FILM
Filip (Jerzy Stuhr) en Irka (Malgorzata Zabkowska) zijn dolgelukkig als hun eerste kindje wordt geboren. Om later een herinnering te hebben aan het kleine meisje schaft Filip zich een 8 mm-camera aan waarmee hij de eerste dagen en weken van de nieuwe huisgenoot vastlegt. Z'n interesse waaiert evenwel gauw uit naar andere onderwerpen en Filip wordt verslaafd aan z'n camera. Wanneer het bedrijf waar hij werkt 25 jaar bestaat, verzoekt de directeur hem om het bedrijfsfeest op pellicule vast te leggen. Filip ziet dat niet echt zitten maar stemt onder druk toe, want Lenin sprak inderdaad over film als de eerste kunst, zodoende.

Heel gauw merkt Filip dat de camera nieuwe onbekende terreinen voor hem opent en dat het filmen voor neveneffecten zorgt die hij niet had verwacht: nog tijdens het jubileumfeest wordt zijn vrouw zenuwachtig van het gedoe en stapt op. Zij voelt zich bedreigd door de nieuwe hobby van haar man. Filip kijkt haar na van op de verdieping terwijl ze over het grauwe tarmac naar huis loopt. Het filmen moet evenwel doorgaan en kort na de grote dag vraagt de directeur naar het resultaat. Dat bevalt hem wel, maar er ontbreekt commentaar en muziek en hij wil drie scènes verwijderd zien. Wat een akkefietje had moeten worden, blijkt plots ook de aandacht te trekken van de gemeentelijke ambtenaar voor cultuur en de organisatoren van een Festival voor Bedrijfsfilms in Warschau. Voor Filip het goed en wel beseft reist hij af naar de hoofdstad om zijn eersteling voor te stellen en hij wint de tweede prijs. Vanaf dan gaat het snel, tegen de zin van zijn vrouw, die het huis verlaat mét de baby. Maar Filip is op dat moment té veel met zijn camera en zijn filmprojecten bezig om daar veel aandacht aan te schenken. Het gonst in zijn hoofd van nieuwe mogelijkheden en nieuwe kansen, vooral sinds zijn werkgever geld ter beschikking stelt voor een 16 mm-camera en een echte studio met montage- en projectie-apparatuur. Maar hoe verder Filip in zijn hobby opgaat, hoe meer kritiek hij krijgt van zijn omgeving en van zijn oversten. De vrijheid die de camera hem biedt, blijkt tegelijk een gevangenis te zijn.

Regisseur Krzysztof Kieslowski maakt van Amator een fijnzinnige politieke satire over de Poolse samenleving onder het communistisch bewind. Via de figuur van Filip toont hij de toeschouwer hoe het systeem enthousiasme van het individu intoomt via zijn omgeving: zijn vrouw wordt gek van zijn veranderd gedrag en ziet hun goedlopende relatie in de kale nieuwbouwflat uit elkaar vallen; de baas is ongelukkig met de bedrijfsfilm omdat één opponent té veel in beeld komt en de sequentie van koerende duiven op een vensterbank naast de kwestie is, etc. Het gaat om belachelijke details die de directeur zenuwachtig maken terwijl ze in feite zeer onschuldig zijn en alleen maar getuigen van Filips ontwakende gevoel voor esthetiek en ritme. Wanneer Filip de waarschuwingen in de wind slaat en met de film in Warschau succes oogst, rollen er in de fabriek en de gemeente koppen omdat men hem niet voldoende onder controle heeft gehouden. Ook wie niet met politiek bezig is, maar zoals Filip met kunst, loopt met andere woorden het risico voor zichzelf en voor anderen problemen te creëren die verstrekkende gevolgen kunnen hebben. Kieslowski laat er geen twijfel over bestaan dat de censuur een intrinsieke eigenschap is van het systeem, gebaseerd op gehoorzaamheid en angst: uit angst dat iemand fouten maakt grijpen zijn directe chefs in op punten waarvan ze menen dat ze aanstootgevend of kwetsend kunnen zijn voor hun eigen oversten en de ideeën die zij erop nahouden. Met de grote communistische doctrine heeft het allemaal niet veel te maken. Het feit dat een chef vermoedt of vreest dat iets fout kan worden geïnterpreteerd, is voldoende om in te grijpen. Net zoals Filip stelt de toeschouwer vast dat wat de ene verkeerd vindt en dat dus tegen het belang van het bedrijf ingaat en bij uitbreiding tegen dat van de staat, door anderen - op andere en hogere echelons - moeiteloos creatieve vernieuwing wordt genoemd en dus bekroond wordt met een prijs. Het kafkaiaanse van de situatie is – in dit geval – dat Filip daarvoor bij zijn terugkeer door zijn baas weliswaar in de bloemetjes wordt gezet, maar dat men hem tegelijk verdenkt van een gebrek aan loyauteit. Naarmate hij succesvoller wordt, waardoor zijn beelden uiteindelijk op televisie worden getoond, raakt hij als individu steeds meer geïsoleerd, verliest zijn vrienden en krijgt problemen op het werk. Of hoe het succes van zijn onderneming zich tegen hem keert.

Kieslowski heeft zijn vertelling vermomd als een comedy, een luchtige film met een ogenschijnlijk weinig zwaarwegend onderwerp, maar de blikken op de gezichten van de schrikhazen die Filip in bedwang moeten houden, spreken boekdelen. Tegen de achtergrond van de grauwe hoogbouw in een voor de rest lege ruimte zonder groen, hobbelige trottoirs en een grauwe natte lucht, met keurige en tegelijk zielige mensjes, creëert de regisseur het wrange beeld van een mechanische en sociaal weinig stabiele maatschappij waar iedereen altijd op zijn hoede is voor de nieuwsgierige ogen van de buitenwereld. Met een zeer beweeglijke camera – Filip en zijn 8 mm-camera imiterend – voert de regisseur ons tot heel dichtbij zijn personages waardoor een gevoel van zeer grote authenticiteit ontstaat alsof de acteurs en de figuren versmelten: Jerzy Stuhr ís Filip Mosz, degene die zich verbaast over de macht van de camera en de manipulatiemogelijkheden van montage. Het zijn mensen van vlees en bloed die ogenschijnlijk zichzelf spelen. Amator wordt op die manier een soort docudrama in de stijl van C’est Arrivé Près de Chez Vous van onze landgenoot Rémy Belvaux, met levensechte bitterheid en een realistisch cynisme.

BEELD EN GELUID
Voor de transfer naar dvd is een goede kopie gebruikt zonder beschadigingen. De pellicule is netjes zonder vuiltjes en witte punten (op een enkele uitzondering na), maar de kleuren zijn flets en de algemene indruk is er een van grauwheid. Oost-Europese films uit die periode zijn meestal niet op het beste materiaal opgenomen en het is mogelijk dat er niet meer van te maken was. Het zwart-witcontrast is bijgevolg niet zo denderend, de detaillering is dan weer beter. Het geluid is in orde en het is zeer spaarzaam aangebracht. De originele opnamen staan in mono en het stereo-effect dat voor de dvd speciaal is gemaakt, voegt weinig toe. De klank is helder en duidelijk.

EXTRA'S
De dvd bevat de Originele Bioscooptrailer en Production Notes, een overzicht van de NRC Handelsblad dvd Collectie en Andere Homescreen-titels.

CONCLUSIE
Amator is een typische Oost-Europese film met een typisch politiek getint Oost-Europees onderwerp. De regisseur gaat behoedzaam te werk om niet met de censuur in conflict te komen, maar houdt zich voor de rest wel consequent aan de uitgestippelde lijn: hij legt het er niet vingerdik bovenop, maar eerder lichtjes ironiserend met een gevoel voor humor en nooit zelf oordelend. Dat laat hij aan u over, de toeschouwer, wanneer Filip de camera op zichzelf richt en zijn verhaal doet.