DOCUMENTAIRE
Stel: je werk wordt bewonderd door Amerikaanse grootheden als allround kunstenaar en seventies icoon Andy Warhol en kunstfotograaf Robert Maplethorpe, je bent bij hun vaste vriend aan huis en zij verspreiden je naam en faam in New York en over de hele westerse wereld. Behoort je werk dan niet tussen hun foto's en schilderijen te hangen in alle grote kunsttempels van Tokio tot Parijs en van Londen tot Los Angeles? Waarom is het werk van Tom of Finland, want over hem gaat dit verhaal, dan totaal onbekend bij het grote publiek en is zijn werk niet te bekijken in het Moma, de Tate Modern, het Centre Pompidou, het Reina Sofia of het Stedelijk in Amsterdam? In Tom of Finland - Daddy and the Muscle Academy gaat u het antwoord niet vinden, al doen de makers van deze documentaire een verwoede poging om alsnog hun held te vereeuwigen.

Eerst even voorstellen: Tom of Finland (pseudoniem van Touko Laaksonen) werd in 1920 geboren in het zuiden van Finland in een agrarische omgeving waar hij door zijn ouders een opleiding kreeg met de nadruk op cultuur, literatuur en muziek. Op zijn 19de volgt hij een studie advertising aan de kunstschool in Helsinki en tijdens de Duitse bezetting maakt hij in de duistere achterbuurten van de Finse hoofdstad kennis met het potentieel van de geüniformeerde Duitse soldaten. Na de oorlog studeert hij piano aan het befaamde Sibelius Instituut en gaat nadien aan de slag als freelance designer en modetekenaar. 's Avonds verdient hij een centje bij als barpianist. In 1953 ontmoet hij Veli, de man waarmee hij de volgende 28 jaar (tot aan diens dood) zal samenleven. In 1956 stuurt hij een aantal tekeningen naar een Amerikaans Muscle Magazine en tekent met Tom. In de lente van 1957 siert één van zijn tekeningen de cover van het blad Physique Pictorial. Het succes is massaal. Vanaf dan gaat hij door het leven als Tom Of Finland, maar erotische en homoseksuele kunst verkoopt niet bijster goed in de jaren vijftig en zestig. Pas in 1973 kan Tom zijn job als designer opgeven en zich volledig toeleggen op erotische tekeningen. Op fotorealistische manier ontwerpt hij een stel mannelijke types die in de jaren '70 en '80 model staan voor het beeld dat Amerikaanse homo's van zichzelf hebben: goed uitziend, struis gebouwd en sportief met massa's spierbundels, strakke leren broek, boots, snorren en supersized kroonjuwelen. De tijd van de verwijfde trutten is definitief voorbij en de holebi-emancipatie komt op gang.

Ook in 1973 houdt Finland zijn eerste tentoonstelling in Hamburg, maar alle tekeningen op één na worden gestolen. Het duurt tot 1978 voor hij opnieuw origineel werk toont in Los Angeles, San Francisco en New York, in eerste instantie om zwarthandel in zijn werk en plagiaat een halt toe te roepen. Hij groeit in geen tijd uit tot gay celebrity en draait mee in de zelfvoldane kunstenaarskringetjes rond Warhol en de gebroeders Maplethorpe. Zijn vriend Veli overlijdt in 1981 aan keelkanker, hijzelf in 1988. Na zijn dood wordt in zijn geboorteland een stichting in het leven geroepen om zijn werk een blijvend karakter te geven.

In de documentaire (55 minuten) op deze dvd doet Tom of Finland zelf het verhaal van zijn lange evolutie over een periode van 4 decennia. Het interview is geïllustreerd met bekend en minder bekend werk uit de behandelde periode. Aanvankelijk – in de jaren '50 en begin jaren '60 – zijn z'n tekeningen braaf en pastelkleurig. Ze gaan in hoofdzaak over mooie gespierde lichamen in strakke pakjes. De geslachtsdelen zijn nooit zichtbaar en de mannen raken elkaar niet aan. De tekeningen verschijnen in bladen voor bodybuilders en gewichtheffers en evolueren geleidelijk naar naakt poserende superkerels in zwart/wit. Pas in een later stadium – als er vraag ontstaat vanuit de homowereld – worden zijn tekeningen expliciet. In de late jaren’70 krijgt zijn werk een heel duidelijk homo-erotisch karakter en wordt hij het meest zichtbare uithangbord van een emanciperende Amerikaanse homo-beweging.

Maar Tom of Finland hangt dus niet tussen de groten van zijn tijd. Zijn werk dient niet om te bewonderen tegen een museummuur, het is een gebruiksvoorwerp, een stimulator op het pad naar de ultieme bevrediging. De tekeningen van Tom Of Finland zijn te expliciet en te eenzijdig seksueel getint, ze vertellen niets meer dan ze tonen. Ze bevatten geen diepere laag van menselijke, kunstzinnige, morele of intellectuele betrokkenheid of inspiratie. Die eigenschappen heeft Tom of Finland er ook niet willen instoppen: hij tekende de dingen die hem opwonden. Dat neemt niet weg dat hij baanbrekend werk leverde in de avant-garde van de na-oorlogse seksuele bevrijding en het grote voorbeeld is van honderden erotische tekenaars na hem. Voor het ABC van de homo-erotische tekenkunst kunnen geïnteresseerden terecht op http://www.tomoffinlandfoundation.org/ en doorklikken naar Artists & Museum Links.

BEELD EN GELUID
Het beeld van deze documentaire annex fotogalerij is van uitstekende kwaliteit. Niets is aan het toeval overgelaten om een interessante en mooi ogende film te maken met een honderdtal illustraties uit Toms werk. Het interview is in het halfduister gedraaid, gedeeltelijk met tegenlicht, waardoor een sfeer is gecreëerd van intimiteit en beslotenheid. De tussenbeelden spelen met gelijkaardige ideeën van anonieme achterkamertjes en darkrooms. De trage en verhullende SM- en leerbeelden zijn teleurstellend en veel minder boeiend dan de schetsen die Finland er over heeft gemaakt. De tekeningen zijn mooi in beeld gebracht, maar het aantal getoonde beelden valt tegen. Uiteraard willen de makers liefst ook nog zoveel mogelijk boekjes en posters van het materiaal van Tom of Finland verkopen en is deze dvd wat hun betreft eerder een teaser dan een werkelijk evenwichtig en voldoende groot overzicht van het werk van de auteur. Kleuren en detaillering zijn overigens dik in orde. Het geluid staat in Dolby 5.1, maar het zorgt niet voor grote verrassingen. De stemmen zijn duidelijk en natuurlijk, maar het Fins van de geïnterviewden is uiteraard niet echt strelend voor het oor. Blijkbaar was Finlands Engels niet goed genoeg om het hele interview in die taal op te nemen. Vreemd voor iemand die de laatste 20 jaar van zijn leven deeltijds in de States heeft gewoond.

EXTRA'S
Onder het kopje extra's staat een lange rij titels: de Originele Trailer ter promotie van deze dvd, 4 TV Trailers, die god weet waar het kleine scherm hebben gehaald, het onversneden Integraal Interview met Tom of Finland (93 minuten) en Meer dan 100 TOF-tekeningen die na elkaar of in portfolio kunnen worden bekeken, en die ook al in de documentaire zijn gemonteerd.

CONCLUSIE
Tom Of Finland – Daddy And The Muscle Academy lost de verwachtingen niet helemaal in. Uiteindelijk klokt het meest interessante onderdeel – de documentaire – al af na 55 minuten, terwijl er wellicht interessant archiefmateriaal over de man bestaat dat hier een plaatsje had kunnen krijgen. Er is ook geen moeite gedaan om mensen te interviewen die zich buiten het kleine kringetje van vertrouwelingen bevinden en die met kennis van zaken een oordeel zouden kunnen of willen vellen over de artistieke waarde van Finlands werk. Maar wellicht is dat ook de bedoeling niet geweest van de Stichting die haar naam aan Tom of Finland te danken heeft. Al bij al dus toch een beetje een teleurstelling en gedeeltelijk een gemiste kans.

De dvd van Tom of Finland is nauwelijks in de courante handel te koop. Liefhebbers en geïnteresseerden kunnen terecht bij Boekhandel 't Verschil in Antwerpen, waar hij tegen een zeer zacht prijsje over de toonbank gaat.