SERIE
April 1912. Met het vergaan van de Titanic komt Earl Robert of Grantham (Hugh Bonneville), de landheer van Downton Abbey, in nauwe schoentjes. Zijn naaste mannelijke familie heeft de ramp niet overleefd en uit zijn huwelijk met de rijke maar titelloze gravin Cora (Elizabeth McGovern) zijn slechts drie dochters voortgekomen: Mary (Michelle Dockery), Edith (Laura Carmichael) en Sybil (Jessica Brown Findlay). Hun huwelijk is er duidelijk één tussen verpauperde adel en nieuw geld, waarbij hij voor de titel en zij voor de financiën instond. De landerijen zijn echter aan de titel verbonden, en zoals het er nu voorstaat kan geen van de dochters aanspraak maken op de niet onaanzienlijke erfenis. De volgende in lijn van opvolging is hun verre neef Matthew Crawley (Dan Stevens), een advocaat uit Manchester. De jonge advocaat die bovendien ook nog eens werkt (!) voor zijn kost en best zonder bedienden kan, doet de wenkbrauwen fronsen. Evenwel lijkt hij te vallen voor de charmes van Mary (een huwelijk tussen neef en nicht was in de aristocratie van begin 20e eeuw niet zó ongebruikelijk). De omnipresente gravin-douarière (Maggie Smith), de moeder van Earl Robert, meent echter dat desnoods voor de rechtbank de kwestie van de erfopvolging moet worden geregeld zodat niet een verre neef maar Mary de erfgename van Downton Abbey moet worden. Een huwelijk tussen Mary en Matthew zou al deze problemen uiteraard in één klap oplossen.




Helaas, het noodlot slaat echter toe als de adellijke Evelyn Napier (Brendan Patricks) een Turkse diplomaat, Kemal Pamuk (Theo James) naar Downton Abbey brengt. De hete Turk staat maar wát klaar om Mary te bespringen, maar hij krijgt op de slaapkamer van Mary een hartaanval. Mary neemt huishoudster Anna (Joanne Froggatt) en haar moeder in vertrouwen om het lijk naar zijn eigen kamer te versjouwen. Helaas zijn er getuigen. Het geval komt ter ore van Mary's zuster Edith, die een wrok tegen haar koestert omdat ze als tweede dochter ook altijd op de tweede plaats komt, en ze schrijft een brief naar de Turkse ambassade; al snel doet in Londen het gerucht de ronde dat Mary een goedkope slet is, en haar kansen op de huwelijksmarkt dalen aanzienlijk. Bovendien was Pamuk niet de eerste de beste en is de Turkse ambassade pissed dat ze de ware toedracht achter zijn overlijden niet te weten komt.




De jongste dochter des huizes, Sybil, is de geëmancipeerde van de drie. Ze is fel voorstander van het vrouwenkiesrecht en koestert sympathie voor de chauffeur van Downton Abbey, Branson (Allen Leech), die zelf politieke ambities heeft als communist. Bovendien trekt ze zich erg het lot aan van kamermeisje Gwen (Rose Leslie), die zich wil opwerken tot secretaresse en met haar laatste spaarcenten een typmachine gekocht heeft. Sybil is bereid om als referentie te dienen bij een sollicitatiegesprek, en ook nadat Gwen de eerste keer naast de job grijpt blijft Sybil, gecharmeerd door het feit dat Gwen haar lot wil verbeteren, actief uitkijken naar kantoorwerk voor haar. Je weet immers nooit van waar de wind waait...




Het personeel van Downton Abbey wordt in het gareel gehouden door de stoïcijnse butler Charles Carson (Jim Carter), die door het vuur gaat om de familie te verdedigen en de interne strubbelingen bij het personeel onder controle te houden. De komst van een nieuwe persoonlijke assistent voor de Earl, John Bates (Brendan Coyle), een man die tijdens de Boerenoorlog nog aan zijn zijde heeft gevochten, wekt bij de rest van het personeel wrevel, vooral bij de jonge bediende Thomas Barrow (Rob James-Collier), die naast de functie heeft gegrepen die Bates voor zijn neus heeft weggekaapt. Bates heeft een oorlogswonde aan zijn been en functioneert niet naar behoren. Met behulp van de al even antipathieke bediende Sophie O'Brien (Siobhan Finneran) probeert Barrow Bates een hak te zetten. Hij laat een kostbare snuifdoos uit de collectie van de Earl verdwijnen en plant die bij Bates op de kamer, zodat die kan ontslagen worden wegens diefstal. Evenwel is het Bates die net Thomas heeft betrapt op het achteroverdrukken van een fles wijn; Bates is echter geen klikspaan, zelfs al krijgt hij de volle laag. Anna is hopeloos verliefd op hem en neemt zijn verdediging op zich. Bates heeft evenwel - zelfs zonder de bemoeienis van Thomas en O'Brien - een kanjer van een lijk in de kast liggen dat voldoende is om zijn carrière op Downton Abbey vroegtijdig te beëindigen. Het vertrouwen van de Earl gaat echter nooit aan het wankelen, zelfs al heeft Bates alle schijn tegen. Naast de machinaties van Thomas heeft Carson ook nog eens af te rekenen met de koppige houding van kokkin Mrs. Patmore (Lesley Nicol), die angstvallig verborgen houdt dat ze langzaam maar zeker blind aan het worden is.




In de zomer van 1918 schijnt echter voor de familie Crawley alles in de plooi te vallen: Bates mag blijven en Thomas vliegt de laan uit, Mrs. Patmore wordt succesvol geopereerd en voor de erfeniskwestie biedt zich een nieuwe en ietwat onverwachte oplossing aan. Dan echter arriveert het onheilspellende bericht dat Engeland de oorlog heeft verklaard aan Duitsland.




Ik zal al maar om te beginnen toegeven dat ik wat Downton Abbey betreft een late adopter ben. Op het moment van schrijven is het vijfde seizoen net verschenen en door samenloop van omstandigheden ben ik nog nooit toegeraakt aan het bekijken van dit kostuumdrama. Ik heb een tijdje de boot afgehouden omdat ik de naam van bedenker Julian Fellowes te zeer associeerde met Gosford Park, een film waar ik persoonlijk nauwelijks heb van kunnen genieten omdat ik er gezien het aantal personages dat er op korte tijd wordt geïntroduceerd nauwelijks een touw aan kon vastknopen. Deze Downton Abbey telt zeker niet minder personages, maar het format van een televisieserie, waarin deze geleidelijk aan bij de kijker worden geïntroduceerd en waarbij je de karakters beter leert kennen omdat ze weliswaar in elke aflevering aanwezig zijn, maar slechts in een paar expliciet op de voorgrond treden, past gewoon beter bij dit soort evocatieve kostuumdrama's. Met de bijna onophoudelijke stroom klassieke kostuumfilms die de laatste jaren opgang maakten zoals de hele resem verfilmingen van Jane Austen-boeken zoals Pride And Prejudice, of films zoals het onderscheiden Atonement en Anna Karenina stond het in de sterren geschreven dat men in Groot-Brittanië ook iets met het vooroorlogse erfgoed zou doen. Commerciële zender ITV, met kwaliteitsreeksen als Inspector Morse en Lewis op het palmares, hapte toe. Centraal staat, net als in zowel de oude als de nieuwe versie van Upstairs, Downstairs het spanningsveld tussen een adellijke familie en zijn schare (al dan niet trouwe) bedienden. De industriële revolutie staat nog in zijn kinderschoenen, de introductie van zaken zoals elektriciteit en een telefoon zijn ware revoluties en niet alle betrokkenen, noch in de familie, noch bij de bedienden van de oude stempel, is verre van evident. In Rusland hebben de communisten net de volledige tsarenfamilie over de kling gejaagd en de spanningen tussen de begoede klasse en de bedienden neemt toe; niet iedereen kan vrede nemen met het status quo dat de bevolking al bij voorbaat indeelt in twee klassen, de haves en de havenots. Earl Robert is weliswaar een verlichte geest, hij beschouwt zijn bedienden als een familie die hij op zeer patriarchiale manier leidt; als de kokkin blijkt blind te worden is hij er de man niet naar om de vrouw op staande voet te ontslagen, maar de dame mag volledig op zijn kosten naar een topkliniek in Londen gebracht worden voor de beste in die tijd verkrijgbare behandeling.




Desondanks is de leefwereld van de Crawleys steriel: als grootgrondbezitters moeten ze zich allerminst bekommeren om dagelijks brood op de plank, maar op de lange termijn zijn ze verplicht om mee te spelen in een soort ingewikkeld pokerspel met de andere adellijke families, met als inzet huwelijkskandidaten, land en titels, vaak in een ingewikkeld kluwen met elkaar verbonden, met als gemeenschappelijke noemer geld, geld en nog eens geld. De makers hebben erg veel moeite gedaan om het sociale tijdsbeeld zo getrouw mogelijk weer te geven, en dat lukt hen aardig. Clichés zoals het feit dat de butler de kranten 's morgens eerst moet strijken zodat Mijnheer en Mevrouw geen vuile vingers krijgen van de inkt worden zodanig goed gekaderd dat ze allerminst belachelijk of geforceerd overkomen. De ingewikkelde persoonlijke verhoudingen waarbij iedereen, upstairs of downstairs, geacht wordt zijn plaats te kennen en daar vooral niet van tracht af te wijken is voor sommigen beklemmend, maar toont ons ook een ietwat vergeten tijd waarin een dergelijk rigide systeem een zeker houvast bood en de levensloop al van bij de geboorte vastlag. Wat uiteraard voor diegenen onderaan de ladder niet altijd even leuk was. Om dit alles geloofwaardig te maken werd er qua decors, locaties en rekwisieten niets aan het toeval overgelaten en is de evocatie van het Engelse platteland aan het begin van de vorige eeuw spot-on, inclusief ingewikkelde kroonluchters, imposante baljurken en niet te vergeten erg tot de verbeelding sprekende oldtimers.




Dé grote troef van Downton Abbey is evenwel de ijzersterke casting, waarin niet één acteur ondermaats presteert. Naast de onkreukbare en sociaalvoelende Earl Crawley die briljant gestalte wordt gegeven door de al even onkreukbare Hugh Bonneville worden de drie dochters door respectievelijk Michelle Dockery, Jessica Brown Findlay en Laura Carmichael al vanaf het eerste moment neergezet met duidelijk afgelijnde karaktertrekken, sterktes en zwakheden. Ook personages zoals Brendan Coyle als de binnenvettende Bates en Jim Carter als de stoïcijnse butler Carson worden met zeer veel stijl en gevoel voor inleving vertolkt. Dé show wordt echter gestolen door de bejaarde Maggie Smith, de mater familias van de Granthams, aan wie het hele modernisme compleet is voorbijgegaan, die er niet alleen van overtuigd is dat zijzelf het middelpunt van het universum is maar ook nog eens beenhard corrigerend optreedt tegenover iedereen die wat dat laatste betreft een andere mening is toegedaan, en die over lijken gaat als het erop aankomt om haar familie te verdedigen.




BEELD EN GELUID
Na veel omzwervingen heeft Universal deze reeks eindelijk uitgebracht op Blu-ray. Vooraleer ik ben overgegaan tot de aanschaf van de complete tot nog toe verkrijgbare reeks had ik bij mijn ouders even de dvd geleend om te zien of de reeks wel spek naar mijn bek was. Als er al ergens een uitgave is waarbij het verschil tussen dvd en Blu-ray in het oog springt, dan is het wel bij Downton Abbey, en bovendien krijgen we hier in Europa, in tegenstelling tot de Amerikaanse release van PBS, een 1080p-transfer. Deze televisiereeks wordt gepresenteerd in een kwaliteit waaraan veel films een puntje kunnen zuigen: de kleuren zijn sprankelend helder, de details in de rijke decors abondant en de gradaties zwart zijn zeer geprononceerd. Nergens is er ook maar het minste sprake van een printbeschadiging of een compressieprobleem. De geluidstrack is 'slechts' uitgevoerd in DTS-HD MA 2.0, maar dit is een weloverwogen keuze van de makers, die duidelijk de boodschap willen meegeven dan een dialooggedreven drama best zonder onnodige toeters en bellen kan. Weliswaar hadden bijvoorbeeld enkele hectische scènes in de keuken of op de jaarmarkt het geheel levendiger kunnen maken, maar ik meen dat in dit geval de stijlkeuze van de makers dient te primeren.




EXTRA'S
2 van de afleveringen, de eerste twee, worden vergezeld van een audiocommentaartrack, de eerste door regisseur Brian Percival, uitvoerend producent Gareth Neame en bedenker Julian Fellowes, de tweede door showrunner Liz Trubridge en regisseur Ben Bolt. Beide commentaartracks dienen vooral om de basics van de reeks duidelijk op de sporen te zetten: onder meer het creëren van de openingcredits, de keuze van de cast, de locatie en het scenario worden toegelicht. Uiteraard is zulks niet bij elke aflevering nodig. In A house in history: Downton Abbey (9:44) worden we meegenomen naar Highclere Castle, een kasteel in het noorden van Hampshire, waar de reeks geschoten is. Het verhaal achter het kasteel leest een beetje als de reeks zelf: in 2009 had het een dringende opknapbeurt nodig en had een kapotte waterleiding een groot deel van de funderingen vernietigd. Grote delen van het kasteel waren onbewoonbaar en de eigenaars, lord en lady Carnavon, woonden in een hutje op het landgoed. Ze kwamen op het briljante idee om het kasteel te verhuren en te hopen dat via de televisiereeks het kasteel nieuwe, betalende bezoekers zou trekken. Highclere Castle is nu een toeristische trekpleister. The making of Downton Abbey (13:12) is een eerder promotioneel getinte featurette waarin acteurs, setbouwers, kostumeerders en de filmcrew elkaar over de voeten lopen terwijl ze de reeks aanprijzen. We komen hierin onder meer te weten dat de "adellijke cast" en het voetvolk elkaar zelden ontmoetten omdat hun scènes elders werden gefilmd. De vier verwijderde scènes (7:38) zijn redelijk essentieel in de plot.

Wie meer bonusmateriaal wil zal op jacht moeten gaan naar de exclusieve Australische versie. 





CONCLUSIE
Downton Abbey heeft gaandeweg aan momentum gewonnen en is op dit ogenblik één van de meest bekeken ITV-reeksen wereldwijd. Deze Blu-ray van Universal heeft vooral een ronduit verbluffende beeldkwaliteit!