FILM
Theaterstukken naar het witte doek vertalen is vaak riskant. Ofwel blijf je te slaafs hangen in het bronmateriaal, ofwel breek je de enge wereld van het stuk zodanig open dat de essentie ervan verloren gaat. Gelukkig zijn er ook films die de gulden middenweg vinden. Films als Glengarry Glen Ross, gebaseerd op het gelijknamige Pulitzer Prize winnende toneelstuk waarmee David Mamet definitief zijn reputatie als angry young man onder de schrijvers vestigde. Ja, de prent speelt zich grotendeels af binnen de muren van een verkoopskantoor (en een naburig restaurant) en komt als dusdanig niet helemaal los van de origine op de planken. Maar de regisseur doet wel degelijk meer dan een camera neerpoten in een kamer: hij geeft het drama dankzij subtiele camerabewegingen en een intrigerend kleurenpalet extra ademruimte.

En drama is er voldoende in Glengarry Glen Ross. Al na een vijftal minuten zit het spel op de wagen als een topverkoper een lokaal kantoortje, dat bouwgronden verkoopt aan mensen met te weinig geld om een hypotheek te betalen, de les spelt over hun lage verkoopcijfers. Zijn oplossing is simpel. Degene die de komende maand het meest verkoopt, krijgt een sportwagen. De nummer twee een set steakmessen. En nummer drie en vier? Die worden op straat gezet. Ricky Roma, met voorsprong de meest vlotte verkoper van het kwartet, maakt zich geen zorgen: hij zal de schifting wel overleven. Maar de overige drie zijn daar niet zo zeker van. Met name Shelley 'The Machine' Levine, een oudgediende in het kantoor, want hij heeft er al een paar erg slechte maanden opzitten. Bovendien zet de filiaalhouder de katten bij de melk door een pakketje erg beloftevolle 'leads' in zijn brandkast te bewaren. Een brandkast die een dag later gekraakt blijkt. Maar wie van de vier verkopers zit achter de inbraak?

Het toneelstuk dateert uit de jaren tachtig en de film uit de jaren negentig, maar eigenlijk is er geen beter moment om Glengarry Glen Ross te bekijken als het heden, nu we met de nasleep kampen van een banken- en woningencrisis die het gevolg zijn van net die over lijken gaande verkopers die in de prent worden opgevoerd. De film houdt het kapitalisme een weinig aantrekkelijke spiegel voor, niet met omslachtige metaforen, maar met onverhuld cynisme over een systeem en dat in de eerste plaats spreekt uit de in vitriool gedoopte dialogen van David Mamet. De schrijver was nooit beter in vorm dan in dit, zijn meesterwerk. De scheldwoordenquotiënt ligt ongemeen hoog, de manipulatieve slijmerigheid druipt van de personages af en de goed in het oor liggende volzinnen bezitten een uitmuntende literaire kwaliteit zonder aan geloofwaardigheid in te boeten.

Met name in een scène die Mamet speciaal voor de film toevoegde komt dat treffend tot uiting als de eerder aangehaalde topverkoper - een prachtrol van een nooit betere Alec Baldwin - zijn donderpreek afsteekt. De ABC-speech (Always Be Closing) is gewoonweg meesterlijk geschreven en brengt zowel de allesverslindende hebzucht van de hoofdrolspelers onder de aandacht als de ongelooflijke waanzin van die verblinding door het geld. Het probleem is wel dat Glengarry Glen Ross het magnifieke openingskwartier nooit kan overtreffen. Alles wat volgt is weliswaar nog van een erg hoog niveau, maar qua tempo, urgentie en dynamiek zakt de film toch een beetje weg.

De acteurs kan je dat alvast niet aanwrijven, want de cast bestaat uit een wie-is-wie van de grootste talenten uit de voorbije decennia van de Amerikaanse film- en theatergeschiedenis. Al Pacino hield een Oscarnominatie over aan zijn vertolking van de gladde Ricky Roma, een man die tomeloos zelfvertrouwen uitstraalt, maar - dankzij Pacino - elk moment kan kraken als zijn winnende reeks ten einde loopt. Alan Arkin en Ed Harris doen niet voor hem onder als twee verkopers die niet het charisma van Roma hebben en dus veel harder moeten werken om hun quota te halen. Kevin Spacey (nog een nobele onbekende ten tijde van de opnames) is eveneens erg goed op dreef als de kantooreigenaar die de spanningen moet temperen, maar die ook eigen ambities heeft. En als de enige niet-Amerikaan in de hoofdcast is Jonathan Pryce aandoenlijk als een gemakkelijk slachtoffer van Ricky Roma.

Maar Glengarry Glen Ross zal toch vooral geboekstaafd blijven als de laatste grootse vertolking van Jack Lemmon. Zijn Shelley 'The Machine' Levine, heeft nog steeds het brandend vuur van de verkoper, maar hij voelt aan dat hij een reliek van een vorige, (iets) minder cynische generatie is geworden. Bovendien ligt de dochter van Shelley in het ziekenhuis en is de rekening voor de operatie hoog, waardoor je meevoelt in zijn strijd om de verkoopsmatch tegen zijn collega's te winnen. Die dunne lijn tussen sympathie en antipathie, tussen wanhoop en ambitie zorgt voor een onvergetelijke vertolking. Eentje die zo iconisch is dat de makers van The Simpsons er zelfs een archetypisch nevenpersonage naar modelleerden: de immer ongelukkige doch optimistische Gil Chesterton.

Ten slotte een woordje van respect voor regisseur James Foley. Niet alleen haalde hij uitstekende vertolkingen uit zijn cast, hij heeft ook duidelijk door welke kwaliteiten het script van David Mamet bevat. De stukken die theatraal zijn behoudt hij gewoon - omdat ze nu eenmaal het best werken in een claustrofobische setting - maar als hij de kans krijgt om even buiten de muren van het verkoopkantoor te breken, dan grijpt hij ook de kans om te spelen met kleurenpaletten en schaduwen om een extra dimensie te geven aan een film die nu al vele fascinerende lagen telt.

BEELD EN GELUID
Niet elke scène is even goed digitaal omgezet, maar de meerderheid van de sequenties ziet er bijzonder goed uit op dvd. De beelden ogen scherp (soms iets té onnatuurlijk scherp zelfs), de kleuren worden opvallend vibrant weergegeven en het contrast is in het merendeel van de scènes meer dan behoorlijk.  Ook de soundtrack is een topper. Hoewel de film door dialogen gedragen wordt, zorgen de omgevingsgeluiden in de 5.1-mix toch voor een extra spanning. Ook de surround-track (het originele audioformaat) klinkt overigens prima.

EXTRA'S
Deze editie van twee disks bevat heel wat goede en interessante extra's. De eerste schijf wordt gedomineerd door een Audiocommentaar van regisseur James Foley (helaas slechts bij bepaalde scènes) en door kortere audio-interviews met Alec Baldwin, Alan Arkin, production designer Jane Musky en cameraman Juan Ruiz Anchia, die de stiltes in het commentaar van de regisseur min of meer opvullen.

Op de tweede schijf treffen we ABC: Always Be Closing (30 min.) aan, waarin échte verkopers en enkele acteurs vertellen hoeveel fictie is en welke stukken wel erg dicht bij de waarheid komen. In Magic Time (30 min.) brengen mensen die met hem hebben samengewerkt een ode aan Jake Lemmon. Ook in een fragment uit de Charlie Rose Show (10 min.) is Lemmon de hoofdgast. Kevin Spacey: Inside the Actors Studio duurt helaas slechts 2 minuten. J. Roy: New and used furniture (10 min.) is dan weer een zwart-witdocumentaire over een echte verkoper. De schijf wordt afgesloten met een Trailer.

CONCLUSIE
Glengarry Glen Ross is een van de meest cynische films die je in je leven zal tegenkomen. Niet verwonderlijk als je weet dat David Mamet instond voor het venijnige, maar bijzonder entertainende en van verbluffende dialogen bulkende scenario. De cast is ook top, met Jack Lemmon en Alec Baldwin op kop. In de tweede helft van de prent zakt het tempo een beetje, maar dit blijft een zeer goede film. Beeld en geluid halen bovendien een goed niveau en ook de bonussectie is mooi gevuld met interessante extra's.