DOCUMENTAIRES
Deze dvd bevat – net als alle andere releases uit deze serie – meerdere documentaires, in dit geval precies drie: Zoo uit 1962, de vrij lange documentairefilm Alleman uit 1963 en de wondermooie korte film Nederland uit 1983.

Zoo (1962)
Voor deze elf minuten durende korte film, helemaal opgenomen met verborgen camera, stelt Bert Haanstra zich gedurende zestig dagen op in de Amsterdamse dierentuin Artis. Hij filmt er de dieren in hun kooien, de papegaaien op hun stokjes en vooral de mensen die naar de dieren komen kijken. Grappig zijn de fragmenten waarin hij de gedragingen van dier en mens met elkaar vergelijkt, want de overeenkomsten zijn soms treffend. Soms manipuleert hij het beeld in de montage zoals in een fragment met een verschrikt aapje dat z'n gezicht in z'n handen verbergt, zgn. voor een man met een apenmasker op, terwijl het beestje in feite schrikt van de grote ogen van de cameraman als gevolg van diens dikke brillenglazen. Haanstra filmt de etende, slapende en grimassenmakende mensen en dieren en opnieuw zijn de gelijkenissen treffend.

Alleman (1963)
Haanstra noemt Zoo een vingeroefening voor zijn bijna anderhalf uur durende documentaire Alleman waarin hij op z'n eigen onnavolgbare manier een beeld geeft van Nederland en de Nederlanders. Opnieuw hanteert hij een verborgen camera en observeert hij het menselijk gedrag in een veelheid van situaties: een buste van Hitler op een rommelmarkt in Amsterdam, nauwelijks anderhalf decennium na de Tweede Wereldoorlog, lokt bij de kijklustige passanten verschillende reacties uit. Wie koopt nou zoiets?, vraagt een lichtjes geshockeerde vrouw; anderen staan gniffelend en ongemakkelijk naar het kopje van de aartsvijand te kijken: dat zoiets kán, je ziet het de mensen denken. Voor Haanstra is het een aanleiding om een zeer korte montage te maken van uitgemergelde lijken en foto's van Nederlandse stadgezichten mét en zonder Duitse militairen erop, mét en zonder vluchtende joden met de gele ster op de jas genaaid. Haanstra laat mensen vertrekken op Schiphol, wellicht naar verre bestemmingen en voor lange tijd want de tranen vloeien bij beken, net zoals bij de terugkeer van soldaten na een lange buitenlandse missie. Toch gaat het goed met Nederland en de Nederlanders: de moeilijke naoorlogse wederopbouw is achter de rug en het leven is weer zoet. De stadsmensen genieten van een vrije zaterdag en gaan naar buiten, naar het platteland, met de fiets of met de auto die als statussymbool zijn intrede doet, naar zee, waar ze als sardientjes naast elkaar op het strand liggen of ze gaan shoppen, hoedjes passen en genieten van hun voorzichtig stijgende welvaart. Alleman is het portret van een generatie, een periode die voorgoed is afgesloten, een historisch document van een samenleving die zichzelf ooit tot de meest verdraagzame van West-Europa uitriep, waar racisme niet bestond en waar men geen problemen maakte over wiet, pornografie en vrije seks. Het was er allemaal zo ongedwongen en anders dan in het achterlijke België en het stijve West-Duitsland. Nederland was een voorbeeld voor de rest van Europa en iedere Nederlander beaamde die visie. Dat was vóór het poldermodel in 1982 werd uitgevonden als nieuwste exportmiddel en vervolgens roemloos failliet ging, vóór de troonsbestijging van Pim Fortuyn (2001), de auteur van Tegen de Islamisering van onze Cultuur, vóór zijn heiligverklaring in 2004 als grootste Nederlander in een KRO-televisieprogramma waarbij hij Willem van Oranje genadeloos passeerde en ook vóór de opgang van De Partij voor de Vrijheid van ex-VVD'er Geert Wilders, de man die de Koran wil laten verbieden. Wat is er geworden van het vrije en verdraagzame Nederland van Bert Haanstra in Alleman?

Nederland (1983)
Vanuit de lucht is Nederland beslist één van de mooiste landen van West-Europa: de haast oneindige spiegel van water, de langgerekte groene strookjes land die net boven de watermassa uitsteken, de voorouderlijke windmolens die voor het evenwicht zorgen en de polder droog houden, de eeuwenoude kerktorens, de pittoreske dorpjes in Zeeland en langs de oevers van de voormalige Zuiderzee, de zeilbootjes als witte stippen op een rustig binnenmeer, de kaasmarkt van Gouda, de unieke markt van Delft, het paleis op de Dam, de statische koopmanshuizen langs de Amsterdamse grachten, het zijn perfecte foto's voor een toeristische brochure, Madurodam in het groot. Haanstra moet dat ook gedacht hebben, want hij monteert de opnamen van de vele schilderachtige plekjes naadloos tussen zijn opnamen van de miniatuurstad op schaal in Den Haag: een kerktoren die plotseling gaat overhellen omdat de werkmannen in Madurodam de Westertoren na een opknapbeurt op z'n oude plekje in de binnenstad van Amsterdam terugzetten of de gouden koets van de koningin die aan komt gereden op het Binnenhof en een jongetje dat zich in bochten wringt om in het piepkleine rijtuigje op het schaalmodel naar binnen te kijken. Typische Haanstra-humor die wérkt.

BEELD EN GELUID
Het materiaal van deze documentaires is digitaal bewerkt voor de overzichtrelease. Toch zijn de films niet helemaal vrij van ongerechtigheden en beschadigingen. Zoo en Alleman zijn zwart-witopnamen die de typische grijzige kleur hebben uit dié periode, Nederland is in kleur opgenomen waarbij de prachtige tinten van het landschap helemaal tot hun recht komen. De muziek is van de hand van Otto Ketting die later ook de soundtracks van Bij De Beesten Af (1972) en Dokter Pulder Zaait Papavers (1975) zou componeren.

EXTRA'S
Bij de extra's vindt u een aantal korte Interviews met Bert Haanstra over Alleman dat een commercieel bioscoopsucces was en over Zoo, samen goed voor zo’n 12 minuten. De documentaires staan ook met Engels commentaar op de dvd.

CONCLUSIE
Opnieuw drie interessante documentaires van de Nederlandse cineast Bert Haanstra, waarbij moet worden gezegd dat de korte films Zoo en Nederland zich beter lenen voor de typische Haanstra-stijl dan Alleman dat met 81 minuten halfweg enigszins gaat vervelen wegens teveel van hetzelfde.