FILM
Wanneer Hermann Küsters, arbeider in een bandenfabriek in Frankfurt, niet om klokslag 6 uur thuiskomt van zijn werk, is zijn vrouw Emma (Brigitta Mira) ongerust. Op het radiojournaal hoort ze het bericht over een incident in een chemische fabriek waarbij een arbeider en een ploegbaas zijn omgekomen, maar dat het over haar eigen man gaat dringt pas tot haar door wanneer zijn collega met een beteuterd gezicht voor haar deur staat en bevestigt dat Hermann z’n baas om het levedn heeft gebracht en daarna zelfmoord gepleegd. Emma’s wereld stort in: ze begrijpt het niet. Hermann uitte geen klachten over zijn werk of z’n baas, nooit, en depressief of agressief van aard was hij ook niet. Er waren geruchten over dreigende ontslagen op zijn afdeling, zegt z’n collega, misschien ging hij als gevolg daarvan door het lint. Op een uitkering hoeft Emma niet te rekenen: wettelijk heeft u nergens recht op, verneemt ze van de personeelschef, want de dood van uw man was geen werkongeval en bovendien heeft hij een collega gedood.

Thuis worden haar zoon Ernst (Armin Meier) en zijn zwangere vrouw Helene (Irm Hermann) door journalisten van de boulevardpers met vragen bestookt. Ema trekt zich in de keuken terug, maar laat zich door een fotograaf van Der Illustrierte ompraten voor een interview. Ondertussen arriveert dochter Corinna (Ingrid Caven), nachtclubzangeres in München, voor de begrafenis. Ze laat zich in ruil voor een aanbeveling in een plaatselijke nachtbar door Illustrierte-medewerker Niemeyer (Gottfried John) verleiden, want die is op zijn beurt uit op pikante inside information om z’n artikel te stofferen. Hij belooft Corinna en haar moeder een eerlijk en objectief verslag in zijn blad, maar het tegenovergestelde gebeurt: Hermann Kusters wordt in Der Illustrierte afgeschilderd als een monster die zijn vrouw en kinderen regelmatig sloeg, een drankorgel, een geweldenaar en een gek. Het artikel raakt moeder Küsters heel diep, mede omdat Hermann nog maar net is begraven en dochter Corinna met de auteur van het schandaalstuk een relatie is begonnen en bij hem intrekt. Ernst en zijn hoogzwangere vrouw Helene maken hun plannen bekend om te verhuizen: ze willen niet langer geassocieerd worden met een fabrieksmoordenaar. Moeder Küsters blijft alleen achter met haar verdriet.

Van haar eenzaamheid en kwetsbaarheid maakt het echtpaar Tillmann (Karlheinz Böhm & Margit Carstensen), een bizar stelletje saloncommunisten, gebruik om in moeder Küsters leven binnen te dringen. Met perfect getimede praatjes overtuigen ze haar ervan dat Hermann geen dader is maar het slachtoffer van het kapitalisme en de grootindustrie en ze beloven haar dat de smerige artikeltjes in roddelpers zullen worden rechtgezet. Als na enkele weken de situatie niet is veranderd en moeder Küsters ongeduldig wordt, ontmoet ze de linkse anarchist Knab (Matthias Fuchs) die haar voorspelt dat de Tillmanns en hun communistische kompanen haar uitsluitend voor de eigen propaganda willen gebruiken tijdens de komende verkiezingscampagne: ze respecteren de grondwet en houden zich gedeisd, meent hij. Moeder Küsters gelooft z’n praatjes niet, maar tegelijk rijst er twijfel in haar hart over de bereidheid van de DKP-kopstukken om de zaak van Hermann te verdedigen. Na verloop van tijd laat ze zich door Knab overtuigen om een actie te beginnen tegen Der Illustrierte.



Mutter Küsters’ Fahrt Zum Himmel is niet Fassbinders sterkste film, hoewel het thema op zich een schoonvoorbeeld is van de onderwerpen die de regisseur boeien. Hij slaagt er overigens opnieuw in om de 'slechten', zijnde de machtgeile Duitse mediabazen en industriebonzen en het verburgerlijkte linkse politieke landschap in hun poging om de zwakste schakels in de samenleving elke keer opnieuw het gelag te laten betalen, flink op de korrel te nemen. Toch gaat alle eer in eerste instantie naar Brigitta Mira die op fenomenale manier gestalte geeft aan de sterke, eerlijke en overtuigende figuur van moeder Küsters. Mira heeft daarvoor geen opsmuk of fijne kneepjes nodig. Op een zeer direct en rauwe manier maakt ze het verdriet en de ontgoocheling van haar personage zichtbaar en stelt daarmee de rest van de cast helemaal in de schaduw. Irm Hermann (als schoondochter Helene) neemt haar toevlucht tot een vrij theatrale en een beetje een ongeloofwaardige en in elk geval té hysterische vertolking, terwijl haar echtgenoot Ernst (Armin Meier) er van begin tot einde nauwelijks geïnteresseerd en vooral lusteloos bijloopt. Ingrid Caven (als Corinna) en Margit Carstensen (als Tillmanns vrouw) zitten evenmin in perfecte rollen, alsof Fassbinder nauwelijks interesse heeft voor zijn eigen creaties en Karlheinz Böhm (als de communist Tillmann), toch een grote naam in de Duitse na-oorlogse cinema, is in een veel te nauw keurslijf gestopt om werkelijk te schitteren. Het ontbreekt Mutter Küsters’ Fahrt Zum Himmel zeer duidelijk aan een sterke antagonistische hoofdrol om de enorme schaduw die Brigitta Mira over de productie werpt te compenseren en op die manier voor evenwicht te zorgen.

In 1975 leverde R.W. Fassbinder niet minder dan vier films af, twee voor de bioscoop en twee voor televisie, en het heeft er alle schijn van dat Mutter Küsters’ Fahrt Zum Himmel het slachtoffer is geworden van de grote cameradrift van de regisseur waarbij alleen het karakter van moeder Küsters fatsoenlijk is uitgewerkt en de rest van de cast het moet stellen met afdragertjes of rollen die nauwelijks beklijven. Het gevolg is een eerste inzinking na bijna zestig minuten en het overheersende gevoel dat het hier om een lange en langdradige film zou gaan, terwijl dat met een lengte van 102 minuten nauwelijks het geval kan worden genoemd.

BEELD EN GELUID
De beeldkwaliteit van Mutter Küsters is overwegend goed, vooral gezien de leeftijd van de film. De kleuren zijn bij momenten fel, andere keren meer ingetogen en meestal is het materiaal vrij gaaf, zonder grove beschadigden, zonder beeldsprongen of ontbrekende geluidsfragmenten. Die Niklashauser Fart is er minder goed aan toe, maar dat ligt aan de beperkte kwaliteit van het basismateriaal: heel veel korrelvorming, verkleuring, ruis, etc. Mutter Küsters’ Fahrt Zum Himmel staat in stereo, de standaardgeluidsnorm die Rainer Werner Fassbinder tot op het einde van zijn leven is blijven gebruiken in zijn bioscoopfilms.



EXTRA'S
Als extra’s zijn er de Originele Bioscooptrailer en een Alternatief Einde toegevoegd. Het laatste heeft Fassbinder uitsluitend voor de Amerikaanse releaseversie van de film gedraaid. Het is een happy end dat de kracht van de film helemaal onderuit haalt en dat afbreuk doet aan de keuze die Fassbinder voor de Europese release maakte, eentje met een bijna profetische dimensie gezien de later gebeurtenissen. Bovendien zijn de sfeer en de aankleding van het Amerikaanse slot totaal anders dan de rest van de film, waaruit mag blijken dat het niet in het aanvankelijke concept was opgenomen, maar later in alle haast – en zonder veel zorg voor precisie – is gedraaid. Die Niklashauser Fart, een Fassbinder-film uit 1970 in samenwerking met zijn Antitheatergezelschap en in de hoofdrollen Hanna Schygulla en Michael König, speelt zich af in de 15de eeuw. De Zwarte Monnik beweert bezocht te zijn door de Heilige Maagd van wie hij de opdracht heeft gekregen om een schapenhoeder aan te zetten om een revolutie te organiseren onder het plebs. Volgens Fassbinder gaat het om een parodie op de seksuele en politieke revolutie van zijn eigen tijd, volgens de aankondiging op de dvd over de verburgerlijking van het linke politieke milieu in Duitsland. Wat de kijker te zien krijgt is een opeenvolging van poëtisch-religieuze exaltaties, zingende groepjes mensen, situaties à la Fellini met naakte jongetjes en zgn. groepsseksscènes, een Fassbinder die in jeans en leren jack voortdurend door het beeld loopt met de eeuwige sigaret in de mond, en een heleboel onzin, opgevoerd in een stijl die heel dicht bij het theater aanleunt. Beslist één van Fassbinders slechtste films.

CONCLUSIE
Mutter Küsters’ Fahrt Zum Himmel wordt compleet gedragen door de sterke acteerprestatie van Brigitta Mira als moeder Küsters. Net als in Angst Essen Seele Auf legt zij veel liefde en gevoel in haar rol, die ze overigens op een eerlijke en zeer directe manier brengt, waardoor er bij de kijker een gevoel van betrokkenheid, van medelijden, maar ook van begrip en respect wordt opgewekt. Jammer genoeg is Rainer Werner Fassbinder voor de rest vrij oppervlakkig te werk gegaan waardoor de overige acteurs het met beperkte tot onvoldoende uitgewerkte rollen moet stellen. Het resultaat is een vrij matte en langdradige film met een flinke dip in de buurt van de zestigste minuut. Het slot van de Europese versie is schokkend maar eerder logisch, het slot dat de regisseur voor de Amerikaanse versie van Mutter Küsters’ Fahrt Zum Himmel nadien filmde is shockerend, niet wegens de inhoud, maar vanwege de goedkope toegevingen die Fassbinder doet, waardoor alle bedoelingen en intenties van het originele script onderuitgehaald worden.