FILM
Als je een filmhistoricus vraagt naar de belangrijkste pioniers van de film, eind negentiende, begin twintigste eeuw, is de kans groot dat hij de namen van de broers Lumière, Thomas Edison, D.W. Griffith of Edwin Porter zal opsommen. De Nieuw-Zeelander Colin McKenzie wordt meestal weggelaten uit dit illustere gezelschap. Onterecht, want als iemand het verdient als filmpionier de geschiedenisboeken te halen, is hij het wel. Zo filmde McKenzie de eerste vlucht met een vliegtuig van een obscure Kiwi in maart 1903: negen maanden vóór de broertjes Wright van de grond gingen. Ook ontwikkelde hij nog voor 1910 een werkend geluidsproces, vond hij de bewegende camera uit én stond hij aan de basis van de kleurenfilm. Zijn droomproject Salome had hem roem en erkenning moeten opleveren, maar zijn tragische, ongelukkige levensloop stond ook dit in de weg. Uiteindelijk liet Colin McKenzie als onbekende cineast het leven tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Ironisch genoeg filmde hij zijn eigen dood.

In de documentaire Forgotten Silver trachten filmmakers Peter Jackson en Costa Botes alsnog de wereld op de hoogte te brengen van McKenzies ongelofelijke belang in de geschiedenis en ontwikkeling van film. Door een gelukkig toeval kwamen de twee in contact met Colins weduwe, die hen in levendige anekdotes diverse stukjes van de puzzel aanreikte om de nalatenschap van haar overleden man op te sporen. Het resultaat daarvan is, doorspekt met interviews van filmkenners of familieleden, te zien in deze opzienbarende documentaire.

Het eerste wat opvalt, is hoeveel respect en eerbied beide regisseurs voor hun Nieuw-Zeelandse voorganger tonen. Extracten uit McKenzies films worden zo veel mogelijk in hun geheel getoond. Dikwijls is de kwaliteit ervan lamentabel, door jaren van verwaarlozing, maar hun impact heeft nog niets aan kracht ingeboet. De eerste kleurenopnames ooit gemaakt zijn een revelatie, evenals de bloemlezing uit het gerestaureerde Salome, die de laatste tien minuten van de documentaire domineert. Structureel gezien kiezen Peter Jackson en Costa Botes voor chronologische aanpak, die stap voor stap het leven van Colin McKenzie reconstrueert. De toevalligheden en tegenslagen die de pionier doorheen zijn bestaan treffen, komen zo soms lachwekkend tragisch over. Maar daarin ligt wellicht de empathie die we al vrij snel voor McKenzie ontwikkelen. Parallel hiermee wordt het verslag van een expeditie gemonteerd, die Jackson en Botes in een Nieuw-Zeelandse wildernis ondernamen, op zoek naar de nooit gevonden, legendarische, overwoekerde sets van het epos Salome. De interactie tussen beide verhaallijnen is meesterlijk georchestreerd en bouwt op naar een onvergetelijke climax en heel wat aangename verrassingen.

Ook is het hartverwarmend om te zien hoe bekende filmkenners en –makers als Harvey Weinstein, Sam Neill of Leonard Maltin initieel hun ignorantie over Colin McKenzie opbiechten, maar daarna vanuit het diepst van hun hart lof over hem zingen. Als kijker wordt je zo meegesleurd door het enthousiasme dat iedere deelnemer aan de film uitstraalt. Dit wordt nog versterkt door de simpele doch efficiënte muziektrack, die tranerige nostalgie uit de boxen pompt. Eerlijk is eerlijk, geregeld kiest de film een te lang getrokken zijspoor dat van de kern van het verhaal afleidt. De inclusie van een passage over Stan The Man bijvoorbeeld, een ongrappige komiek met sadistische neigingen, die slechts een voetnoot was in McKenzies leven. En ook de constante barrage aan feiten en snelle opeenvolging van gebeurtenissen is niet altijd even bevorderlijk voor het kijkplezier. Maar dat zijn slechts kleine minpunten in een voor de rest (h)eerlijke, inzichtvolle documentaire.

Of moet ik zeggen mock-umentaire? Want Colin McKenzie heeft nooit geleefd. Heeft nooit kleurenfilm uitgevonden, camera’s op fietsen gemonteerd of films ontwikkeld in een bad van 2000 dozijn gestolen eieren. Forgotten Silver slaagt er m.a.w. wonderwel in een fictieve biopic te creëren van een onbestaand personage. Tijdens de eerste vertoning van de film op Nieuw-Zeelandse tv waren zoveel kijkers overtuigd van de realiteit van het verhaal, dat Jackson en Botes de volgend dag voor gans het land een verklaring dienden te geven. Dat ondanks de barrage aan toevalligheden en ongeloofwaardige weetjes, toch half Nieuw-Zeeland van de authenticiteit van Forgotten Silver overtuigd was, getuigt van een ongezien vakmanschap en meesterschap van de cineasten. Deze film hoort dan ook samen met Orson Welles’ War of the Worlds en Rob Reiners This is Spinal Tap thuis in het pantheon van de meest geslaagde leugentjes ooit verteld.

BEELD EN GELUID
Forgotten Silver werd geproduceerd voor Nieuw-Zeelandse tv, en die origine blijkt ook uit de transfer. Het belangrijkste probleem zijn de zachte randen, die meteen verraden dat de film niet voor de bioscoop werd gemaakt. Ook zijn de kleuren behoorlijk dof en is het contrast iets te beperkt. Beeldruis is eveneens niet afwezig. Toch kan je de kwaliteit bezwaarlijk slecht noemen. De inferioriteit van bepaalde beeldbronnen was waarschijnlijk een bewuste keuze van de makers, om de authenticiteit te accentueren. En daarin slagen ze met aplomb. Over de audiotracks valt weinig slechts te vermelden. Binnen de beperkingen van een dialoogcentrische film en twee kanalen is het geluid oerdegelijk. Nooit is er een probleem met de helderheid of de verstaanbaarheid en de erg mooie muziek is steeds een zee van rust in de achtergrond.

EXTRA'S
Deze, toch vrij obscure film, krijgt een kleine, maar kwalitatieve selectie bonussen toebedeeld. Ten eerste is er het Audiocommentaar van co-regisseur Costa Botes. Die geeft verschillende interessante opmerkingen, maar laat te veel stiltes vallen tussen zijn spreekbeurten door. De participatie van Peter Jackson aan de track had waarschijnlijk een beter resultaat opgeleverd, maar Jackson was nu eenmaal op dat moment een filmpje aan het schieten. Lord of the Rings of zo. In Behind the bull (22’) is hij echter wel aanwezig. De documentaire traceert de origine van het project, gaat dieper in op de opnames van de pseudo stille filmpjes die Jackson als authentiek moest trachten te verkopen en laat de belangrijkste cast- en crewleden aan het woord. Afsluitend is er nog een selectie Deleted Scenes (9’), met een inleiding van Costa Botes. Het gaat vooral om interview-opnames, die om gegronde redenen uit het eindproduct werden geknipt.

CONCLUSIE
Laat je vooral niet vangen. Dat is de goede raad die je in het achterhoofd moet houden bij het bekijken van Forgotten Silver, een vakkundige, grappige en ontroerende mockumentaire, boordevol charme. De kwaliteit van beeld en geluid zijn bovendien dik OK als je de tv-origine van het project in beschouwing neemt. Enkele inzichtvolle extra’s ronden een aangename dvd af, die niet mag ontbreken in collecties van Peter Jackson adepten.