FILM
Als een overtuigd atheïst stoor ik mij regelmatig aan de wijze waarop God, Allah of andere Jahwehs zelfs in de wetenschappelijk vergevorderde 21ste eeuw nog steeds een prominente plaats in de samenleving hebben. Dat mensen in hun uur van nood de hulp inroepen van een hogere macht, daar kan ik nog inkomen, maar dat velen hun leven afstemmen op eeuwenoude dogma's en leefregels die vaak haaks staan op de huidige maatschappij, dat gaat er bij mij niet in. Blijkbaar ben ik daarin overigens niet de enige. Ook de Amerikaanse stand-upkomiek en talkshowpresentator Bill Maher krabt zich in de haren bij zoveel irrationele waanzin. Zozeer ergerde hij zich aan religie en al haar uitwassen dat hij besloot er een documentaire over te maken. Het resultaat is Religulous, een spitante komische kijk op de 'logica' van godsdiensten, die je vaak luidop in lachen doet uitbarsten, die heel wat venijn bevat, maar naar het einde toe vergeet een passend orgelpunt te verzinnen voor de succesvolle dissectie van christendom, islam en judaïsme.

Religulous probeert geen algemene waarheid te verkondigen over (on)geloof, maar is vooral een persoonlijke zoektocht van Bill Maher naar antwoorden op vragen waar hij al lang mee zit. De komiek uit zichzelf van meet af aan als een atheïst, hoewel hij katholiek werd opgevoed en zijn moeder een jodin is. Hij gelooft echter zelf niet in (een) God en heeft vooral problemen met letterlijke interpretaties van Bijbel, Koran en Thora. In de film confronteert hij zowel Amerikaanse christenen als Amsterdamse moslims en joden uit Jeruzalem. Hierbij gedraagt Maher zich als de ultieme cynicus die nagenoeg iedere quote van zijn gesprekspartners razensnel analyseert, repliceert met een gevatte oneliner en zo tracht hun mening op losse schroeven te zetten. Geen enkele keer slaagt hij erin personen van hun mening af te brengen, maar wellicht net daardoor slaagt de komiek er grotendeels in de absurditeit van geloof extra in de verf te zetten.

De film speelt duidelijk leentjebuur bij de subjectieve aanpak van Michael Moore, hoewel Bill Maher meer respect toont voor zijn gesprekspartners en daardoor nooit milde ergernis opwekt bij de kijker. De komiek blijkt zich overigens terdege te hebben gedocumenteerd, want hij kan de geïnterviewden steeds lik op stuk geven met de vermelding van raak gekozen passages uit de diverse heilige boeken. Soms confronteert hij zijn gesprekspartners hier direct en verbaal mee, soms worden de woorden van de gelovigen aan de hand van teksten in beeld in twijfel getrokken. Het efficiënte van deze aanpak is dat met behulp van de uitstekende montage de logica van Mahers betoog veel meer kracht krijgt dan de pogingen tot logica van bijvoorbeeld een man die een 27 miljoen dollar kostend themapark aan het bouwen is dat o.a. toont hoe dinosaurussen en mensen ooit naast elkaar leefden. De makers van Religulous knippen hierbij steevast naar een priester die jarenlang in het Vaticaans Observatorium werkte en die het Darwinisme allerminst ontkent. Ook een bezoek aan een ander christelijk themapark, The Holy Land Experience, levert prachtige beelden en quotes op.

Helaas manipuleren de makers af en toe de feiten zodanig opvallend dat het ogenschijnlijke eerlijke enthousiasme van Bill Maher nodeloos ondergraven wordt. Het meeste valt dit op bij een interview met twee Amsterdamse homo's die moslim zijn en die - volgens de manipulatieve montage - steeds een geërgerd pokerface tonen wanneer de komiek een zoveelste oneliner proclameert. Hier is de invloed voelbaar van regisseur Larry Charles, vooral bekend van Borat, die er geen moeite mee heeft de personen in de periferie van Maher als idioten af te schilderen en zo Religulous deels van al te veel diepgang speent, hoewel de senator die de zin 'Ze nemen nu eenmaal geen IQ-test af wanneer je als senator beëdigd wordt' zowaar als verdediging uitspeelt, er eerlijk gezegd zelf om vraagt.

Dat gebrek aan diepgang breekt Religulous uiteindelijk zuur op in de laatste tien minuten. De kijker heeft heel wat kunnen lachen, gniffelen en gieren bij de ontmoetingen tussen Bill Maher en vertegenwoordigers van de diverse geloven, maar als puntje bij paaltje komt, ontbreekt de pointe. De film haalt anderhalfuur lang enkele valide argumenten aan om te bewijzen dat de diverse religies slechts knip- en plakwerk zijn van eerdere (vaak polytheïstische) godsdiensten, maar eindigt met de flauwe conclusie dat de mens zichzelf waarschijnlijk al lang de das heeft omgedaan voor Armageddon arriveert. 'The only thing I hate more than a prophecy is a self-fulfilling prophecy' declameert Bill Maher trots. Het is een statement dat al even hol klinkt als wat zijn gesprekspartners de voorbije 90 minuten vertelden en het is een valse eindnoot in een voor het overige opbeurende psalm.

BEELD EN GELUID
De film bevat niet enkel recente opnames, maar put ook rijkelijk uit archieven om zijn punt duidelijk te maken. Dat zorgt ervoor dat de beeldkwaliteit fluctueert. Niettemin moeten we opmerken dat de nieuwste beelden ook niet optimaal worden weergegeven: de scherpte zit niet altijd goed en ook de kleurenweergave benut niet optimaal de mogelijkheden van een HD-presentatie. De soundtrack klinkt oerdegelijk, hoewel de track af en toe te schril is en ook de mix tussen muziek, geluidseffecten en dialoog niet altijd perfect.

EXTRA'S
De enige extra's zijn Trailers voor Religulous en drie andere A-Filmreleases.

CONCLUSIE
Religulous is een prima documentaire over geloven en niet-geloven, vol interessante karakters en locaties, met als toemaatje het aanstekelijke enthousiasme van atheïst Bill Maher. De film biedt entertainment van de bovenste plank, wat het falen van de slotconclusie des te spijtiger maakt. Anders was deze goede documentaire vast een grootste documentaire geworden. Beeld en geluid halen een degelijk niveau op deze schijf, maar een bonussectie die naam waardig ontbreekt.