FILM
C.C. ‘Bud’ Baxter (Jack Lemmon) zit met een probleem. Carrièregewijs, relatiegewijs én locatiegewijs. In een poging om hogerop de zakelijke ladder te klimmen in een gigantisch verzekeringsbedrijf, leent hij regelmatig de sleutel van zijn appartement aan superieuren uit. Die kunnen daar dan naar hartelust buitenechtelijk rondscharrelen met hun secretaresses. Met als gevolg dat Bud zelf nauwelijks in zijn woning verblijft. De situatie verergert nog als grote baas J.D. Sheldrake (Fred MacMurray) het appartement wenst te gebruiken. Diens minnares is immers Fran Kubelik (Shirley MacLaine), de liftbediende op wie Bud al lang een stiekem oogje heeft. Wanneer zij tijdens de kerstdagen, aangespoord door Sheldrakes weigering zijn vrouw voor haar te verlaten, een mislukte zelfmoordpoging onderneemt en slechts ternauwernood door Bud van de dood gered wordt, komt onze protagonist voor een dilemma te staan. Zal hij de witte ridder worden voor de vrouw naar wie hij heimelijk verlangt, of knijpt hij op veilig spelend een oogje dicht in ruil voor een topfunctie?

Laat ik maar meteen met de deur in huis vallen: The Apartment is een meesterwerk van ongekende proporties. Zonder discussie één van de tien beste films die ooit gedraaid werden. Billy Wilder slaagt er op zijn eigen, onnavolgbare manier in een briljante romantische komedie te creëren die nu eens niet teert op sentimentaliteit, maar op subversieve elementen als overspel, zelfmoord en carrièrelust. Hoewel de Amerikaanse Academy er in 1960 maar liefst 5 oscars aan toekende, waaronder Beste Film, is de productie in de loop der jaren bij het grote publiek wat in de vergetelheid geraakt. Ten onrechte, want zelfs na bijna 45 jaar vertoont The Apartment nog geen rafeltje sleet en is de thematiek nog steeds razend actueel.

Dat is in de eerste plaats de verdienste van het sublieme scenario, geschreven door de regisseur en zijn vaste co-scenarist I.A.L. Diamond. De duistere ondertoon die het script vertoont, zou voor haast iedere schrijver onverzoenbaar zijn met de notie van een publieksvriendelijke romantische komedie. Niet voor deze twee echter. Zij omarmen de uitdaging en leveren wellicht het beste, meest waterdichte, meest meeslepende scenario af uit de geschiedenis van de zevende kunst. De ongewone thematiek verleent hartveroverende diepgang aan de uitgekiend neergezette personages, die bovendien in gevatte, soms grappige, soms intrieste zinnen converseren. Ook de plot zit juist. Iedere scène heeft een functie en zit bovendien precies waar hij moet zitten: een gave die enkel de allergrootsten beheersen. Mochten Wilder en Diamond nog in leven zijn, ik zou hen in lovende superlatieven voordragen voor de Nobelprijs literatuur, voor hun onovertroffen oeuvre in het algemeen, maar voor The Apartment in het bijzonder.

Natuurlijk zijn de mooiste woorden nutteloos als ze niet geloofwaardig door de acteurs vertolkt worden. Maar ook op dat vlak scoort The Apartment moeiteloos een full house. Jack Lemmon, mijn favoriete acteur, zet in deze film zijn verbluffendste, carrière-definiërende prestatie neer. Niemand voor hem kon zo perfect komedie en drama vermengen, en niemand sinds. Eens te meer buit Lemmon deze benijdenswaardige kwaliteit uit met een vertolking die het hart van iedere warmbloedige mens zal breken. Zijn Bud Baxter spreekt de idealist in ieder van ons aan, zonder de opportunistische karaktertrekken van het personage te verwaarlozen. Evenveel lof komt echter de vrouwelijke hoofdrol toe. Shirley MacLaine brengt hartverwarmend de naïviteit van hopeloze verliefdheid over op het publiek. De camera is bovendien weg van haar, wat de tragiek van haar personage nog beter uit de verf doet komen. De emoties die uit MacLaines fonkelende reeënogen spreken, doen probleemloos tranen opwellen in zelfs de meest geharde mens.

Zoals we van Wilder gewoon zijn, bevolkt hij deze film eveneens met fascinerende bijrollen. De regisseur maakte de ongewone beslissing Fred MacMurray, bij het Amerikaanse publiek van de jaren 50 en 60 vooral bekend uit moraliserende Disney-kinderfilms, te vragen voor de rol van Sheldrake. MacMurray haalt het onderste uit de kan en typeert het personage als een opportunistische, gladde rotvent. Een mindere acteur had er een karikatuur van kunnen maken, maar MacMurray zit er pal op. De rest van cast is stuk voor stuk excellent, van de collega’s op Bud Baxters werk tot zijn dokter-buurman, die in hilarische intermezzo’s denkt dat Lemmons personage een nymfomane vrouwenzot is.

Ongewoon voor een komedie, dient ook de technische kant van de film geprezen te worden. Alexander Trauner creëerde een overweldigend originele, sindsdien vaak geïmiteerde werkomgeving voor de protagonist. De eindeloze rijen bureaus met monotone TL-verlichting zijn niet enkel een wonder van art direction, maar dragen ook bij tot het gevoel van vervreemding en eenzaamheid dat reeds in de jaren zestig de modale kantoorbediende achtervolgde. Trauner hield er terecht een Oscar aan over. De Cinemascope zwart-wit fotografie van Joseph LaShelle schittert dan weer door zijn eenvoud en functionaliteit en bewijst eens te meer dat een zwart-witte widescreen-presentatie, indien intelligent gebruikt, het meest esthetisch bevredigende filmformaat is.

Uren zou ik nog kunnen doorbomen over de schoonheid, oprechtheid en genialiteit van The Apartment. Over hoe het bvb. geen toeval was dat de makers van het thematisch en sferisch verwante American Beauty tijdens hun Oscar-speeches in 1999 onverbloemd de lof van Wilder, Lemmon en The Apartment zongen. Maar ik ga het houden bij een quote van een andere grootmeester, Alfred Hitchock, die hij deed na het zien van een van Wilders films. ‘Vanaf heden,’ zei hij met idoliserende afgunst, ‘Zijn de twee belangrijkste woorden in de Engelse taal Billy en Wilder.’ Het staat bij deze genoteerd.

BEELD EN GELUID
Beeldgewijs wil ik graag van wal steken met de positieve punten. Vooreerst is het een verademing om de film in zijn originele 2.35:1-formaat te aanschouwen, anamorfisch dan nog wel. Ook zijn de zwart-wit schakeringen aangenaam helder en contrastrijk voor een film die zijn gouden jubileum nadert. Toch weerhouden enkele storende minpunten mij ervan de disc een hoge score toe te kennen. Zo is het beeld dikwijls te weinig scherp en treedt er soms, in de kantoorscènes meer bepaald, een enerverend moiré-effect op. De staat van de print is desondanks bevredigend, maar toch hoop ik op een grondige restauratie, nog voor de vijftigste verjaardag van de film. Over het geluid kan ik heel wat positiever zijn. Dit is één van de betere mono-tracks die ik al op dvd aantrof. Ruis is nauwelijks detecteerbaar en de dialogen klinken helder en verstaanbaar. De minimalistische muzikale score komt in mono trouwens ideaal tot ontplooiing. Kortom: een verrassend goede audiojob van MGM.

EXTRA’S
Zucht. The Apartment won maar liefst 5 oscars, staat in de top 100 aller tijden van het Amerikaans Film Instituut, maar krijgt van MGM enkel een, weliswaar anamorfisch bewerkte, Trailer als extra op deze dvd. Hoog tijd om een brievenactie op poten te zetten voor een Special Edition, me dunkt.

CONCLUSIE
Wie The Apartment nog nooit heeft gezien, moet zich nu als de bliksem naar de dvd-handel begeven en zich deze disc aanschaffen. De beeldkwaliteit mag dan wel niet perfect zijn (hoewel het geluid verrassend scherp klinkt) en noemenswaardige extra’s ontbreken, maar de film op zich is een onbetwist hoogtepunt van de zevende kunst. Het is simpelweg het beste werk uit Billy Wilders carrière. En dat kan wel tellen, dacht ik. Aanbevelingsgewijs.