FILM
Jack McCann (Gene Hackman) doet er 15 jaar over om een goudader te vinden in de Yukon (N.W.-Canada), mét de steun van de helderziende Frieda (Helena Kallianiotes) of in elk geval met bovennatuurlijke tussenkomst. Het is 1925 en Jack is van de ene op de andere dag een rijk man. Ik heb nooit een cent verdiend op de rug van een ander, zal Jack z'n omgeving z’n hele leven lang voorhouden en dat klopt, want hij heeft de ontberingen en de vrieskou helemaal alleen doorstaan om zijn doel te bereiken.



15 jaar later vinden we hem terug op een exotisch eiland tussen de palmbomen op zijn landgoed Eureka. Z'n vrouw Helen (Jane Laportaire) is alcoholiste geworden en z'n dochter Tracy (Theresa Russell) is getrouwd met Claude Maillot Van Horn (Rutger Hauer), een jonge Franse god die geen gratie kan vinden in Jacks ogen. Een bende projectontwikkelaars zit hem op de hielen om in één van de baaien van zijn eiland een toeristisch toevluchtsoord voor de rijken te bouwen. Helen, Tracy, Claude en de inhalige bouwmaffiabaas Mayakofsky (Joe Pesci), ze verstoren Jacks droom van een onbezorgd en rustig leventje en vergallen het luxe bestaan dat hij zichzelf altijd heeft toegewenst. Toch heeft hij nog één troef: z'n goud. Daar woekert hij mee en probeert de omstandigheden naar zijn hand te zetten. Jammer genoeg is de wereld veranderd en is er niemand nog onder de indruk van zijn fortuin, dat hij volgens Claude Maillot Van Horn van de natuur heeft gestolen in plaats van met eerlijke arbeid verdiend. Zulke taal verdraagt Jack niet van een nietsnut die met zijn dochter is getrouwd voor zijn goud, zoals hij zichzelf voorhoudt, en hij gooit de jonge rivaal op straat. Tracy volgt haar echtgenoot op wie ze stapelverliefd is en wekt daardoor de toorn op van haar vader. De macht die het goud hem heeft gegeven, begint te rafelen. Vanaf de wal stuurt Mayakofsky hem als klap op de vuurpijl zijn hulpje, de advocaat Aurelio D'Amato (Mickey Rourke in een banaal bijrolletje), op de nek met een ultimatum en een doodsbedreiging indien de bouwplannen nog langer gedwarsboomd worden.

Jack is niet onder de indruk, noch van de praktijken van zijn pesterige schoonzoon, noch door zijn onwillige dochter of de maffiapraktijken van Mayakofsky en besluit om de tegenaanval in te zetten. Ik heb nooit een cent verdiend op de rug van een ander, roept hij nog een keer voor zich uit, maar er is niemand die luistert. Mayakofsky noemt hem een dinosauriër uit een voorbijgestreefd tijdperk en Tracy ruilt de gouden bergen liever voor een vent van vlees en bloed. Van Horn wil de macht van Jack over zijn dochter breken en een verveelde Helen – McCanns echtgenote - vertrekt naar het vastland voor een familiebezoek. Jack blijft alleen achter met zijn palmbomen, zijn goud en zijn heroïsch zelfbeeld. Mayakofsky maakt van de afwezigheid van getuigen gebruik om met Jack af te rekenen.



Nicolas Roeg is voor de verfilming van het boek Who Killed Sir Harry Oakes (orig. titel) van auteur Marshall Houts niet over ijs van één nacht gegaan. De film begint met een waterval van flashbacks, droomsequenties en omfloerste voorspellingen die samen een surrealistisch patchwork vormen, een opeenvolging van prachtige beeldsequenties die niet meteen duidelijk maken in wat voor film de toeschouwer terecht is gekomen, maar die een heel bijzondere sfeer ophangen. Veel uitleg wordt er niet gegeven in de overgang naar de huidige tijd. Jack met zijn dochter in de sneeuw, herinneringen ophalend over hoe hij de goudader ooit vond, terwijl z'n chauffeur de peperdure limousine aan de gang probeert te krijgen. Het zijn de luttele aanwijzingen die de kijker vertellen dat Jack het uiteindelijk gemaakt heeft en zijn buit in veiligheid is gebracht. Wat volgt is het gekissebis en de niet meer dan middelmatige psychologische oorlogsvoering met Claude, de schoonzoon, en het weinig geïnspireerde gevecht met de machtige projectontwikkelaar die zich door niets of niemand van zijn plannen laat afbrengen. Springend van de hak op de tak houdt Roeg de toeschouwer meer dan 2 uur bezig. Tenzij U onder de indruk zou zijn van de fysieke verschijning van Rutger Hauer of het nauwelijks interessante gebluf van Pesci en Rourke en hun kompanen, biedt Eureka zeer weinig beklijvende scènes om U als toeschouwer bij het drama te betrekken. Gene Hackman slaagt er min of meer in om het drama van zijn personage zichtbaar te maken, maar nooit krijgt hij de kijker werkelijk op zijn hand. Rutger Hauer, Mickey Rourke, Joe Pesci en Jane Laportaire hebben de ondankbare rol van behangselpapier. Hun personages zijn dermate oppervlakkig en mager gekarakteriseerd dat ze nauwelijks geloofwaardig zijn en nooit emotioneren. Alleen Theresa Russell maakt van de tweestrijd van dochter Tracy nog enigszins goede en overtuigende cinema.



Nicolas Roeg levert met Eureka een bijzonder kijkspektakel af. Net zoals in Walkabout confronteert hij de toeschouwer met verrassende en originele natuuropnamen. Vooral in het begin van de film wordt de actie vaak onderbroken voor sprookjesachtige beelden van de bergketens in de Yukon en het desolate winterse landschap. De opnamen van de goudader zijn zelfs feeëriek en ronduit surrealistisch. Roegs manier van werken is niet evident en in elk geval gedurfd. Ook in het vervolg van de film trekken de aparte camerabewegingen en –standpunten meermaals de aandacht. Ze zijn het warenmerk van een eigenzinnig en origineel regisseur.

BEELD EN GELUID
Op een paar witte vlekjes na hebben we hier te maken met een goed getransfereerde pellicule. Roeg woekert met kleur. Zijn palet is bont en veelzijdig. In de aanvangsscènes contrasteert het koele en vijandige wit van de Yukon met de warme bruinachtige interieurkleuren van wat wellicht een huis van lichte zeden moet voorstellen. Daar hangt een sfeer van gemoedelijke luiheid en exotisme, van heimwee naar de vervlogen glorie van goudzoekers en avonturiers, een volkje dat op het einde van de 19de eeuw de Yukon overspoelde en halfweg de eerste helft van de 20ste eeuw ontgoocheld en verarmd nieuwe horizonten moest opzoeken om te overleven. De Yukon had hun dromen, maar meestal geen goud opgeleverd. Op Jacks eiland in de warme golfstroom domineert de zon en het felle licht dat ermee gepaard gaat. Voor een intieme sfeer is er nauwelijks plaats. Met volle kleuren en scherpe contrasten wordt de familievete in beeld gebracht. De donkere tinten zijn hoofdzakelijk gereserveerd voor de spaarzame achterkamergesprekken van de bouwmaffia en voor de geweldscènes op het einde van de film. Dan trakteert Nicolas Roeg de toeschouwer op een flinke portie bloed om vervolgens af te ronden met flink wat tegenlicht in een overbodige rechtbankscène die de ondergang van Jack McCann countert met een happy end à la Hollywood. Het geluid is gelaagd, zoals dat bij Nicolas Roeg vaker het geval is, met vreemde en angstaanjagende geluidjes op precies de goeie momenten en een rustiger voortkabbelende soundtrack in weer andere scènes.



EXTRA'S
Deze dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
Eureka van Nicolas Roeg verschijnt in de nieuwe serie Maelström van de Nederlandse dvd-producent Filmfreak. Die beoogt de uitgave van vergeten en ondergewaardeerde, zeg maar nooit op hun waarde geschatte klassiekers uit de wereldcinema. Het werk van Nicolas Roeg hoort daar zeker bij. De man is niet zo zeer onderschat dan wel helemaal uit de actualiteit verdwenen met een apart soort cinema dat niet meer wordt gemaakt en dat gekenmerkt door een grote aandacht voor het beeld, waardoor het verhaal zelf jammer genoeg een nogal stiefmoederlijke behandeling krijgt. Eureka is visueel zeer aantrekkelijk, maar het verhaal is rommelig en niet altijd even overtuigend. De acteerprestaties van Gene Hackman en Theresa Russell zijn behoorlijk met interessante uitschieters, de rest van de cast – met Rutger Hauer aan de kop – is eerder teleurstellend: een blonde Nederlander voor een Franse kerel laten doorgaan, het is niet evident en weinig geloofwaardig, zeker voor een publiek dat bekend is met Hauer via de Nederlandse cinema. Bovendien is Hauer een acteur voor actie en avontuur en nauwelijks in staat om een pure karakterrol gestalte te geven. Hij is dan ook op zijn best in de seksspelletjes met Theresa Russell, maar die zijn maar een bijproduct en een verkoopsargument in deze veel te lange film.