FILM
Oorlog is gruwelijk, zowat het ergste wat een mens kan overkomen. En veel gruwelijker dan de Eerste Wereldoorlog zijn conflicten niet geweest. De soldaten zaten jarenlang vast in klamme loopgraven, riskeerden hun leven voor petieterige morzels grond en waren blootgesteld aan de vreselijkste ziektes. De Grote Oorlog is een verhaal vol menselijk drama en interne conflicten in één van de meest zinloze strijdperken uit de geschiedenis. Dat vond ook Erich Maria Remarque, een Duitser die zelf aan het Westfront gestreden had in '14-'18 en die dus de waanzin van in de eerste rij had kunnen meemaken. En toen hij zag dat een hele generatie jonge landgenoten voor altijd getraumatiseerd was door de gebeurtenissen aan de IJzer en de Somme, besloot hij zijn trauma en dat van zijn lotgenoten neer te schrijven in een boek. Im Westen Nichts Neues verscheen in 1928 en was meteen een sensatie. De wrange rauwheid van Remarques verhaal liet geen lezer onberoerd. Hollywood ook niet. Universal kocht de rechten op het boek en begon meteen aan de voorbereiding van wat tot een onvervalste klassieker zou uitgroeien: All Quiet On The Western Front.

De film begint op een heroïsche manier met een vaderlandslievende Duitse professor die zijn studenten oproept de wapens op te nemen tegen de vijand. Zijn enthousiaste retoriek beïnvloedt de jongemannen en zonder uitzondering nemen ze dienst in het leger. Maar daar blijkt van de beloofde heroïek weinig waar te zijn. De jongens zijn groentjes die het in hun broek doen bij het horen van mortiervuur, in paniek geraken tijdens de bombardementen en psychologisch gekraakt worden door de honger en de eenzaamheid. Naarmate de oorlog vordert, komen ze één voor één tot het besef dat het hier een zinloze onderneming betreft. Maar ze blijven tegen beter weten in vechten. Niet meer voor hun vaderland, maar voor hun makkers, voor zij die al gestorven zijn en zij die de gesneuvelden weldra zullen volgen, want als er één zekerheid is in de loopgraven, is het wel de dood.

Als de thema’s en de plot van All Quiet On The Western Front bekend in de oren klinken, is dat geen toeval. Iedere oorlogsfilm sinds 1930 haalt immers de mosterd bij deze prent. Het is niet moeilijk om vast te stellen waarom. Zeldzaam zijn films die 80 jaar na dato nog evenveel impact hebben als bij hun eerste release, maar All Quiet On The Western Front is net dat: een film die zijn tijd ver vooruit was qua cameragebruik, sounddesign en innovatieve, emotionele montage. Tot decennia na het uitkomen van de prent werd de vertoning ervan verboden in landen die ten strijde trokken, zo sterk resoneert de anti-oorlogsboodschap nog steeds. En wat opmerkelijk is – voor een thema met een dergelijke sterke morele inhoudt – is hoe weinig moraliserend de boodschap overkomt. De rauwe, ongepolijste kijk op de Grote Oorlog is immers wijselijk overgenomen uit het boek, waardoor de film oprechtheid uitstraalt. Realisme en onvergetelijkheid.

Meer dan een rechtlijnige afwikkeling van de plot is het scenario een aaneenrijging van scènes, de ene nog krachtiger dan de andere. Door de film te openen met een enthousiaste retoriek vóór oorlog, wint de desillusie die met iedere volgende scène toeneemt aan potentie. In de eerste confrontatie met het front bevuilen de nieuwe rekruten zich van de angst, blijven ze verlamd staan onder het vijandelijk geschut en wordt een soldaat verblind door prikkeldraad alvorens niemandsland binnen te strompelen om er te sneuvelen onder een regen van kogels. In een andere scène maait een machinegeweer genadeloos en minutenlang iedereen weg en in een ziekenhuis sterft een jonge Duitser in de wetenschap dat al zijn bezittingen geroofd zullen zijn voor hij in zijn graf ligt. Maar de prent telt niet alleen duistere sequenties: enkele lichtere scènes relativeren het wapengekletter. De meest memorabele is een nachtelijke ontmoeting met Franse meisjes aan een rivier. Deze scène toont hoe in het diepst van een moordmachine toch het hart van een amper volwassen knaap kan schuilen. Een andere rode draad in de film is dan weer de groeiende kameraadschap tussen de troepen.

De man die de touwtjes strak in handen houdt, is regisseur Lewis Milestone. Op indrukwekkende wijze weet hij niet enkel de losse anekdotes naar een emotionele climax te drijven, maar ook een perfect evenwicht te vinden tussen artisticiteit en eenvoud in zijn beelden. Op technisch vlak is de cineast een meester: hij deinst niet terug voor dubbeldrukken, lange camerabewegingen of magnifiek gecomponeerde frames. Maar hij laat die niet voorgaan op het verhaal. Iedere cameratruc die hij op het publiek loslaat heeft een doel. Ieder shot laat een emotionele indruk na. Overbodigheid komt niet voor in het woordenboek van Milestone. Zelfs de indrukwekkende ontploffingen en rookgordijnen in een stel verbluffende setpieces missen hun doel niet. Ook op auditief vlak verlegt hij grenzen. All Quiet On The Western Front is gedraaid amper twee jaar na de komst van de geluidsfilm, maar dat merk je er niet aan. In vergelijking met andere films uit de periode – die vaak niet meer zijn dan stomme films met wat arbitraire dialoog – overstijgt hij het stille tijdperk en vervult hij een pioniersrol in de overgang naar de volwaardige talkie. Voeg daar nog het uitstekende production design, de sublieme montage en de realistische aankleding aan toe en er blijven niet veel punten van kritiek over.

De cast is uitstekend op dreef. Hoewel de prent zeker een ensemblestuk is, ligt de focus van het verhaal vooral op het personage gespeeld door Lew Ayres. Hij vertolkt Paul, een soldaat met schrijversambities, die als meest ongeschikte rekruut naar het leger gaat en als een van de weinigen nog overeind staat in 1918. Het is de taak van zijn personage om de graduele afdaling van enthousiasme via angst en woede naar cynisme op de kijker over te brengen. Hij doet dat wondermooi, zonder te overdrijven en met ogen die naïeve eerlijkheid uitstralen. Vooral in een scène op het einde waarin Paul een betoog houdt voor een klas vol potentiële nieuwe rekruten, nog jonger dan hijzelf was toen hij onder de wapens ging, toont Ayres zijn grote klasse. Alle andere castleden zijn van hetzelfde niveau, vooral Louis Wolheim als de excentrieke divisieleider en de immer vermoeid ogende Slim Summerville.

All Quiet On The Western Front eindig met een van de meest perfecte epilogen uit de filmgeschiedenis. Paul ziet een vlinder in niemandsland rondfladderen. Hij strekt zijn hand uit. Een geweerschot weerklinkt en vervolgens zien we Paul, samen met zijn eerder gestorven medesoldaten van ons weg marcheren, tegen een achtergrond van witte kruisen. Na een lange stilte over een zwart beeld, verschijnt een sereen ‘The End’. Tegen dat we die woorden zien, zijn we voorgoed overtuigd van de zinloosheid van de oorlog in al zijn vormen en we voelen ons niet bedrogen door de ingehamerde moraal, maar dankbaar dat we twee uur lang de belevenissen van moedige mannen hebben mogen volgen, soldaten die onze vrienden zijn geworden. Ondanks enkele verouderde elementen, is All Quiet On The Western Front dan ook een meesterwerk. Als één film de kracht heeft om de wapens voorgoed te laten zwijgen, overal ter wereld, is het deze mijlpaal uit de filmgeschiedenis.

BEELD EN GELUID
Hoewel de audiovisuele presentatie niet de hoge toppen scoort van bijv. Casablanca, is de restauratie van All Quiet On The Western Front prachtig om te zien. Filmgrain en printbeschadigingen zijn tot een minimum herleid, het contrast oogt prima en de scherpte is in de overgrote meerderheid van de scènes goed. De zwartniveaus lijden wel wat onder de ouderdom van de prent. De monosoundtrack kreeg eveneens een geslaagde opknapbeurt. De dynamiek van de soundmix verraadt weliswaar dat de film gedraaid is in de begindagen van de geluidsfilm, maar voor het overige klinkt de prent beter op Blu-ray dan hij ooit heeft geklonken.

EXTRA'S
Een klassieker van dit niveau verdient een beter selectie extra's dan wat Universal hier aanbiedt. De Introductie door Robert Osborn (3 min.) is niettemin inzichtelijk en het is ook interessant om te zien hoe de prent wordt verkocht in een vintage Trailer. Daarnaast bevat de schijf twee extra's die het eeuwfeest van Universal in de verf zetten: Academy Award Winners (10 min.) bevat clips van alle winnaars van de Oscar voor beste film van de studio en Restoring the Classics (9 min.) gaat dieper in op het restauratieproces van de topfilms uit de Universal-stal. Veruit de meest interessante extra is echter de Stille Versie van All Quiet On The Western Front. Die verschilt niet zo gek veel van de geluidsfilm, maar is 10 minuten korter omdat de memorabele scène met drie soldaten en enkele Franse boerendochters er niet in voorkomt.

CONCLUSIE
De Oscarjury durft wel eens een serieuze flater te begaan, maar in 1930 zat ie volkomen juist door All Quiet On The Western Front als beste film te bekronen. Tachtig jaar later heeft de krachtige antioorlogsboodschap van de prent nog niets aan kracht ingeboet. De opmerkelijke visuele schwung, de prima acteerprestaties en het schitterende scenario maken er een onvergetelijke film van. Dankzij een knappe restauratie oogt en klinkt de prent beter dan ooit, maar het is jammer dat de bonussectie niet beter gevuld is.