FILM
Alles in het leven is cyclisch en de filmbusiness vormt daarop geen uitzondering. Genres die het ene moment succesvol en trendy zijn, lokken het komende jaar nog geen kat naar de bioscoop. Een goed voorbeeld zijn Film Noir en de gangsterfilm. In de jaren dertig en veertig werden deze twee genres zeer gewaardeerd in de cinema’s, met kritisch én commercieel succes. Maar vanaf 1949 (James Cagneys vertolking in White Heat is een sleutelmoment) maakten de filmstijlen plaats voor de hoogdagen van de musical en het melodrama. Twee volle decennia zou de verbanning naar de wildernis duren, tot in 1967 Arthur Penns Bonnie and Clyde een revival inluidde die midden jaren zeventig zijn hoogtepunt zou bereiken met de twee Godfather-prenten, Robert Altmans Thieves Like Us en The Long Goodbye, en natuurlijk dé neo-Noir bij uitstek: Chinatown.

De film vertelt het verhaal van Jake Gittes, een compromisloze detective in het Los Angeles van de jaren dertig, die zijn brood verdient met het betrappen van vreemdgaande echtgenoten. Ook de klus van Evelyn Mulwray lijkt op het eerste gezicht in die categorie te vallen. Tot haar man dood wordt aangetroffen, verdronken in een rivier, terwijl alle beddingen leeg staan door een aanhoudende droogte. Gittes komt snel tot de conclusie dat er moord in het spel is. Maar wie is de dader? En wat het motief? De detective begeeft zich in een vervaarlijk web vol intriges, met corrupte watermaatschappijen, machtige fruitkwekers en onkuise familiale geheimen. Als hij niet op zijn tellen past, kan de speurneus zijn snufferd binnenkort wel eens kwijt zijn...

Wie Chinatown zegt, denkt 'klassieker' en voor een keer is dat geen boutade. Van de talloze kwaliteitsprenten die Hollywood in de jaren zeventig afleverde, is de film ongetwijfeld een van de voornaamste, invloedrijkste en meest stijlvolle. Gedraaid in het wonderbaarlijke filmjaar 1974, is het onmogelijk één aspect te belichten dat niet de absolute top is. Meest geciteerd wordt echter het knappe script van Robert Towne. De scenarist slaagt er enerzijds in de corrupte sfeer van klassieke Film Noir in de film te stoppen, maar hij wordt anderzijds ook beïnvloed door de realistische paranoia die kenmerkend is voor de Hollywood-output van het Nixon-tijdperk. Hij verspilt bovendien geen tijd: iedere scène heeft zijn nut en stuwt de plot voorwaarts. Towne propt zelfs zoveel informatie in zijn scenario dat je er als kijker je gedachten voor de volle honderd procent bij moet houden. Dit is geen gemakkelijk script, maar wie moeite doet om te volgen, wordt rijkelijk beloond met beklijvende situaties en klinkende dialogen. Als dit script literatuur was, had het de Nobelprijs gewonnen.

Al even opmerkelijk is de tweede creatieve kracht achter Chinatown: cineast Roman Polanski. Befaamd producent Robert Evans stond erop dat een Europeaan dit typisch Amerikaanse verhaal vertelde, zodat de onaangename kantjes zeker niet geromantiseerd werden. En hij kreeg wat hij wenste. Polanski schrikt er niet voor terug om de personages als klootzakken neer te zetten. In deze film lopen nauwelijks aangename types rond. De regisseur neemt de kleine, onhebbelijke kantjes van ieder karakter en vergroot ze uit. Bovendien laat hij geen millimeter van zijn frame onbenut. Dit is zonder discussie een van de subliemste voorbeelden van het gebruik van het widescreen-formaat. Zelfs de half lege kaders stralen een brute, rauwe kracht uit die de kijker continu op het puntje van zijn stoel gekluisterd houdt. Eveneens opvallend is de terughoudendheid waarmee Polanski filmt. Waar zijn Macbeth (gemaakt vlak na de moord op zijn vrouw Sharon Tate) nog bol stond van de hoog oplaaiende emoties, is Chinatown een toonbeeld van gereserveerdheid. Of zo je wil, een kunstzinnig, stilistisch meesterwerk.

Waarmee we bij de technische kant van de film beland zijn. Ook hier niks dan lof voor het team dat door producent Evans is verzameld. Primus inter pares is wellicht componist Jerry Goldsmith. Zijn wondermooie score is behoorlijk romantisch van natuur en opvallend gepunctueerd door het gebruik van blaasinstrumenten. Hij weet een perfecte balans te vinden tussen de melodramatiek van de jaren veertig Noir en de experimentele klanken die zijn handelskenmerk zijn. John A. Alonzo's fotografie benadrukt dan weer de bleekheid van het dorre Los Angeles, in voornamelijk bruingele tinten. Zijn cameravoering bevat weinig franjes, maar zorgt voor miraculeuze composities. Setaankleding en -kostuums zijn een onmisbare schakel in het meenemen van de kijker naar een andere era en dus is het een zegen dat het production design de nagel op de kop slaat in het recreëren van L.A., anno 1937. Ten slotte mag ook de montage niet onvermeld blijven. Die is vrij klassiek, maar weet toch bij iedere beeldwisseling de gewenste emoties op te roepen.

Voor dat laatste werd ook een indrukwekkende schare acteurs bijeengebracht. Als Jake Gittes transformeert Jack Nicholson zich voor het eerst tot geloofwaardige leading man. De oerkracht die hij in elk van zijn vertolkingen stopt was nooit sterker dan in Chinatown. De rol was trouwens naar verluidt geschreven met hem in gedachten, wat het des te frappanter maakt hoe makkelijk hij in de huid van een karakter kruipt dat sommige van zijn tics heeft, maar toch in de verste verte niet op de acteur lijkt. De vrouwelijke hoofdrol wordt gestalte gegeven door Faye Dunaway, een actrice die een beetje is als spinazie: je houdt ervan, of je haat het. Naar goede gewoonte bezondigt Dunaway zich aan emotionele overacting, maar binnen de stilistische context van de film valt haar vertolking verbazend goed mee. De show wordt echter gestolen door John Huston. De présence van de man die het genre Film Noir mee creëerde in zijn iconische prent uit 1941, The Maltese Falcon, geeft Chinatown dat extra speciale ingrediënt. Hustons vertolking kan nog het best vergeleken worden met Orson Welles’ rol in The Third Man: kort, krachtig en onvergetelijk.

Eender hoe je het bekijkt, op het vlak van scenario, regie, acteurs of crew, is Chinatown de perfectie zelve, een onweerlegbare klassieker. Maar de film is ook moeilijk te verteren, soms onmogelijk om te volgen in de wirwar van subplots, en bovenal emotioneel afstandelijk. Het is vooral deze laatste kritiek die de prent parten speelt. Ondanks al de bravoure, de kunde en het vakmanschap is Chinatown het soort film dat je eindeloos bewondert, maar dat je nooit in je hart zal sluiten. Een meesterwerk in alle mogelijke opzichten, maar o zo koel en klinisch.

BEELD EN GELUID
Het meest opvallende aan het beeld is het feit dat het restauratieteam bewust een zekere hoeveelheid grain heeft behouden. Dat komt de filmische kwaliteiten zeker ten goede, ook al ziet het beeld er daardoor niet perfect uit. Ook de andere aspecten van de transfer scoren goed tot zeer goed, met name de scherpte, maar bevatten een imperfectie die toepasselijk is voor een film die de kleine kantjes van een nostalgisch verleden naar boven haalt. Blij te zien dat het team achter de beeldtransfer bewust nadenkt over de impact van het beeld op het verhaal in plaats van hersenloos alle imperfecties weg te werken. De soundtrack bestaat uit een lossless TrueHD-spoor dat zelden de achterste kanalen aan het werk zet (de occasionele uitbarstingen van woest stromend water of geweerschoten niet te na gesproken). Maar de dialogen klinken helder en Jerry Goldsmiths muziek is een knap gebalanceerde streling voor het oog.

EXTRA'S
Het begint een gewoonte te worden op de Benelux-releases van de Paramount-klassiekers die ter gelegenheid van de 100ste verjaardag van de studio op de markt komen: wij krijgen geen enkele extra, terwijl de Amerikaanse Blu-ray uitpuilt van de interessante audiocommentaren en intrigerende featurettes. Schandelijk dat Paramount de Nederlandstalige filmfan op die manier in de kou laat staan!

CONCLUSIE
Chinatown is een van de boegbeelden van de Amerikaanse cinema van de jaren zeventig: moedig, eerlijk, krachtdadig en stilistisch vernieuwend. Dit is een film waarop je werkelijk niets kan aanmerken. En dat is helaas het grote probleem van de prent: alles is zo perfect en afgebakend dat er nauwelijks ruimte is voor emotie. De enige smet op een vlekkeloze film. De beeldkwaliteit is beter dan ik ooit zag op een homecinenemaplatform en ook op audiovlak is prima werk afgeleverd. Voor een ruime selectie bonusmateriaal moet je helaas een disk uit een andere regio op de kop tikken.