FILM
Philip K. Dick is een fantastische schrijver, een van dé essentiële auteurs van de twintigste eeuw. Zijn sciencefictionromans en –kortverhalen bulken van de energie en goede ideeën, durven enerzijds de gevestigde waarde op de korrel nemen en metafysische theorieën poneren, maar laten zich anderzijds ook lezen als pulserende thrillers. Vooral dat laatste maakt hem al een kwarteeuw tot een begeerde bron van inspiratie voor Hollywood. Ofwel put men uit zijn rijkelijke oeuvre, ofwel verzint men films die ontegensprekelijk op zijn werken geënt zijn. Helaas slagen de cineasten er steeds weer in dat wat hem uniek maakt te negeren dan wel met de grond gelijk te maken. Zijn bijzondere mix tussen herkenbare personages, een futuristische setting en galgenhumor is er in geen enkele adaptatie ten volle uitgekomen, zelfs niet in de meest succesvolle verfilming van zijn werk, Ridley Scotts Blade Runner. De onafhankelijke filmmaker Richard Linklater doet nu een nieuwe poging, met een ongewone adaptatie van wellicht Dicks bekendste roman, A Scanner Darkly.



Ik zeg 'ongewoon' omdat de cineast zich voor de tweede keer – na Waking Life - bedient van een vernieuwend animatieproces, waarbij de ganse film in live-action gedraaid wordt, en vervolgens frame per frame wordt nagetekend op de computer. Ditmaal gaat Linklater bovendien voor doorgedreven realisme in de animatie, met minder ruimte voor artistieke interpretaties van scène tot scène. Het resultaat oogt verbluffend. Rotoscopie – zo heet het tekenproces – bestaat al sinds de geboorte van de animatiefilm, maar A Scanner Darkly verheft de techniek naar een nieuw niveau. Probeer je een Amerikaanse graphic novel met bewegende beelden en een uitzinnig kleurenpalet voor te stellen, en je krijgt een idee van hoe Linklaters laatste er uitziet. Was het procédé in Waking Life niet meer dan een gimmick die zijn eerste passen in de wereld zette, dan is de animatie op enkele jaren tijd een jongvolwassene geworden, met de focus van iemand die de wereld aankan, maar genoeg tienerwoede en –angst om onvoorspelbaar te zijn en te intrigeren.

In die optiek past de manier van filmen ook bij de plot, die naar typische Dickstandaarden enkele fantastische ideeën inkleedt met chaos en onbegrijpelijke zijsprongetjes. Het verhaal is gesitueerd in Anaheim, Californië, zeven jaar in de toekomst. De synthetische drug Substance D heeft een vijfde van de wereldbevolking in zijn greep en het aantal verslaafden groeit met de dag. Undercoveragenten zijn geïnfiltreerd in de maatschappij om de makers en leveranciers van de drug op te sporen en voor het gerecht te brengen. Een van hen is Bob Arctor, die zijn verslaving aan Substance D met moeite verborgen weet te houden voor de overheid. Zijn situatie wordt er niet eenvoudiger op wanneer camera’s in zijn huis geïnstalleerd worden en hij zijn eigen doen en laten op de videoschermen moet controleren. De overheid weet immers niet wie van de mensen in het huis de undercoveragent is. De schizofrene levenswijze en de hallucinogene invloed van de drug doen Bobs stressniveau rijzen tot het kookpunt.

Richard Linklater blijft vrij trouw aan de geest van Philip K. Dicks roman – iets minder aan het verhaal – maar kan evenwel niet voorkomen dat A Scanner Darkly opnieuw niet onder de geslaagde verfilmingen van de auteur te catalogeren valt. De cineast behandelt de sciencefictionelementen immers als een noodzakelijk kwaad i.p.v. ze in al hun excentriciteit te utiliseren, waardoor al een eerste Dickiaans stijlkenmerk verdwijnt. Humor hanteert hij wel, maar die is eerder consequent met de gehanteerde stijl uit zijn eigen eerder werk dan met de zwarte humor uit Dicks oeuvre. Ergerlijk is bovendien dat Linklaters voorliefde voor ellenlange, nietszeggende dialogen met iedere passerende minuut meer de kop opsteekt. Ook zijn regie blijft hangen in banaliteit, benadrukt overdreven de spirit van de onafhankelijke film en voedt zo hoogdravende air die als een zwaard van Damocles over het project hangt.



De acteurs verhelpen dit probleem niet, integendeel. Hoofdrolspeler Keanu Reeves doet niet veel meer dan blank in de verte staren, diepgang suggererend die slechts sporadisch aanwezig is. Winona Ryder lijkt voorgoed de charme en klasse uit haar prille twintigerjaren te zijn verloren in een vertolking die van desinteresse overloopt. Robert Downey Jr. kan een fantastische acteur zijn als hij wil, maar laat daar hier weinig van merken, terwijl Woody Harrelson de zoveelste in een lang rij verslavingsrollen nimmer als origineel kan verkopen. De enige die een beetje energie in de film steekt, is Rory Cochrane, hoewel hij soms zo over the top durft te gaan dat de lijn tussen hem en een cartoonfiguur bijzonder klein wordt.

A Scanner Darkly is ondanks het vertrouwen dat de erven Dick erin schonken dus geen prent geworden die het oeuvre van de sciencefictionauteur recht aandoet. Occasioneel is er een lichtpuntje, een moment waarop de literaire en de filmische wereld mooi met elkaar versmelten, maar schering en inslag zijn die zeker niet. Desondanks blijft de film langer op je netvlies gebrand dan je zou denken. Boosdoener is de animatietechniek, die zo’n visuele kracht uitstraalt dat je de filmmakers bijna alle misstappen op vlak van casting, scenario en artistieke visie zou vergeven. Op dé definitieve Philip K. Dickfilm is het dus nog een tijdje wachten. Ten minste tot het eind van deze maand, wanneer Next in de zalen komt, gebaseerd op een van Dicks allerbeste kortverhalen, The Golden Man. Ik houd mijn vingers al gekruist.

BEELD EN GELUID
Het beeld van deze release is een absoluut plezier om naar te kijken. De digitale rotoscopie komt volledig tot zijn recht in een print die foutenvrij is en een uitmuntende scherpte kan presenteren. Contrasten zijn subliem neergezet, maar dé ster van de transfer is de kleur. Heldere, van het scherm spattende tinten, die vreugdevol je beeldbuis doen oplichten. Het geluid valt minder op, maar is bijna evenwaardig in kwaliteit. De 5.1-track vult de boxen vooral met dialogen, maar die klinken dan ook precies zoals ze moeten: helder, verstaanbaar en dynamisch.



EXTRA’S
De belangrijkste extra is een Audiocommentaar dat cineast Linklater, acteur Reeves, producer Tommy Pallotta en scenarist Jonathan Lethem verenigt met Isa Hackett, Philip Diks dochter. Het babbelspoor houdt er een stevig tempo op na en biedt veel inzicht in de moeilijkheden die de adaptatie inhield. One Summer in Austin (26 min.) gunt een vrij flauwe blik achter de schermen van de prent, terwijl The Weight of the Line (20 min.) monotoon de trucs van het animatieproces uit de doeken doet. Tenslotte zijn er een Trailer voor A Scanner Darkly en opent de disc met Cross-Promotionele Trailers voor andere WB-dvd’s.

CONCLUSIE
A Scanner Darkly zal niet de geschiedenis ingaan als de beste Philip K. Dickverfilming omdat het scenario te pedant is en de acteerprestaties te vlak. De visuele stijl van de prent – digitale rotoscopie – is daarentegen om duimen en vingers bij af te likken. Beeld en geluid zijn trouwens van topkwaliteit op de dvd, maar de extra’s zijn te vrijblijvend.