Tegenwoordig vinden we de aanwezigheid van holebi’s en holebithema’s in mainstreamfilms een vanzelfsprekendheid: de maatschappij is geëvolueerd, holebi’s hoeven zich niet meer te verstoppen, ze mogen al sinds geruime tijd in het huwelijk treden en ook kinderen adopteren. Straks zijn we vergeten hoe moeilijk ze het tot pakweg 25 jaar geleden hadden om aan een baan te komen, samen een flat te huren of gewoon naast elkaar over straat te lopen. Dat is allemaal verleden tijd en dus is het niet meer relevant, maar degenen die het allemaal aan den lijve ondervonden hebben, die uitgejouwd werden, belachelijk gemaakt en gediscrimineerd, die zullen net zoals joden, zwarten en migranten altijd wel een beetje voorzichtig blijven.

 

 

Als we er vanuit gaan dat de media een zeer belangrijke rol spelen in de beeldvorming die we van onszelf en van de maatschappij hebben, dan hebben kranten, weekbladen, boeken, radio & televisie, bioscoopfilms, internet, etc. een belangrijke verantwoordelijkheid, want alle geledingen van de maatschappij kunnen zich dan gelijkmatig ontwikkelen indien ze in dezelfde mate toegang tot de media hebben en indien die media ook in gelijke mate interesse voor hen opbrengen. De Amerikaanse filmhistoricus, schrijver en holebi-activist Vito Russo trok in het begin van de jaren tachtig door de Verenigde Staten met zijn multimediaproject The Celluloid Closet, een combinatie van filmprojectie, diavoorstelling, lezingen en discussiepanels om verslag uit te brengen over de twijfelachtige zichtbaarheid van holebi’s in Amerikaanse en buitenlandse films. Later verwerkte hij het materiaal tot een boek dat met dezelfde titel vanaf 1981 een ruime verspreiding kreeg. Russo beweerde dat homo’s en lesbiennes systematisch geweerd werden uit Hollywood-films, dat men scenario’s aangepaste onder druk van de studiobonzen en dat men alleen uit de zgn. subtekst (tussen de regels) kon opmaken of er sprake was van enige holebiproblematiek. Bovendien bewees hij aan de hand van talloze voorbeelden dat de homofiele geaardheid systematisch als ziekelijk en abnormaal werd voorgesteld en dat ze zou leiden tot misdadig gedrag en corruptie.

 

In 1995 besloten de regisseurs Rob Epstein en Jeffrey Friedman om het boek van Russo te verfilmen. Ze konden rekenen op de medewerking van bekende Hollywood-collega’s (o.a. Shirley MacLaine, Tom Hanks, schrijver Gore Vidal, Tony Curtis, Whoopi Goldberg, Harvey Fierstein) die over hun ervaringen vertellen als acteurs/actrices in Hollywood of als jonge adolescenten op zoek naar herkenbare holebipatronen in bisocoopfilms. Epstein en Friedman vertellen het verhaal chronologisch en ze steken meteen sterk van wal met een kort filmpje van Thomas Edison uit 1895 waarin twee jonge mannen te zien zijn die samen dansen op het deuntje van een vioolspeler. Vandaar naar Charles Chaplin en Laurel en Hardy is maar een kleine stap. Maar het zijn in die periode vooral de clichés (verwijfd, flink opgemaakt, wapperende handjes) die het in de stille comedy’s goed doen en die blijkbaar heel erkenbaar zijn voor het publiek. Het is allemaal (nog) veel onschuldiger dan de criminalisering van de homofiele geaardheid die in de jaren dertig en veertig de kop opsteekt, mede door acties van conservatieve christelijke drukkingsgroepen: de geflipte psychopaten, de gevaarlijke lesbiennes die hun slachtoffers met een pistool tot ‘onnatuurlijke’ handelingen proberen te dwingen, de gecorrumpeerde flikkers en de boetvaardige, maar door het lot veroordeelde zieke geesten voor wie geen redding mogelijk is.

 

 

In de jaren vijftig en zestig gaan de scenarioschrijvers en filmregisseurs ‘ondergronds’: onder druk van de censuur kiezen ze voor insinuatie en subtekst. Het meest bekende voorbeeld is van de hand van Gore Vidal die als ‘uncredited’ scenarist van Ben Hur (1959) en in overleg met regisseur William Wyler voor de ontmoeting van het titelpersonage met zijn jeugdvriend Messala - ondertussen aartsvijanden geworden als gevolg van de politieke situatie – een homo-erotische scène schreef die alleen voor insiders herkenbaar is as such. Charlton Heston (Ben Hur) zou zich nadien geen raad geweten hebben met de scène, maar hij was dan ook niet op de hoogte, want William Wyler had Vidal op het hart gedrukt Heston in het ongewisse te laten om een rel te vermijden. De scène was de mannen van de censuur niet opgevallen, maar die waren dan ook niet echt slim, beweert Tony Curtis, die een jaar later in een soortgelijke scène terechtkwam in Spartacus (1960) die wél gecensureerd werd.

 

Wat Epstein & Friedman vooral tonen in hun bij momenten zeer grappige compilatie is het bochtenwerk van de Hollywood-clan om systematisch om te buigen of te smoren in onverstaanbare dialogen wat de moral majority en de puriteinse krachten als not done wegens des duivels bestempelden. Heel grappig is bijvoorbeeld de scène uit Red River (1948) van regisseur Howard Hawks, waarin de aantrekkelijke en jonge cowboys Montgomery Clift en John Ireland elkaars pistool bewonderen, terwijl ze duidelijk een heel ander geweer bedoelen. En ook deze scène bleef overeind, want wie zou dergelijk viriele kerels van dergelijke insinuaties verdenken? In de jaren zeventig verandert er weinig in de Verenigde Staten. Nieuw hoogtepunt wordt de homofobe campagne van Anita Bryant en de Save Our Children-Coalitie om holebileraars en –leraressen te weren op Amerikaanse openbare scholen omdat ze kinderen zouden proberen te winnen voor hun zaak. In de jaren tachtig zet de dooi in de V.S. voorzichtig in, maar pas met Philadelphia (1993) van regisseur Jonathan Demme is er sprake van een definitieve doorbraak. Hij maakt van zijn holebipersonages gewone mensen met wie de kijker zich kan identificeren, precies waar Vito Russo twee decennia eerder op aanstuurde. Die heeft het zelf niet meer mee mogen maken. Hij stierf in 1990 aan aids.

Epstein en Friedman combineren fragmenten uit Amerikaanse films uit de voorbije honderd jaar met recente interviews. De kwaliteit van het materiaal is dus variabel, maar voor een documentaire film aanvaardbaar. Eén keer zit er een horizontale digitale beeldstoring in de film ter hoogte van de 91ste minuut en dat kost punten, want van Homescreen zijn we beter gewend. Heel veel oude filmfragmenten hebben geen eigen geluid. Nadien schommelt de kwaliteit naargelang de ouderdom van de films. Het geluid van de interviews is uiteraard goed.

De Originele Bioscooptrailer en een reeks Andere Trailers.

The Celluloid Closet van de Amerikaanse regisseurs Rob Epstein en Jeffrey Friedman biedt de geïnteresseerde kijker een mooi overzicht van de manier waarop Hollywood een eeuw lang de homofiele medemens weerde uit z’n bioscoopfilms. Ze tonen hoe holebi’s 100 jaar lang als komische attractie werden opgevoerd, als misdadigers en verpieterde individuen en hoe regisseurs en scenaristen onder de taboes en de censuur uit probeerden te komen via de subtekst van de dialogen die ze hun personages in de mond legden. Ter illustratie gebruiken Epstein en Friedman fragmenten uit een ontelbaar aantal films en ze laten bekende Amerikaanse schrijvers, scenaristen, acteurs en actrices, onder wie tal van holebi’s, vertellen over hun twijfelachtige ervaringen met Hollywood.