Als Bernward Vesper (August Diehl), zoon van de nazi-auteur Will Vesper, in 1961 in Tübingen Duitse literatuur gaat studeren, maakt hij er kennis met Gudrun Ensslin (Lena Lauzemis). Samen beginnen ze een uitgeverij, want Will Vesper heeft z’n zoon laten beloven dat hij er alles aan zal doen om z’n roman – tijdens het Hitlerregime goed voor 500.000 exemplaren maar sindsdien doodgezwegen en niet meer in druk verschenen – opnieuw uit te geven. Maar het boek loopt voor geen cent en dat is een bron van frustratie en genereert relatieproblemen tussen Bernward en Gudrun en bovendien is haar vader gekant tegen haar participatie in een project dat verband houdt met het Derde Rijk, ook al is hijzelf destijds in de fout gegaan door zich vrijwillig aan te melden voor dienst aan het oostfront. Bernwards vader was er lid van, maar jij wist dat het fout was en je hebt er toch aan meegewerkt, verwijt ze de oudere man die z’n daden uit het verleden betreurt en niet probeert om ze goed te praten. Het was erger voor mij dan voor jou, is het verweer van Gudruns moeder, jij was nog zo klein toen, en de inspanningen die ze zich getroostten om haar als enige en intelligentste van hun acht kinderen te laten voortstuderen lijkt op een poging om definitief afstand te nemen tot het verleden door het heden te steunen.
 

 

De relatie tussen Bernward en Gudrun is er eentje van ups en downs. Regelmatig betrapt ze hem in hun eigen huis met andere vrouwen en even vaak laat zij zich verleiden om het weer bij te leggen. Ondertussen brengt de sjah van Iran een omstreden bezoek aan Berlijn met straatrellen en een confrontatie met de politie tot gevolg, wordt president Kennedy vermoord, bombarderen de Amerikanen Noord-Vietnam met napalm en verklaren zwarte radicale groepen in Amerika de blanken openlijk de oorlog. Als Rudi Dutschke op straat wordt vermoord omdat hij een communist zou zijn, slaat de vlam in de pan en komen in Berlijn de studenten massaal op straat. Bernward geeft inmiddels de speeches van Zwarte Panter-leiders in vertaling uit en drukt vlugschriften van de SPD tegen de repressie van rechts, maar voor Gudrun gaat het allemaal te traag. Zij wil directe actie en geen boeken. Als ze op een keer op een SPD-vergadering de goeduitziende Andreas Baader (Alexander Fehling) tegen het lijf loopt, verandert van het ene op het andere moment de loop van de Duitse naoorlogse geschiedenis.
 

 

In Wer Wenn Nicht Wir richt regisseur Andres Veiel z’n camera op een periode die nauwelijks of niet is gedocumenteerd en die vooraf gaat aan de vorming en de bloei van de RAF en de Baader-Meinhof-groep. Andreas Baader en Ulricke Meinhof zijn al vaker het onderwerp geweest van studies en films, over de achtergrond van Gudrun Ensslin was lange tijd weinig geweten. In 2003publiceerde de Duitse schrijver Gert Koenen z’n naslagwerk Vesper, Ensslin, Baader, Urszenen des Deutschen Terrorismus, een staaltje grondige onderzoeksjournalistiek waardoor tegemoet gekomen werd aan het manco en regisseur/documentairemaker Andres Veiel, op zoek naar een onderwerp voor z’n tweede langspeelfilm, werkte het vuistdikke boek van Koenen om tot een scenario, overtuigde ARD en WDR om geld in het project te stoppen en ging aan de slag. Z’n verslag is lang, ruim twee uur, en jammer genoeg niet altijd even boeiend of relevant. Nogal wat scènes missen een zinvol plot of zijn een herhaling van wat al eerder getoond is en ze compromitteren in hoge mate de voortgang van de film. De historische zwart-witfragmenten (Kennedy en de Iraanse sjah in Berlijn, dood Rudi Dutschke, bombardement op Vietnam, eerste gecontroleerde atoombomexplosie, etc.) houden u op de hoogte van de achtergrond waartegen zich de bewustwording van de betrokkenen voltrekt en sommige beelden zijn echt wel uniek en u heeft ze beslist nooit eerder gezien (o.a. het uiteenslaan van betoging tegen de komst van de sjah).
 

 

August Diehl (Buddenbrooks, Die Fälscher) en Lena Lauzemis (Sonnenallee, 1999) nemen de hoofdrol in Wer Wenn Nicht Wir voor hun rekening, met Alexander Fehling (The Tribunal, 2009) als sterke derde in de tweede helft van de film. Over een periode van tien jaar zien we Vesper van een brave jongen in een krap kostuumpje uitgroeien tot een moderne vader met bakkebaarden en halflang haar, maar met hem komt het niet meer goed, want hij kan Gudrun niet uit z’n hoofd zetten. Hij zal in het voorjaar van 1971 – na een lang verblijf in een psychiatrische instelling – zelfmoord plegen. Gundrun Ensslin, twee jaar jonger dan Vesper, ziet er vanaf het prille begin van hun relatie een stuk ouder oud en zij zal in de loop van de film nauwelijks veranderen of verouderen. Veiel schildert haar een stuk minder zelfzeker als bijv. Stefan Aust destijds in z’n boek Der Baader Meinhof Komplex (1997) of Uli Edel in de op het boek gebaseerde gelijknamige film (2008). Alexander Fehling mag in de huid kruipen van Andreas Baader en hij doet dat met zwier en zichtbaar plezier, want het gaat om een heldenrol met de allures van een filmster en zo voelde Andreas Baader zich wellicht ook een deel van de tijd in de chique limousines van de merken Mercedes en BMW die hij zich regelmatig en wederrechtelijk toe-eigende.
 

De beeldkwaliteit van de film is goed. U moet vooral niet rekenen op spectaculaire effecten en verrassend beeldmateriaal, want Wer Wenn Nicht Wir is niet dát soort film. Er zijn geen ongerechtigheden behalve in de oude footage over de sjah, de Vietnam-oorlog, de rassenrellen in de VS, etc. Componist Annette Focks, die eerder de muziek schreef voor John Rabe (2009) en Vier Minuten (2006), mocht haar kunnen opnieuw bewijzen en het resultaat is fijnzinnige en het staat helemaal in functie van verhaal en sfeer.

Geen
 

 

Wer Wenn Nicht Wir is een puzzelstukje dat samen met vele andere ons beeld over de rol en de betekenis van de RAF en de Baader-Meinhof-groep in de jaren zestig en zeventig vervolledigt. Hoe het allemaal precies in elkaar past zullen we nooit weten omdat teveel getuigen zelfmoord pleegden en de hoofdrolspelers zich van het leven beroofden in de Stammheim-gevangenis van Stuttgart in oktober 1977. Zich baserend op het boek van Gert Koenen schildert regisseur Andres Veiel een omstandig portret van Gudrun Ensslin in de periode 1961-1972, toen ze als studente in Tübingen verbleef en later in Berlijn samenwoonde met Bernward Vesper die ze in 1971 zou verlaten voor Andreas Baader die veel meer haar radicale gedachtegoed deelde.