FILM
Na een cryogene slaap van bijna zes jaar ontwaakt Jake Sully (Sam Worthington) in een satellietstation van de maan Pandora, waarop wetenschappers ergens in de 22ste eeuw druk bezig zijn het kostbare mineraal unobtainium te winnen. Ondanks zijn handicap - marinier Jake zit in een rolstoel - is hij de geknipte proefpersoon om aan een project mee te werken waarbij zijn levensenergie wordt overgetapt in een Avatar, een genetisch hybride wezen dat fysiek lijkt op één van de inheemse bewoners van Pandora, de Na'vi, maar aangestuurd wordt door een menselijke geest. Jake is geselecteerd in plaats van zijn tweelingbroer Tommy, die kort daarvoor bij een banale schietpartij voor een handjevol kleingeld het leven heeft gelaten, en het aankweken van de Avatars vraagt niet alleen jaren geduld, maar ook een vooraf bepaald genetisch patroon, dat Jake als tweelingsbroer als bargaining chip achter de hand heeft. De kolonel, de kwaaie Miles Quaritch (Stephen Lang) belooft hem het nodige geld voor zijn behandeling als hij drie maanden lang tussen de nogal in zichzelf gekeerde wilden kan leven, en kan trachten hun gewoonten en zeden in kaart te brengen. De bedoeling is dat ze daarna de Na'vi laten verhuizen uit hun hoofdstad, die toevallig gelegen is vlak boven de grootste unobtainium-ertsmijn. Met Jake als onderhandelaar kan dit misschien goedschiks, maar als de situatie zulks vergt zal het kwaadschiks worden.

Jakes verblijf tussen de Na'vi gaat niet onopgemerkt voorbij. De stamoudsten beslissen dat de dochter van de sjamaan, Neytiri (Zoe Saldana), Jake moet inwijden in de levensgewoonten van de Na'vi, dit tot grote jaloezie van Tsu'tey (Laz Alonso), de verloofde van Neyriti. Jake doet echt wel zijn best om zich in de gewoonten van de Na'vi in te leven, hij leert in de natuur alleen maar datgene te doden waar hij onmiddellijke nood aan heeft, hij leert op een soort van vliegende pteranodon vliegen, en - hoe kan het ook anders - hij valt in de (ch)armen van de mooie prinses. Het sprookje duurt echter niet lang want de drie maanden verkenningsopdracht zitten erop, de bulldozers staan klaar om het land van de Na'vi zo plat als een biljartlaken te leggen. Tot consternatie van de projectleider Parker Selfridge (Giovanni Ribisi) is Jake van kamp veranderd. De tijd van onderhandelen is voorbij en het is tijd voor de napalmraketten. Jake wordt geforceerd uit zijn Avatarlichaam te treden, en de Na'vi aan hun lot over te laten. Met een laatste handjevol getrouwen kan hij zichzelf verschansen op een basis in de jungle, en daar onderneemt hij in zijn Avatarlichaam nog één poging om de Na'vi te mobiliseren tegen de tot de tanden bewapende mariniers. Een ongelijke strijd, maar de Na'vi kennen het terrein beter.

Avatar is het zoveelste prestigeproject van James Cameron, maar ook méér dan de zoveelste blockbuster. Het handelsmerk van de niet al te productieve regisseur is dat zijn films altijd per definitie moeten kraken onder het gewicht van de nieuwste technologieën op gebied van speciale effecten. Dit leverde in het verleden onder meer een incarnatie van de monsters van kunstenaar H.R. Giger op (in Aliens, voortbouwend op het werk van Ridley Scott), wezens bestaande uit alleen maar vloeistof in The Abyss, de vloeibare T-1000 in Terminator 2 en natuurlijk zijn kroonstuk, de massale verzuippartij in Titanic. Voor Avatar wilde hij de mogelijkheid van synthespians ten volle uitwerken, volledig computergegenereerde acteurs. In het inmiddels bijna 10 jaar oude Final Fantasy: The Spirits Within kan je ongeveer zien waar James zijn mosterd vandaan heeft gehaald. Maar Cameron zou Cameron niet zijn als hij de techniek niet zelf radicaal wilde verbeteren vooraleer hij er iets mee ging kunnen uitrichten.

En dan verschenen de Na'vi-wezens ten tonele. Cameron ontweek hier op handige manier de voor de hand liggende valstrik dat bij menselijke wezens het publiek onmiddellijk zou willen naspeuren of hij de fotorealistische nulstandaard zou gehaald hebben (i.e. dat hij personages op computer kon genereren die niet van echte acteurs te onderscheiden zijn). Die vraag heeft hij handig voor zich uit geschoven: zijn Na'vi zijn weliswaar humanoïde, maar blauwhuidig, ongeveer dubbel zo lang als een mens, en een stuk magerder en leniger. Hij heeft er anderzijds geen té exotische monsters van gemaakt - de poriën zijn op de huid te zien - opdat je je met het leed van de bedreigde bevolking niet zou kunnen vereenzelvigen. Handige zet. Maar Cameron heeft zich vooral voor het creëren van de wereld van Pandora op geen dollar gekeken. Meer dan de helft van de film speelt zich af in een soort jungle met lichtgevende planten, zeer exotische diersoorten en nog een paar kleine verrassingen die in meer of mindere mate mensenvlees op het menu hebben staan. De fotografie die hij bereikt door deze computergegenereerde wereld te laten botsen met de moderne oorlogsmachine van de nogal agressieve kolonisten levert prachtige plaatjes op die inderdaad nog nergens anders zijn vertoond. Badend in het fluoriscerende blauw en geel zien de nachtelijke scènes er op Pandora uit als fauvistische schildermeesterwerkjes.

Anders is het gesteld met het verhaal. Dat wordt soms smalend Pocahontas In Space of nog Dances With Aliens genoemd, omwille van het feit dat er nu eens niets, maar dan ook niets, origineels in het scenario zit. Het klassieke verhaal van de "beschaafden" die naar het land van de "wilden" reizen om er de natuurlijke rijkdommen in te pikken is al vaak verteld, en al even vaak komt het daarbij tot een romance tussen meestal een mannelijk personage van de veroveraars en een vrouwelijk van de veroverden. Waarna de held in kwestie voor het dilemma gesteld wordt of hij zijn oude vrienden trouw blijft (alhoewel die héél gemene streken aan het uithalen zijn), of toch maar kiest voor lidmaatschap van de bende groene hippies - in dit geval blauwe, maar dat adjectief sloeg eerder op het gedachtengoed dan op het pigment. Desondanks zitten er kemels van oneerbiedigheden in het scenario: zo gaat het wijze en op eeuwenoude tradities berustende Na'vi tegen de aanvallers ten strijde, gewapend met pijl en boog, en worden uiteraard door de brandbommen in een mum van tijd van het strijdtoneel geveegd; en dan is het toch wel een US-marinier zeker die de ongeorganiseerde wilden eens een lesje in oorlogsvoering gaat geven en hen de regels van de krijgskunst in één les bijbrengt. Kortom, de nobele wilden worden weer eens tegelijkertijd wijs en bedreven in de levenskunsten getoond, en anderzijds sociaal onaangepast en als een bende achterlijke kiekens. De naald van de stereotyperingdetector is gewoon uit het meettoestelletje gevlogen en in de deur blijven steken.

Nochtans wordt er in Avatar behoorlijk sterk geacteerd. Rising star Sam Worthington bewijst na Terminator: Salvation en Clash Of The Titans dat hij geen eendagsvlieg is. Zoe Saldana is in haar motion capture suit amper te herkennen, en Sigourney Weaver heeft zich met haar rol alweer eens tot onderwerp van een controverse gemaakt: De nogal gestresseerde Grace rookt in de film als een Turk. Alleen de slechterik van dienst, kolonel Quaritch, is een compleet karikatuur van zichzelf; daartegen is Giovanni Ribisi als de apathische industrieel voor wie de kwartaalcijfers duidelijk belangrijker zijn dan het welzijn van de Na'vi een stuk interessanter.

Het is daarom niet geheel onterecht dat Avatar op de laatste Oscaruitreiking wel een vrachtje minder belangrijke (lees: technische) Oscars in ontvangst mocht nemen, maar wat betreft de hoofdprijzen in de kou bleef staan ten nadele van The Hurt Locker. De film is een genot om naar te kijken: elk plaatje is een schilderij op zich, en het kijken naar Avatar is als een bezoek aan één van de meest fantastische kunstmusea ter wereld waar er haast niet genoeg plaats is om de meesterwerken tentoon te stellen. Verhaalsmatig schiet Avatar te kort: er zitten behoorlijk wat plotgaten in het scenario, waarvan de meest opvallende en altijd maar terugkerende wel die is dat de natives na verloop van tijd - in dit geval zelfs: quasi onmiddellijk - allemaal perfect Engels spreken. Ook het einde is een bijna niet door te slikken bal meel, extra gevaarlijk voor mensen met allergie voor stuifmeel van buitenaardse planten. Om een echt grote film te zijn primeert af en toe het vermanende vingertje boven het avontuur, en dat is er op bepaalde ogenblikken net iets teveel aan.

BEELD EN GELUID
Avatar heeft een schitterende release meegekregen, die al begint met het beeld waarin alle details van Camerons overvloedig gedetailleerde wereld hun plaats hebben gekregen. De intricate stuifmeelpluisjes die de zaadjes van de heilige boom van de Na'vi afgeeft, de textuur van de huid van de wilde roofdieren die de jungle van Pandora onveilig maken, de zebra-achtige huidstructuur van de Na'vi zelf tot en met de details aan het uitgebreid oorlogsarsenaal van de mensheid. De presentatie ervan is subliem: wanneer we voor het eerst het ruimteschip te zien krijgen dat in een baan om Pandora draait, baadt die in een inktzwarte nacht met duidelijk geprononceerde lichtpuntjes van sterren, en op de saaie zonnepanelen met vaak herhalende patronen is er geen spoortje van compressie-artefacting te zien. Wanneer Jake later op een computerscherm met een webcamera zijn videodagboeken bijvult, staan de opnamegegevens bijzonder scherp op de beeldplaat, en kan je als was het van een computerscherm de gegevens zoals de tijd meelezen. Kortom, James Cameron heeft aan alles gedacht. Maar waar we het eens willen over hebben is de merkwaardige beeldformaatkeuze die de regisseur heeft geïmplementeerd. De film is in de bioscopen in 2.35:1 getoond, maar Cameron heeft expliciet gekozen om het beeld via een open matte uit te trekken naar 1.78:1, voornamelijk omdat dit bij een 3D-presentatie een beter effect zou geven. Alhoewel het beeld dus niet het originele beeldformaat heeft, is de verandering niet zomaar op eigen houtje door de filmmaatschappij doorgevoerd, maar is het de regisseur zelf die het machtswoord heeft gesproken. Nergens komt de compositie gedrongen over, en ik vind het persoonlijk toch een aparte keuze voor de film, die ik niet noodzakelijk betreur. Wat er wel erg storend werkt is dat de ondertiteling in het geel is, met twee verschillende lettertypes (ééntje voor vertalingen uit het Engels, ééntje voor vertalingen uit het Na'vi), en dat deze veel te hoog in het beeld staat. Ondanks het feit dat het beeld een perfecte score verdient, trek ik vooral voor de slechte positionering van de ondertitels toch een half punt af.

Het DTS-HD MA 5.1 geluid klinkt overweldigend maar ook subtiel. Het viel me op dat bij een scène waarin een deel
van het Pandorawoud in brand staat, je in de achterste speakers het hout nog hoort knetteren. Wanneer Jake Sulley voor het eerst zijn ikran, zijn vliegende dinosaurus zeg maar, bestijgt, en hij de afgrond inspringt, worden de registers pas goed opengetrokken, en zoeven de objecten je rakelings langs de oren. Het geluidsspectrum omhelst zowel de hoge tonen, zoals het geschreeuw van de ikrans, als de lage drumgeluiden wanneer de exoskeletten van de militairen rond de basis lopen. De rustigere sfeer zoals die waarin Jake en Neytiri over de takken van de Levensboom lopen, en de manier waarop zij hem de geesten van hun voorvaderen laat horen, zijn echter nog veel subtieler en klinken vol en immersief. De geluidstrack verdient dus een prima score over de hele lijn.

EXTRA'S
Deze uitgave bevat geen extra's. Een uitgave met extra's is voor een latere datum beloofd, en zal waarschijnlijk samengaan met de release van de film in 3D. Ik zou toch gepleit hebben voor een release mét extra's, eventueel tegen een meerprijs. Vroeger kon 20th Century Fox dat altijd op dvd met hun befaamde 1-diskversies en 2-disk deluxeversies, waarom zouden ze dat nu niet meer kunnen? U krijgt er nog wel een exemplaar van de dvd bij in een kartonnetje.

CONCLUSIE
Avatar is gebaseerd op een bijzonder onorigineel scenario in een originele setting, dat echter door miljoenen aan speciale effecten toch een wauw-gevoel bij de kijker kan ontlokken. Nog maar eens een bewijs dat het wel degelijk mogelijk is om met een ampel budget voor postproductie van het simpelste verhaal een stuk filmgeschiedenis kan maken. De technische kwaliteit van deze Blu-ray is zeer goed, alleen spijtig van die gele ondertiteling.