FILM
Het oeuvre van de Nederlandse regisseur Alex Van Warmerdam blinkt niet uit in kwantiteit – op twintig jaar tijd stond hij bij amper vijf langspelers achter de camera – maar het heeft steeds in de gratie van zowel publiek als critici gestaan. Zijn zesde bioscoopexploot, Ober, vormt daarop geen uitzondering. Bij de uitreiking van de Gouden Kalveren 2006 kreeg de productie twee prijzen, voor de beste decors en voor Van Warmerdams scenario, en ook de zalen liepen goed vol, wat een Gouden Film opleverde voor het ronden van de kaap van 100.000 bezoekers. Ober sluit dan ook naadloos aan bij de andere werken van de cineast: een magisch-realistisch verhaal, met personages die wanhopig hun schijnbare noodlot trachten te ontlopen, enkele slimme visuele vondsten en een origineel, met wrange humor doorspekt scenario. Maar voor het eerst in Van Warmerdams carrière ontbreekt het ingrediënt dat hem tot een prima filmer maakte: timing.

De plot focust op protagonist Edgar, ober in een veel te groot restaurant met veel te weinig klanten en veel te slechte dagschotels. Zijn bestaan stemt Edgar niet vrolijk: hij heeft een bedlegerige vrouw, een liefdeloze affaire en sadistische buren. Wanneer een trio hautaine zakenlui hem in het restaurant het leven zuur maken, is de maat vol voor de ober. Hij stapt de fictie uit en het appartement van de scenarist binnen. Edgar eist dat die meer ruimte maakt voor geluk in zijn fictieve levensloop. De schrijver is niet geneigd daarop in te gaan, zijn vriendin echter wel, wat leidt tot een gevecht om het klavier en om controle om het leven van de ober. Edgar belandt dan ook van het ene bizarre avontuur in het andere, waarbij de wetten van de logica meermaals met de voeten getreden worden.



Het is niet de eerste maal dat het leven van een karakter en zijn schrijver zich met elkaar verstrengelen op film – Woody Allen deed het al eerder en ook Adaptation flirt met de gedachte – maar Van Warmerdams vondst werkt prima op het scherm. Het vergoelijkt bijna de mankementen van de film. Bijna. Maar de cineast raakt er niet mee weg. Door zodanig de nadruk te leggen op de creatieve aspecten van een film, legt hij immers de manco’s van zijn eigen schrijfwerk bloot. Zo zijn de situaties waarin de onfortuinlijke ober belandt vaak compleet ongeloofwaardig, er met de haren bij gesleurd, en put Van Warmerdam graag uit de grote pot met filmclichés. De raamvertelling kan eventjes de schijn ophouden, maar blijkt al gauw een zoethoudertje zijn dat ervoor moet zorgen dat de kijker gewillig slikt wat de cineast hem voorschotelt. Op zich is dat niet voldoende om de prent met de nek aan te kijken – Van Warmerdam is hier dan wel redelijk voorspelbaar en ongeïnspireerd bezig, er cirkelen toch enkele leuke scènes rond – maar vooral de timing laat te wensen over en dat maakt een kritische kijker minder vergevingsgezind. Het meest ergerlijke moment is een scène in een groezelig, ouderwets winkeltje, waar Van Warmerdam letterlijk minutenlang en woordeloos blijft stilstaan bij het inpakken van pijl en boog door een oud mensje. Het ritme van de film is er meteen – voor zover dat eerder nog niet het geval was – aan voor de moeite.

Naar goede gewoonte heeft Alex Van Warmerdam zijn naaste familie rond zich verzameld om Ober af te werken. Producent was zijn broer Marc, componist zijn andere broer Vincent. Beide zorgen voor een professionele productie, net als andere leden van de crew, hoewel de dromerigheid van Van Warmerdams eerdere films hier door een te kille sfeer wordt vervangen. De regisseur leidt zelf het acteurskorps. Als Edgar straalt hij een aandoenlijke melancholie uit, wat hem tot een leuk personage maakt. Maar in de tweede helft van de film stokt de motor de vertolking en glijdt Van Warmerdam af naar eentonigheid. Mark Rietman is te veel een cliché als de scenarist, een enggeestige man die in het echte leven niet de fantasie bezit die in zijn schrijfsels opduikt. Thekla Reuten is veel beter als zijn vrouw, omdat haar personage niet enkel lieftalliger is, maar ook beter uitgevuld als dynamisch personage. Andere acteurs passen prima in Van Warmerdams wereld zonder op te vallen. Enkel René van ’t Hof speelt de pannen van het dak als het oude vrouwtje dat pijl en boog inpakt.

Liefhebbers van Van Warmerdams films zullen ongetwijfeld ook in Ober scènes aantreffen die hen kunnen bekoren. Maar de meeste zullen moeten toegeven dat de cohesie in deze prent minder is, en dat een intrigerend idee met een gebrek aan uniforme en originele visie werd uitgevoerd. De cineast zit niet ver af van een goede film – een kleine verandering her en der zou al een grote verbetering zijn – maar kreeg waarschijnlijk te weinig kritische noten te horen in de preproductiefase, waardoor Ober als een gemiste kans te klasseren valt.



BEELD EN GELUID
Het beeld ziet er grotendeels degelijk uit, hoewel dat niet opvalt door de grauwe sfeer waarin de productie baadt. De scherpte fluctueert echter van scène tot scène en in donkere sequenties verraadt de film een gebrek aan contrastcoherentie. Ook is de transfer niet vrij van grain en enkele digitale artefacten. Het geluid laat de keuze tussen een Dolby 5.1-spoor en een stereotrack. Beide zijn adequaat, maar missen dynamiek. Dialogen, muziek en geluidseffecten zijn echter helder weergegeven en goed gemixt.

EXTRA’S
Twee extra’s slaan rechtstreeks terug op de film Ober. Achter de Schermen (18 min.) is een inzichtelijke making of, met enkele leuke weetjes en setbeelden, maar te droog gebracht. Over De Muziek (5 min.) bestaat uit een interview met componist Vincent van Warmerdam en beelden van de opnamesessies. Ook Trailers van Ober en drie andere A-films staan op de disc. Maar de beste extra’s hebben niets te maken met de hoofdfilm. Schilderij (6 min.) is een korte, geluidloze animatiefilm van de cineast, waarbij een naaktportret transformeert in talloze andere schilderijen. De Stedeling (10 min.) is een zwart-witte kortfilm die Van Warmerdam maakte in 1984, vlak voor zijn doorbraak met Abel. Jammer is wel dat de filmpjes zonder enige duiding op de disc werden geplaatst.

CONCLUSIE
Ober is de eerste film uit Alex Van Warmerdams oeuvre die de middelmaat niet overstijgt. Meer zelfs: hij blijft eronder. Een ongefocust scenario, een mindere visualiteit en een apert gebrek aan ritme zorgen voor een teleurstellende prent. Beeld en geluid stijgen wel – lichtjes – boven de middelmaat uit op de dvd, en het hoogtepunt van de bonussectie zijn twee korte films uit Van Warmerdams verleden.