FILM
Syriana van Stephen Gaghan is als het web van een spin, samengesteld uit verschillende draden die naar één punt wijzen met daartussen kleine draadjes die de hoofddraden met elkaar verbinden. Het onderwerp is de gas- en oliebusiness en de paden die door geïnteresseerden overal ter wereld worden bewandeld om bij de gas- en olievoorraden te komen. Stephen Gaghan, bekend van zijn Oscar voor Best Screenplay Adaptation voor de film Traffic, maakt van Syriana een non-lineaire vertelling, d.w.z. een verhaal zonder direct oorzakelijk verband tussen aanleiding en gevolg, tussen de ene scène en degene die daar direct op volgt, tussen de verschillende scènes en de uiteindelijke conclusie. Syriana is een lappendeken, een complex geheel van verschillende impressies en situaties die niet noodzakelijk tot één en hetzelfde besluit leiden, met personages die elk hun specifieke rol spelen, maar die elkaar niet rechtstreeks beïnvloeden. Daarvoor is de problematiek van de oliebusiness te ingewikkeld, te geglobaliseerd. De meeste actoren in dit strategisch schaakspel hebben hun eigen agenda, hun eigen zeer specifieke opdrachten, die ze rücksichtslos ten uitvoer brengen voor rekening van grote concerns en machtige regeringen. Stephen Gaghan houdt het allemaal vrij realistisch en probeert gelukkig niet om zijn materiaal te verknippen tot een doorsnee Hollywood-productie met een eclatant einde. Van grote confrontaties tussen concurrenten is er zelden sprake. Daar heeft niemand voordeel bij. Het zijn meestal de kleintjes, de pionnen op het terrein, die de klappen incasseren, tenzij er sprake is van verraad.



Maar eerst iets over het verhaal: de emir van een niet genoemde Golfstaat sluit een belangrijke deal met de Chinezen tot groot ongenoegen van de Amerikaanse oliebaronnen van Connex in Texas. Tegelijk wordt in Kazakstan de ontginning van nieuwe gas- en olievelden toegewezen aan het onbekende bedrijf Killen. Connex ziet zich verplicht om samen te smelten met Killen om de olie in handen te krijgen. Voor de fusie is de goedkeuring van het Amerikaanse Congres nodig, want Connex-Killen wordt het vierde grootste olieconcern in de wereld. Het Ministerie van Justitie start een onderzoek naar mogelijk onregelmatigheden en omkoping die een belemmering zouden kunnen zijn voor de geplande fusie. Connex-Killen engageert een externe audit om eventuele onregelmatigheden op te sporen vóór Justitie een negatief advies formuleert.



De forse prijsstijgingen van olieproducten in 2005 zorgt in het voorjaar van 2006 voor een spectaculaire daling van het verbruik in België: automobilisten kopen 15 procent minder benzines en diesel; in de huisbrandoliesector is de daling minder spectaculair, maar wél zichtbaar. De conclusie: stookolie en benzines doen de burger diep in de portemonnee tasten, ze zijn onmisbaar en van strategisch belang voor het vlot functioneren van onze hoogontwikkelde samenleving. Het is dus belangrijk dat de overheid zorgt voor een constante toevoer van die producten tegen een betaalbare prijs. Olieconcerns, zakenmannen, techneuten en boekhouders worden op pad gestuurd om voordelige deals af te sluiten en de concurrentie de pas af te snijden. Sinds een aantal jaren is de grote concurrent China. Om de grootse industrialiseringsplannen uit te voeren heeft dat land van meer dan 1,5 miljard burgers, grote hoeveelheden olie nodig. De voorraden zijn jammer genoeg beperkt. De pessimistische rapporten uit de jaren '70 over een uitputting van de bronnen tegen 2050 zijn ondertussen door nieuwe ontdekkingen en efficiënte technieken weerlegd, maar de oliehonger van China dwingt de strategen om de situatie opnieuw te bekijken: de voorraden slinken zienderogen en de productiecapaciteit is kleiner dan de vraag. Wat Stephen Gaghan in Syriana toont is het voorspel van het finale gevecht voor olie en gas, een slag die hooguit over twee à drie decennia z'n hoogtepunt bereikt en die bikkelhard zal zijn, want het gaat niet alleen om warme voeten in de toekomstige winters of een benzinetankje meer voor op de autoweg. Het gaat om macht, veel macht, politieke en economische, en wie aan het kortste eind trekt zal dat maatschappelijk, sociaal en economisch aan den lijve ondervinden. Syriana gaat met andere woorden over geopolitieke materie die niet makkelijk is te vatten in 122 minuten. Het is geen film met een boodschap, maar eentje die een beeld probeert te schetsen van hoe het er in het wereldje van de energiebevoorrading en –verwerving aan toe gaat. Dat is nauwelijks nog het terrein van de groene jongens met hun ideeën over zuinig energieverbruik. Bewust omgaan met de beschikbare voorraden kan de kritieke faze in het beste geval een paar jaren uitstellen, niet voorkomen. Bovendien zijn ook zij betrokken partij: wie wil straks in de kou zitten, wie wil de auto definitief aan de kant zetten?

Syriana is gebaseerd op het boek van Bob Bear, voormalig CIA-medewerker, die zich 20 jaar lang ingezette voor de belangen van zijn land, maar uiteindelijk niet weet of hij nu al die tijd voor de goeden of voor de slechten heeft gewerkt. In dit vak zijn er trouwens geen goeden of slechten, maar uitsluitend toegewijde medewerkers. George Clooney is Bob Barnes, de man van de CIA. Zijn rol is sinds de Koude Oorlog veranderd. Het doel is niet langer politiek, maar economisch. Via het wegmaaien van politieke figuren in het Midden-Oosten probeert hij niet het evenwicht tussen links en rechts, tussen Amerika en Rusland, te beïnvloeden, maar dat tussen de nieuwe economische blokken. De jongste concurrent heet China en het komt erop aan om de emirs en koningen in de oliestaten zodanig te verwennen, te chanteren of te corrumperen dat ze voor de oliebaronnen uit Texas kiezen.



Stephen Gaghan gunt de toeschouwer ook een blik in de keuken van grote concerns. Via zijn personage Benneth Holiday (Jeffrey Wright), een consulting agent die de interne gang van zaken bij Connex onder de loep neemt om na te gaan of er zich iemand schuldig gemaakt heeft aan illegale praktijken, schetst hij een beeld van wat voor mannen dergelijke concern leiden. De gesprekken zijn vaak moeilijk, de dialogen nauwelijks te volgen, maar daar is het Gaghan niet om te doen. Het gaat om de sfeer, vooral die wil hij situeren, en de mentaliteit van machtige mannen die hun hand niet omdraaien voor omkoperij en verraad als hun dat uitkomt, voor het beïnvloeden van buitenlandse staatshoofden en het tegenwerken van sociale en politieke hervormingen, zelfs democratiseringsprocessen als dat nodig is voor hun strategisch belang. Daarmee betreedt Stephen Gaghan het terrein van het internationaal terrorisme. Aan de hand van een eenvoudig voorbeeld laat hij zien dat terrorisme niet een zaak is van één man aan de top, van één organisatie, maar van individuen die ten einde raad zijn, die uit frustratie en teleurstelling zich afkeren van het onrechtvaardige en meedogenloze systeem dat hun verwachtingen en dromen vernietigt. Ze zoeken heil bij de Koran, luisteren naar de radicale praatjes van fundamentalistische godsdienstleraars en zijn uiteindelijk bereid om zich op te offeren voor de goede zaak en een éénpersoonsmoordcommando te worden, een menselijke bom. Terrorisme bestrijdt je niet met wapens en oorlogen, aldus Stephen Gaghan, want de precaire economische situatie van elk individu kan een terrorist laten opbloeien. Een jonge Pakistaan die voor Killen werkt is zijn bewijsmateriaal: de fusie van Killen met Connex heeft gevolgen voor de werkgelegenheid op de olievelden. De jonge moslims, geïmporteerd uit Pakistan, Marokko en Palestina en gehuisvest in primitieve barakken, krijgen de mededeling dat ze overbodig zijn. Omdat ze geen werk hebben moeten ze zich melden bij de Dient Immigratie. Die kan ze uitwijzen zonder begeleidende maatregelen. Uiteindelijk komen de jonge knapen in een koranschooltje terecht, een vertrouwd milieu dat ze kennen van thuis. De imam praat op ze in, wijst op de grote onrechtvaardigheden van de westerse olieconcerns. Een islamitisch militant spreekt hen aan, toont hen een raket, illegaal bemachtigd via een bevriende Arabische klant van CIA-agent Bob Barnes (George Clooney), waarmee ze zich kunnen wreken op Connex-Killen wegens de afdanking. Zo werkt het, wat men ook moge beweren.

Stephen Gaghan volgt ook het onderzoek van Benneth Holiday. De man meent het goed, maar finaal ziet hij in dat hij alleen maar argumenten mag zoeken in het voordeel van de fusie tussen Connex en Killen. Dieper graven zou hem de kop kunnen kosten. In Genève volgt de regisseur de manoeuvres van de jonge zakenman Bryan Woodman (Matt Damon) om een hervormingsgezinde emir aan de macht te brengen in één van de Golfstaten. Wanneer z'n zoontje verdrinkt tijdens een feestje in Marbella wordt hem en zijn bedrijf een contract aangeboden ter waarde van 75 miljoen dollar. Hoeveel geef je voor mijn andere zoon?, vraagt Woodman op stoute toon. De Arabier aarzelt... 100 miljoen, antwoordt hij vervolgens zonder een spier te vertrekken. Later zal Woodmans vrouw hem verwijten de dood van zijn kind te hebben verkocht voor zakelijk gewin. De jonge consulent reageert furieus op die beschuldiging. Maar wat zijn z'n drijfveren? Gaat het om pure humanistische bekommernis, financieel gewin, macht en invloed?



BEELD EN GELUID
Als gevolg van de voortdurende wisseling van locatie (Midden Oosten, Golfstaten, Genève, Washington) kan Stephen Gaghan een ruim arsenaal van kleuren en tinten in zijn film stoppen waardoor de aandacht van de toeschouwer voortdurend wordt gewekt: een nerveus fragment in de blakerende zon van het Saoedische schiereiland of in een donkere en geheimzinnige Libanese volkswijk wordt gevolgd door een zakelijk gesprek in een rustig en koel kantoor in Washington, een druilerige dialoog aan het water in Genève, plagerige jonge Arabieren in een primitief optrekje in de woestijn, een sjieke party in Marbella op het landgoed van een oliesjeik. De kleuren zijn bij momenten realistisch en overdadig met veel blauwe en groene tinten, dan weer bruinachtig en getemperd als het regent, zwart en donkerblauw bij donker weer. De transfer is uitstekend zonder verlies van kleur en zonder sluiervorming, beschadigingen, witte stippen, etc. Het geluid staat in 5.1 en in deze spannende thriller wordt daar uitbundig gebruik van gemaakt om alle beschikbare kanalen met het geluid van ontploffingen en bijgeluiden te voorzien. De soundtrack van Alexandre Desplat verdient een speciale vermelding. Hij is niet aan zijn proefstuk toe met ruim 100 filmsoundtracks op zijn naam (o.a. Girl With A Pearl Earring en The Upside Of Anger). Desplat grossiert voornamelijk in rustige en romantische muziek en voor Syriana heeft hij een aantal compositie geschreven met klassiek aandoende pianomuziek, aantrekkelijke Arabische melodieën en een oosters instrumentarium. Bij momenten doet zijn score denken aan de smaakvolle en ingehouden manier waarop Hans Zimmer een aantal jaren geleden Gladiator aankleedde. Desplat schuwt bombastische toonzettingen, maar slaagt er niettemin in om de spanning van sommige scènes doeltreffend te ondersteunen. Soundtracks zijn zelden meesterwerkjes op zichzelf, in dit geval is er voldoende reden om zijn muziek via de cd een tweede leven te geven.

EXTRA'S
Bij een film als Syriana hoort uiteraard een extra disc met ruime achtergrondinformatie gezien de film zelf vrij hermetisch is, maar dat is jammer genoeg niet het geval. Er is een bijdrage met Weggelaten Scènes, niet onbelangrijk, omdat ze fragmenten bevat over de relatie van Bob Barnes met zijn voormalige echtgenote omtrent hun beider zoon, een verhaalstof die bij de montage grotendeels is weggeknipt en in de film zelf niet helemaal goed zit (wegens te weinig bruikbare informatie). Interview met George Clooney moet even de grote ster van de film in het zonnetje plaatsen, maar Clooney vertelt ook over Bob Bear, de voormalige CIA-agent, met wie hij tijdens de opnamen lange gesprekken heeft gevoerd. Clooney verduidelijkt ook een aantal moeilijke scènes uit de film. Er is de traditionele Originele Bioscooptrailer en een bijdrage die Verander Iets, Maak Het Verschil heet. Al bij al een beetje een magere opbrengst.



CONCLUSIE
Syriana van regisseur Stephen Ganghan is een spannende en intelligente thriller die tegen een vrij hoog tempo meer dan twee uur lang over uw scherm flitst. Het onderwerp van de film is brandend actueel en Gaghan schuwt ook nevenaspecten niet die we sinds 9/11 als dagelijkse kost ervaren. Op een originele en inventieve manier introduceert hij de kijker tot het kleine kringetje van oliebaronnen, CIA-spionnen, corrupte zakenmannen, fanatieke terroristen, oosterse prinsen en straatarme sloebers die allemaal iets van doen hebben met de oorlog om gas-en oliewinning in het Midden Oosten en de Perzische Golf. Ga er niet a priori vanuit dat u het allemaal begrijpt en een plaats kan geven, geniet vooral van wat Stephen Gaghan toont en aankaart. Belangrijk voor hem is de wetenschap dat de buitenwacht, de burgers van Amerika en Europa, een idee krijgen van hoe het er in dat milieu aan toe gaat, wat er allemaal op het spel staat, welke prijs er betaald wordt om ons de komende winter warm te houden en ons dieseltje te laten draaien. Maar maak u geen illusies, de dag komt dat het allemaal op is.