FILM
In 1966 doet de Engelse auteur John Osborne in zijn theaterstuk A Patriot For Me het relaas over de zelfmoord van Alfred Rendl, commandant in het Oostenrijks-Hongaars Keizerlijke leger, op 19 mei 1913. De Hongaarse regisseur Istvan Szabo, in 1981 winnaar van de Oscar voor Beste Buitenlandse Film met Mephisto, baseert zijn eigen versie van de feiten op Osbornes tekst en vertelt er meteen bij aanvang van de film bij dat niet alle situaties en personages historisch correct zijn. Dat geeft hem een zekere ruimte om de figuren naar zijn hand te zetten en een gedoseerde dramatische spanning op te bouwen die pas in de eindscènes van de film tot een vrij onverwachte en in elk geval verbluffende ontknoping leidt. Hoofdfiguur is Klaus Maria Brandauer die in Mephisto een verzorgde en authentieke interpretatie neerzette en die nu in Oberst Redl op een innemende en karaktervolle manier gestalte geeft aan één van de grote namen uit de tijd van de Oostenrijk-Hongaarse dubbelmonarchie.

De jonge Alfred Redl, geboren in een arme boerenfamilie, wordt aanbevolen voor een opleiding aan de prestigieuze militaire academie van het Oostenrijk-Hongaarse keizerrijk. Op de nieuwe school maakt hij kennis met Kristof Kubinyi (Hans Christian Blech), een telg uit een aristocratisch milieu, die hem tijdens de vakantie mee naar huis neemt en hem introduceert in de betere Oostenrijkse kringen. Alfred maakt kennis met Kristofs ouders en zijn aantrekkelijke zusje Katalin (Gudrun Landgrebe) en ontdekt zijn homoseksuele gevoelens voor zijn boezemvriend. Door zijn werklust, zijn uitgesproken trouw aan de monarchie en aan het keizerrijk, zijn intelligentie en zijn doorzettingsvermogen, trekt Alfred de aandacht van zijn meerderen. Commandant Von Roden zorgt voor zijn bevordering tot districtscommandant in een plaats tegen de Russische grens waar het wemelt van de smokkelaars en van de vrouwen van lichte zeden. Redl moet er hard optreden om zijn soldaten onder controle te houden. Dat is niet makkelijk want zijn aristocratische ondergeschikten delen zijn ideeën over de keizer niet. Alfred komt in conflict met Kristof Kubinyi wanneer die hem in het publiek confronteert met zijn lage afkomst. Hun wegen scheiden zich ogenschijnlijk definitief op het moment dat Redl een nieuwe bevordering krijgt tot Hoofd van de Keizerlijke Spionage Dienst. Met dezelfde ijver waarmee hij zijn vroegere opdrachten vervulde, gooit Alfred zich op z'n nieuwe verantwoordelijkheden, werkt hard en komt in de invloedssfeer van aartshertog Franz Ferdinand (Armin Mueller-Stahl) terecht, de gedoodverfde opvolger van de keizer. Die is op de hoogte van de verouderde idealen van Alfred Redl omtrent monarchie en keizer en bovendien heeft hij niet veel op met zijn lage afkomst. Er wordt gefluisterd dat Alfred van joodse afkomst zou zijn en dat hij - hij is inmiddels veertig geworden - homoseksueel is. Om de geruchten de kop in te drukken laat hij zijn maïtresse Katalin een vrouw zoeken waarmee hij op korte termijn in het huwelijk treedt. De verdachtmakingen over zijn jood-zijn bestrijdt hij door alle contact met zijn familie te vermijden en in het leger eerlijk maar streng op te treden tegen militairen die regelmatige contacten onderhouden met joden. De kaftan of het legeruniform van Oostenrijk-Hongarije houdt hij ze voor, beide samen is onmogelijk.

In het milieu van politiek intriganten, carrièrejagers en machtswellustelingen rond Franz Ferdiand gedijt Alfred Redl niet: de rol die hij geacht wordt te spelen ligt hem niet en tegen de geruchten en de kwaadsprekerij is hij nauwelijks opgewassen. Steeds vaker verliest hij z'n koelbloedigheid tegen Katalin en tegen zijn ondergeschikten, krijgt woedeaanvallen en ziet zich omringd door een kliek die het niet goed met hem voor heeft. Wanneer Alfred een door de aartshertog gesuggereerde operettesamenzwering niet tot een goed einde kan brengen is zijn lot bezegeld, ondanks al zijn inspanningen, ondanks zijn decennialange trouw aan de leden van het hof.

Oberst Redl was in 1925 al het onderwerp van een bioscoopfilm. Het thema is in de Duitstalige wereld populair en vaak het onderwerp van succesvolle toneelvoorstellingen en romans. Aan de basis ervan ligt de figuur van een zekere Alfred Redl, in het eerste decennia van de vorige eeuw beticht van spionage en sodomie, die door het regime wordt verplicht om zelfmoord te plegen. John Osborne en Istvan Svabo laten het gedeelte over hoogverraad voor wat het is - in een dictatuur is het zeer makkelijk om daar argumenten voor te vinden - en beperken zich tot de innerlijke en zeer persoonlijke ontwikkeling die hun Alfred doormaakt vanaf zijn adolescentie tot die bewuste dag in 1913. De regisseur concentreert zich bijna uitsluitend op zijn hoofdfiguur en houdt de rest van de cast op de achtergrond, zelfs Kristof Kubinyi en Franz Ferdinand, twee personages die van groot belang zijn voor zijn privéleven en/of zijn carrière, komen maar met mondjesmaat aan bod. Alfred Redl wordt ons grondig uitgetekend. Svabo spit alle bijzonderheden van zijn karakter en van zijn persoonlijkheid uit met voorop zijn grote ambitie om het ver te schoppen in dienst van de keizer, een man voor wie hij een oneindige verering koestert. Vervolgens zijn we getuigen van Alfreds nervositeit wanneer hij in de buurt van joden komt of met ondergeschikten wordt geconfronteerd die omgaan met joden, zijn onderdrukte homoseksualiteit die hij verbergt achter een relatie met Kristofs zusje en later een gearrangeerd huwelijk, zijn geluksmomenten wanneer een nieuwe belangrijke job in zijn schoot valt, z'n ontgoocheling als Kristof – eens zijn ondergeschikte – hem door zijn adellijke afkomst passeert en lid wordt van de staatsraad, 's lands hoogste orgaan dat de machtgreep tegen de keizer voorbereidt. Klaus Maria Brandauer is een perfect gecaste Alfred Ridl: hij is achtereenvolgens de ambitieuze boerenzoon, de kwetsbare homo, de destructieve militair, de woedende Rutheen en de zelfvernietigende kolonel die de das wordt omgedaan door koppigheid en geloof in onkreukbaarheid en die ten slotte de zinloosheid van zijn eigen handelen inziet en zijn vijanden dus geeft wat ze van hem willen. Brandauer is bezield en overtuigend en maakt van Alfred Redl een kwetsbare en gefolterde held, een gekweld mensenkind dat onder dramatische omstandigheden verplicht wordt over zijn eigen lot een doodsoordeel uit te spreken.

BEELD EN GELUID
Het beeld van Oberst Redl is vrij somber, met veel grijs, grauw en blauw, allemaal gedempt tot niet veel meer dan een zwart-witpalet. De toevallig lichtere tinten zijn schatplichtig aan bruin en sepiaschakeringen. Het zorgt in de film voor een koele, dreigende en bedrukte sfeer. Twee technische foutjes: de zwarte bolletjes die de overgang naar het volgende filmbobijn aankondigen zijn niet weggewerkt, ze zijn redelijk groot en storend; ter hoogte van de 92ste minuut staat dezelfde scène twee keer achter elkaar op de dvd (3'), een fout in de samenstelling van het transferprogramma naar dvd. Het geluid van Oberst Redl is volgens het dvd-hoesje Dolby Surround 2.0 – stereo dus – maar in feite is er sprake van een monotrack die een upgrade heeft gekregen. Het resultaat is niet spectaculair en het stereo-effect beperkt. Voor het overige is het geluid vrij goed van kwaliteit en het geruis blijft binnen de grenzen van het aanvaardbare. Jammer genoeg is de film van bij het begin asynchroon, een verschijnsel dat in de loop van de film afneemt, maar nooit zodanig gecorrigeerd wordt dat lippen en geluidsband gelijk lopen. Heel erg storend.

EXTRA'S
De extra's zijn beperkt tot de korte film Concert van Istvan Szabo, een zwart-witproductie uit 1963, ongeveer 20 minuten lang, over drie studenten die een piano verhuizen en onderweg afgeleid worden door de mooie meisjes die zitten te zonnen langs de rivier. Grappig, onderhoudend en apart.

CONCLUSIE
Oberst Redl is een kostuumdrama, een historische evocatie en vooral het boeiend en aangrijpend relaas van een mensenleven ten dienste van een hoger doel. Het is ook het verhaal van een man die zich wegcijfert, zich vermomt en zichzelf bedriegt, die met zijn gevoelens vecht en zichzelf het leven moeilijk maakt om anderen gunstig te stemmen, maar die omdat hij de foute man is op de verkeerde plaats, het slachtoffer wordt van zijn streven en opoffering. Klaus Maria Brandauer is indrukwekkend, beklijvend en geloofwaardig in een donkere en kleurarme omgeving. Jammer van de technische onvolkomenheden van de dvd.