FILM
Het continent Atlantis werd duizenden jaren geleden van de kaart geveegd door een natuurramp. De mysterieuze energiebronnen hebben de bevolking gevrijwaard, maar een groot deel van hun cultureel erfgoed is in de ramp gebleven, wat zelfs niet gecompenseerd wordt door de extra lange levensduur van de inwoners. Fast forward naar Washington DC in het Interbellum; Milo Thatch (Michael J. Fox), jongste bediende in een oudheidkundig museum, wil in de voetsporen van zijn overgrootvader Thaddeus Thatch treden, en is geobsedeerd door de verdwenen beschaving van Atlantis. Hij meent dankzij een oud document de juiste ligging bepaald te hebben; alleen lacht de directie van het museum hem vierkant uit wanneer hij het nog eens over zijn hersenschimmen heeft. Hij krijgt zijn kans wanneer een oude studievriend van zijn overgrootvader, Preston Whitmore (John Mahoney), omwille van een weddenschap bereid is de expeditie te financieren. Thatch komt tenmidden van een bont allegaartje terecht, waaronder expeditieleider Rourke (James Garner), zijn rechterhand Helga Sinclair (Claudia Christian), medic Joshua Sweet (Phil Morris), machiniste Audrey Ramirez (Jacqueline Obradors), explosieven-expert Vinny Santorini (Don Novello), tunnelgraver Gaëtan Molière (Corey Burton), scheepskok Cookie (Jim Varney) en de cynische marconiste Mrs. Packard (Florence Stanley). Aan boord van de gesofisticeerde onderzeeër Ulysses vertrekt de ploeg op zoek naar de toegang tot Atlantis, maar de expeditie loopt al snel averij op na een ontmoeting met Leviathan, een gigantisch onderwatermonster. Wanneer na veel ommezwaai de ploeg eindelijk Atlantis bereikt, worden ze niet echt vriendelijk ontvangen. De Atlantische koning (Leonard Nimoy) maant hen zelfs aan om stante pede rechtsomkeert te maken. Alleen zijn dochter, prinses Kida (Cree Summer) is nieuwsgierig naar de nieuwkomers, en tracht via Milo's expertise in oude volkeren te weten te komen waarom de Atlantische beschaving af schijnt te brokkelen. De charmes van de prinses doen bij Milo alvast zijn tenen krullen, en hij is dan ook oprecht geïnteresseerd om de Atlantiërs te helpen. De andere expeditieleden, met Rourke op kop, halen intussen hun verborgen agenda boven: de zoektocht naar Atlantis was feitelijk een dekmantel om een onuitputtelijke energiebron, de kristallen van de Atlantiërs te bemachtigen en door te verkopen aan de meestbiedende, zelfs als dit de definitieve ondergang van de verborgen stad betekent.



Als je een film als deze naast pakweg Snow White legt, zie je dat Disney tenminste poogt om zichzelf te vernieuwen, wat soms tot gevolg heeft dat een film als deze met zijn voorgangers nog weinig tot niets meer gemeen heeft. Mensen die de evolutie binnen Disney de laatste tien jaar niet hebben gevolgd, en nog zijn opgegroeid in de tijd van Robin Hood en De Reddertjes zouden wel eens verrast kunnen worden. Deze Disneyfilm heeft als eerste een PG-rating gekregen - onder meer voor de gewelddadige manier waarop een deel van de bemanning sneuvelt in de strijd tegen Leviathan, en dito ontknoping - en betekent een definitieve stijlbreuk met het verleden. Voor zover we ons kunnen herinneren heeft deze studio nog nooit een film uitgebracht zonder muzikale nummertjes van de hoofdpersonages, maar nu is het zo ver. Ook de irritante en meestal dierlijke sidekicks zijn van het podium verdwenen. Niet dat er geen humor meer in de film zit, nee, maar deze is toch een klein beetje donkerder van timbre en cynischer geworden, getuige daarvan de onnavolgbare one-linertussenkomsten van Mrs. Packard. Disney mikt met deze prent op een volwassener publiek, zeg maar de leeftijdscategorie die zich gegeneerd voelt om in volle daglicht gezien te worden nabij een cinema waar een Disneyfilm draait. Een moedige beslissing, en alhoewel het verhaal - zoektocht naar een verdwenen beschaving - zowel inhoudelijke als stijlelementen pikt van de concurrentie - The Road To Eldorado van Dreamworks en Titan AE van 20th Century Fox, vinden we dit persoonlijk één van de meer onderhoudende Disneyfilms van de afgelopen jaren, al was het alleen al maar omdat het suikergehalte eindelijk tot een niet meer levensgevaarlijk niveau is gedaald, en men met een gewoon goed verhaal en niks meer, is teruggekeerd tot de essentie. Je zou bijvoorbeeld nauwelijks zeggen dat de regisseurs, Gary Trousdale en Kirk Wise, hetzelfde duo vormen als achter The Hunchback Of Notre Dame, waar deze film in de verste verten niet op lijkt. Waar de studio geen enkele toegeving heeft aan gedaan is aan het technische aspect en de kwaliteit van de animatie zelf: mee dankzij de kruisbestuiving van studio's zoals Pixar heeft men traditioneel geanimeerde films zoals deze op de geschikte ogenblikken kunnen aandikken met CGI-spullen, zoals de adembenemende onderwaterscènes, de openingsscène waarbij vliegende Atlantische toestellen de stad overvliegen, en natuurlijk de spectaculaire ontknoping, waarbij nog eens alle registers worden opengetrokken. De hele opzet zou zo uit een roman van Jules Verne gekomen kunnen zijn, en zelfs voor een klein vleugje erotiek haalt men bij Disney zijn neus niet meer op. Alhoewel niet bij naam genoemd is de pre-WO II sfeer duidelijk aanwezig - zo heet één van de schurken die de krachtbron van de Atlantiërs aan een 'bevriende natie' wil slijten Helga - kan het nog duidelijker? De karakters zijn erg kleurrijk, en de door de ziekte van Parkinson getroffen acteur Michael J. Fox is hoorbaar dolenthousiast over zijn rol.



BEELD EN GELUID
Deze versie heeft een anamorfisch widescreenbeeld, in alle opzichten van referentiekwaliteit, behalve dan - muggenzifters als we zijn - sporadische lichte aliasing, wat bij tekenfilms nogal eens meer gebeurt. Deze release heeft daar echter veel minder last van dan de doorsnee animatiefilm. Voor de rest is dit een puike beeldtransfer zonder printbeschadigingen of artefacts, haarscherp en met heel veel detail, een zeer evenwichtige en schakeringsrijke selectie kleuren - kijk maar eens naar de golven in de openingsscène en je weet wat we bedoelen. De grootste troef is het geluid: door het afwezig zijn van gedubde soundtracks bevat deze DVD een DTS-track met debiet 768 kbps van bijna perfecte kwaliteit, waarbij geen enkele kans onbenut gelaten wordt om de ruimtelijke mogelijkheden van het meerkanaalsgeluid te gebruiken. Exemplarisch is het gebruik van de subwoofer in de onderwaterscènes: deze overstemt de dialogen niet, maar dompelen je als kijker wel onder in een zeer realistische sfeer. Niet-bezitters van een DTS-decoder kunnen we overigens geruststellen: de Dolby Digital 5.1-track is ook zeer goed afgewerkt, ondanks het feit dat het geen 5.1 EX track is zoals in de R1-versie, evenwichtig maar misschien net iets minder gedetailleerd dan de DTS-track. Let ook eens op de bijzonder mooie filmscore van James Newton Howard. Technisch gesproken is deze release een absolute topper.



EXTRA'S
Deze release bevat zo'n myriade aan extra's dat het bijna onbegonnen werk is om ze op te sommen, maar we gaan toch een poging doen, al was het maar om duidelijk te maken wat een karrevracht we keer op keer bij Benelux-releases mislopen, én omdat niet zozeer de extra's zelf, maar wel de presentatie ervan, innoverend is op alle gebied. Reeds op de eerste disc krijgen we een audiocommentaar van producer Don Hahn en regisseurs Gary Trousdale en Kirk Wise. Bij animatiefilms is een dergelijke feature altijd weer een interessante belevenis. Daarnaast bevat deze disc ook een nieuwigheidje (voor Disney toch), namelijk een audiovisueel commentaar door hetzelfde trio. Concreet betekent dit dat de film op elf ogenblikken door middel van seamless branching even wordt onderbroken voor wat nadere toelichting, voorzien van beeldmateriaal, zodat je beter kan zien waar je moet op letten. En wat krijgen we dan zoal te zien? Wel, storyboards van scènes die uiteindelijk geschrapt werden, een field trip om te zien hoe grotten er van binnen uitzien, vergelijking tussen storyboard en film, enkele testanimaties, en tot slot nog een paar grapjes ook. Dit soort innovatieve extra's zijn natuurlijk alweer een verrijking voor elke release, en is alles samen goed voor 23 minuten aan bonus-footage. Ook nog op de eerste disc terug te vinden zijn een reeks randartikelen over het verdwenen continent Atlantis, onder de hoofding "DisneyPedia: Atlantis? Fact or Fiction".

Het échte spektakel is gereserveerd voor de tweede disc. Eerst en vooral krijg je een kleine introductie "Progress On Parade", in de vorm van een nep-nieuwsbericht. Revolutionair is dat het bonusmateriaal, een onuitputtelijk lijkende reeks korte documentairefilmpjes en galerijen, op drie verschillende manieren kan doorploegd worden, al naargelang je persoonlijke smaak. Word je ziek van geanimeerde menu's, dan kan je gewoon een statische lijst opvragen via de optie Files, eenvoudig maar zeer effectief. Kies je voor de optie Explore, dan kan je een virtuele tocht door een van bewegende animaties voorziene Ulysses maken, erg lijkend op de menu's van The Abyss en Independence Day, waarbij je de keuze hebt tussen zeven subsecties over History, Story and Editorial, Art Direction, Animation Production, Digital Production, Music en Sound and Publicity, elk nog eens verder verdeeld. Ben je echt héél lui van aard, kies dan voor de Tour, en je krijgt een documentaire van maar liefst twee uur, waarin het beste - de filmpjes dus - van het bonusmateriaal voor jou aan elkaar gemonteerd wordt, in chronologische volgorde van pre-productie tot de avond van de première, met aan de documentaires die je via Explore kan oproepen nog een inleiding en een slot "Atlantis Found" toegevoegd.



Laat ons nu de secties eens apart bekijken. Ze zijn allemaal analoog opgebouwd, met één of meerdere filmpjes, eventueel met een fotogalerij, netjes thematisch gerangschikt.

1. History
In een 9 minuten documentaire "The Journey Begins" worden verschillende medewerkers betrokken bij de productie kort aan het woord gelaten. In een tweede documentaire "Creating Mythology" wordt 8 1/2 minuut lang de voorbereidende research toegelicht en vergeleken met de bestaande mythologie over Atlantis. Dan krijgen we in de sectie "The Shepherd's Journal" een dertigtal pagina's getiteld "The History Of The Shepherd's Journal" waarin een compleet verzonnen verhaal wordt opgehangen over de geschiedenis van het boek van de Atlantiërs dat in de film voorkomt, waarbij men de moeite heeft gedaan om het verhaal van een achtergrondgeschiedenis te voorzien. Deze subsectie bevat ook nog enkele designs, en een lijst met de fictieve Atlantische alfabet-karakters. Als uitsmijtertje krijgen we nog een twee minuten durende en minder serieus opgezette stoomcursus Atlantisch van Mark Okrand, de bedenker van het alfabet.

2. Story And Editorial
De documentaire "Finding The Story" bevat een 11 minuten durende uitgebreide blik op de eerste ruwe storyboards. In de tweede subsectie, "Deleted Scenes" vinden we 4 verwijderde scènes terug, waarvan de eerste, "The Viking Prologue" in feite een alternatieve openingssequentie is, waarbij een vikingschip tenonder gaat, reeds volledig afgewerkt in 5.1. De drie andere verwijderde scènes, "The Squid Bats", "The Lava Whales" en "The Land Beast" worden gepresenteerd middels storyboards. Alles samen goed voor zo'n kleine 17 minuten aan materiaal. Deze sectie wordt besloten met enkele nota's "Original Treatment", een reeks losse storyboardschetsen.



3. Art Direction
Weer een documentaire "Designing Atlantis" van 11 minuten, deze keer over de zoektocht naar een geschikte design-stijl. Verder vinden we hier uiteraard een hele reeks galerijen met schetsen terug van de stad Washington, de Ulysses, de weg door de grotten naar Atlantis, en de stad zelf, ingedeeld in vier secties, "The Explorers World", "Atlantis", "Mike Mignola Designs" en "Art Direction Style Guide"

4. Animation Production
Deze sectie is veruit de meest uitgebreide en ook de interessantste, en is nog eens onderverdeeld in drie subsecties. De eerste, "The Characters", begint met een 12 minuten durende documentaire "The Voices Of Atlantis", met o.a. interviews met Michael J. Fox, Cree Summer en James Garner, en beelden van de opnames van de stemmen. De lijvige documentaire "Creating The Characters" van bijna een half uur geeft een zeer mooie en gedetailleerde kroniek van de ontwikkeling van de hoofdpersonages, gelardeerd met een overvloed aan illustratiemateriaal. In de galerij "The Whitmore Expedition" vinden we fictieve CV's van de expeditieleden, waaruit moet blijken dat de voorgeschiedenis van de karakters wel degelijk goed is uitgewerkt. Ook bevat deze galerij enkele korte animatietests. Een tweede galerij, "The Atlanteans" bevat een soortgelijke reeks portretten van Atlantiërs, met een animatietest van Kida. De tweede subsectie bevat een documentaire "Setting The Scene" van twaalf minuten, gefocust op ondermeer het design en de keuze van het kleurenpalet. De derde subsectie bevat nog twee galerijen tekeningen onder de hoofding "Layouts And Backgrounds"

5. Digital Production
Deze sectie is volledig gewijd aan de gebruikte digitale animatie. In twee documentaires "Digital Production" van 10 minuten en "Digital Production Tests" van 6 minuten worden de problemen uitgelegd die ontstaan bij het vermengen van traditionele animatie met computer-graphics. Analoog aan de galerijen met hoofdpersonages in de vorige sectie vind je hier een galerij "The Expedition Vehicles" met tekeningen en computermodellen van de coole transportmiddelen uit de film, gaande van de ultramoderne onderzeeër Ulysses tot en met de trucks en graafmachines. In een tweede galerij "The Atlantean Armada" krijgen we een analoog overzicht van de voertuigen van de Atlantiërs. Een kort filmpje van 1 minuut "Vehicle Size Comparison" geeft een idee van de zogenaamde grootte van de voertuigen, en in een laatste galerij "Characters" krijgen we schetsen en computermodellen van de niet-menselijke wezens uit de film, zoals de zwevende stenen koppen van de oude koningen, en het zeemonster Leviathan.

6. Music And Sound
Deze sectie bevat maar één item, namelijk een negen minuten durende documentaire over compositie (door James Newton Howard) en uitvoering van de soundtrack, een interessant filmpje gegeven dat dit een liedjesloze Disneyfilm is.

7. Publicity
In deze laatste sectie krijgen we 4 trailers en 2 pagina's eerder bescheiden posters voor de film. Al bij al de minst indrukwekkende bijdrage.



Als easter egg kan je in het hoofdscherm van het grafische menu "Explore" een lijst van credits krijgen van medewerkers aan de DVD-versie, door met de pijltjes naar het midden van de opgesomde mogelijkheden te navigeren. Een mager beestje, en dit is dan ook de enige teleurstellende extra van het geheel.

Het enige spijtige aan al deze extra's is dat ze niet ondertiteld zijn, maar dit is enigszins logisch, vermits deze release oorspronkelijk niet voor onze markt bestemd is. Een Engelse ondertitelingstrack had nochtans een mooie aanvullig geweest. Ondanks dat toch een onwaarschlijnlijk mooie collectie aan extra's - de tijd van de vanilla-versies van Disneyklassiekers als Jungle Book en Hercules is definitief passé. En als klap op de vuurpijl word je bij deze release in het begin voor de verandering *niet* de obligate reeks trailers voor andere releases in je strot geramd.

CONCLUSIE
Wie de Engelse taal voldoende machtig is, kunnen we enkel maar aanraden om de Benelux-versie van deze film compleet links te laten liggen, en voor de import-versie van deze release te gaan, want nog nooit hebben we een release gezien waarbij de discrepantie tussen de twee versies zo groot is. Voor een pak *minder* geld krijg je immers een ordegrootte aan extra's *meer*, DTS-geluid én niet te vergeten het originele beeldformaat zoals het altijd zou behoren. Elk van deze drie redenen afzonderlijk is ons inziens al gerechtvaardigd om deze release te verkiezen boven de andere. Wie toch noodgedwongen de Nederlands ondertitelde versie moet kopen, kunnen we enkel maar adviseren om in de toekomst de kinderen ineens in het Engels op te voeden.

---

VERSIE
Er is hier al heel wat commotie rond geweest, vandaar dat we dit nog eens één keer voor eens en altijd duidelijk gaan stellen. Buena Vista, de verdeler van Disney in de Benelux, heeft de versie voor het Nederlandse taalgebied van deze film (maar ook van films als The Fox And The Hound en Sleeping Beauty) op een artistiek onverantwoorde wijze verminkt. Net op het moment waarop Disney alle moeite van de wereld doet om een artistiek topwerk af te leveren met veel visuele effecten, weet men hier niets beters te doen dan een vermassacreerde pan&scan versie (1.33:1) uit te brengen in plaats van een widescreen-versie (2.35:1), waardoor afgerond 48 % van het beeld links en rechts wordt afgeknipt en de prullenmand ingaat. En de reden? Omdat er nog altijd mensen zijn die denken dat, als ze zwarte balken zien op hun scherm, er met hun TV-toestel iets mis is. Stel je voor dat van een schilderij als De Nachtwacht een reep wordt afgeknipt omdat anders het kader niet past, iedereen zou moord en brand schreeuwen. Wel, wij filmliefhebbers schreeuwen nu moord en brand! En als we dan toch aan het schreeuwen zijn: wij blijven in de Benelux ook verstoken van een DTS-versie van deze film, én net zoals bij Tarzan, The Emperor's New Groove, Snow White en een hele reeks andere films worden we hier als consument de ogen uitgestoken wanneer wij het moeten stellen met redelijk kale versies van DVD's, terwijl men over het kanaal, in Groot-Brittanië, van alle bovengenoemde films luxueuze 2-discsets uitbrengt met een bonusschijfje barstensvol extra's. De zaak is des te erger omdat uitgerekend diezelfde maatschappij, Buena Vista, er dan weer geen graten in ziet om een film als Pearl Harbor op één jaar tijd in maar liefst 3 verschillende versies uit te brengen, terwijl ook een collector's edition uitbrengen van de Disneyfilms, wat commercieel volgens ons geen probleem zou mogen zijn, ineens te veel gevraagd schijnt. Daarom bespreken wij hierboven de Australische versie, die overigens identiek schijnt te zijn aan de UK-versie, tot en met de regiocodering toe, behalve dan het prijskaartje. Een nadeel kan zijn dat mensen die de Engelse taal niet genoeg machtig zijn of kinderen hebben, alsnog gedwongen worden de technisch inferieure Benelux-versie aan te schaffen. Het Engelse redelijk accurate ondertitelingsspoor maakt echter het volgen van de dialogen een fluitje van een cent, en daarom kunnen we in eer en geweten iedereen voor wie de talenkwestie geen probleem is, deze versie aanraden boven diegene die hier officieel wordt uitgebracht.