emotionele staat van Toschi uit te diepen, waardoor het personage meer dan de anderen een blijvende indruk op de kijker heeft. Robert Downey Jr. hoefde niet veel research te verrichten om een getalenteerde man te spelen wiens kunde ten onder gaat aan drank en drugs. Verrassend kan je zijn performance dan ook niet noemen, maar doeltreffend is ze des te meer. In nevenrollen herkennen we o.a. Anthony Edwards, Chloë Sevigny, Brian Cox en Donal Logue, die allen bijdragen tot een bevredigende mozaïeksfeer.

Als je zonder verpinken stelt dat je een eigentijdse versie van All the President’s Men wilt maken – een van de beste films van de seventies of eender welk ander decennium – snijd je je bij voorbaat reeds in de vingers omdat de vergelijking moeilijk in je voordeel kan uitvallen. Dat probleem plaagt Zodiac, temeer daar dé grote kracht van Pakula’s film – de dynamiek tussen twee totaal verschillende mannen met een gezamenlijk doel – onvoldoende gefocust wordt in Finchers worp. De cineast had simpelweg een keuze moeten maken: ofwel Gyllenhaal-Ruffalo als koppel opvoeren, ofwel Gyllenhaal-Downey. Geen halfslachtige ménage à trois dus waarbij één van de betrokkenen er hoe dan ook bekaaid vanaf komt. Het gebrek aan matiging van Finchers kant – 150 minuten is te lang voor deze film – in zijn perfectionistische drang om het volledige verhaal te vertellen van de Zodiacmoorden, alle feiten op tafel te gooien en de voorkeur voor één specifieke verdachte als apotheose te formuleren, breekt hem dan ook zuur op.

BEELD EN GELUID
Zodiac werd volledig digitaal opgenomen, zodat je een quasi perfecte dvd-transfer zou verwachten. Helaas is dat niet het geval. De legio beeldbewerkingen om een seventiessfeer te bekomen hebben bijvoorbeeld een negatief effect op de scherpte. In een aantal nachtelijke scènes – waaronder een cruciale taximoord – laat het contrast het bovendien wat afweten, waardoor je eventjes met de ogen moet knipperen om alle informatie mee te krijgen. Het bewust gedesatureerde kleurenpalet en de zwartniveaus zijn dan weer wél topkwaliteit. De soundtrack is een moeilijk te beoordelen beestje. Volgens mij wil Fincher immers een mono-effect bekomen in Dolby 5.1, naar analogie met de films uit de jaren zeventig waar Zodiac naar refereert. Dat betekent dat de achterste boxen zelden aan het werk gezet worden en dat de mix soms ongefocust lijkt.

EXTRA’S
Deze dvd is feitelijk niet meer dan een zoethoudertje voor een Special Edition die er in 2008 aankomt. De bonussectie is bijgevolg maar karig. This is Zodiac (27 min.) is een degelijke making of, maar doet hongeren naar meer diepgravende info over zowel de film als de ware moorden. Cross-Promotionele Trailers zijn er voor 300, Blood Diamond en natuurlijk de dubbelschijvige toekomstige release van Zodiac.

CONCLUSIE
Zodiac wil een intelligente film over een seriemoordenaar zijn die alle feiten waarheidsgetrouw op tafel gooit en de kijker zelf de conclusie wil laten trekken. Het resultaat is een intrigerende maar vaak gortdroge film, die te lang duurt en je met ene gevoel achterlaat dat hier heel wat meer in zat. Beeld en geluid zijn goed, maar halen niet de standaard van andere Fincherfilms op dvd. Liefhebbers van de prent halen trouwens best niet deze editie met een minimale bonussectie in huis, want binnen enkele maanden volgt een tot de nok gevulde Special Edition.