FILM
Een depressieve man (Alejandro Ferretis) ziet het niet meer zitten en maakt de reis naar een ver en afgelegen gebied om er zelfmoord te plegen. Hij gaat naar de vallei Ayacatzinthla, ver weg van Mexico City en huurt er een kamertje in het gammele huis van een alleenstaand oud gerimpeld vrouwtje. Stromend water en elektriciteit zijn er niet en het oudje maakt hem duidelijk dat zijn verblijf zeer tijdelijk moet zijn en dat ze niet voor hem kan zorgen. De outsider maakt wandelingen door de vallei en door de omgeving en hervindt langzaam zijn evenwicht. Hij stopt ook de pogingen om zich een kogel door het hoofd te jagen. Af en toe maakt hij met Ascen een praatje als ze weer eens thee voor hem heeft gezet. Beetje bij beetje krijgt hij weer zin in het leven en dat heeft ook fysieke gevolgen: ’s avonds op z’n primitieve bed beroert hij zich zelf regelmatig. Na een tijdje went hij aan Ascen en de oude vrouw went aan de vreemdeling die naar de vallei was gekomen om er een einde aan z’n leven te maken. Maar de dag van zijn vertrek nadert en tussen de beide eenzaten ontstaat er iets dat onmogelijk lijkt, maar dat toch doorgang vindt.

Carlos Reygadas kon voor het maken van deze film een beroep doen op fondsen van het Rotterdams Film Festival. De oorspronkelijke versie van 147 minuten werd in Rotterdam getoond en vervolgens (in deze versie van 132 minuten) op het Film Festival van Cannes in de categorie Quinzaine des Réalisateurs. Daar oogstte de film veel bijval en werd er bekroond met de Camera D’or. Op het Havana Film Festival in Cuba ontving Reygadas de prijs voor Best First Work, op het Stockholm Film Festival de Audience Choice Award, op het Edinburgh International Film Festival de New Director’s Award, op het Sao Paulo International Film Festival de Critics Award en tenslotte op het Thessaloniki Film Festival de prijs voor best director. Een indrukwekkend palmares voor een debuterend regisseur en in kringen van filmcritici kreeg hij meteen de titel van Mexicaanse Tarkovsky opgespeld.

Japón is evenwel verre van een commercieel product. De film past eerder in de categorie regisseursfilms, een genre dat het op internationale film festivals vrij goed doet, maar naderhand zelden tot de grote bioscoopcomplexen doordringt. Reygadas heeft een film gemaakt over moedeloosheid en eenzaamheid en dat bepaalt de vorm van zijn film. Die is traag en verstilt en moet het hebben van mooie meditatieve beelden en eerder gesuggereerde dan uitgesproken overpeinzingen en mijmeringen. Mexico is een woest en wild land met een prachtige natuur en ook dat aspect wordt in Japón helemaal uitgebuit. De film is met andere woorden oogstrelend en visueel aantrekkelijk. Het camerawerk van Reygadas is op z’n minst gedurfd: grote middelen als steadycam (om bij beweging over oneffen terrein het beeld schokvrij te houden) en kranen zijn niet of maar zeer gedeeltelijk gebruikt en de camerabewegingen zijn vaak zeer ruim en houden geen of weinig rekening met de verschillende lichtintensiteiten, waardoor het beeld soms midden in een beweging sterk uitgewit wordt of voor zeer korte tijd verdonkert. Liefhebbers zullen het een artistieke werkwijze noemen, in werkelijkheid gaat het om een keuze van de regisseur waarbij de vorm van de film primeert op de inhoud.

Ook de keuze van de acteurs is niet evident. Reygadas deed een beroep op amateurs die hij rekruteerde uit het dorp in de vallei van Ayacatzinthla zelf. Ascen, de oudere vrouw, speelt haar rol op een natuurlijke en tegelijk verbluffende manier en behoorde nogal wat persoonlijke taboes van zich af te schudden om de indrukwekkende laatste scène met de depressieve man tot een goed einde te brengen. De andere acteurs zijn de inwoners en de kinderen van het dorp. Omdat die grotendeels zichzelf spelen en Reygadas hun niet voorziene en meestal spontane reacties in de film heeft opgenomen, heeft die uiteindelijk ook en groot documentair gehalte. Japón is dus deels een antropologisch relaas van het leven in de vallei Ayacatzinthla. Dat alles maakt van Reygadas’ eersteling merkwaardige en aparte cinema die door het festivalpubliek als vernieuwend en gewaagd werd bevonden. De vraag blijft of die positieve balans ook een boeiende film oplevert.

Merkwaardig aan deze film is de titel die niks te maken heeft met het onderwerp of de locatie waarop de actie zich afspeelt. In het interview (zie extra’s) legt Reygadas uit dat hij de film ook Lichtenstein had kunnen noemen, maar dat Japón meer tot de verbeelding spreekt en dus commercieel aantrekkelijker is. Het is een detail, maar het zegt wel iets over de mentaliteit van de maker.

BEELD EN GELUID
De filmpellicule is behoorlijk goed naar dvd overgeschreven, maar het resultaat is sterk beïnvloed door de wisselvallige kwaliteit van de oorspronkelijke opnamen zelf: overbelichting, schokken door het niet inzetten van steadycam. Er zijn natuurlijk allerlei avantgardistische redenen voor te verzinnen, de aller belangrijkste ( té beperkte financiële middelen, té ambitieuze film) wordt niet vernoemd. Het geluid is meestal rechtstreeks opgenomen op de sets (zoals bij de Dogma-films) en bijgevolg maken de versies in Dolby Digital 5.1 surround en DTS niet meer indruk dan de 2.0-versie. Men had zich de moeite kunnen besparen.

EXTRA’S
Documentaire over de vallei Ayacatzinthla in Mexico: deze Spaanse productie is zo mogelijk interessanter dan de film zelf en leert ons de inwoners van Ayacatzinthla kennen die twee jaar eerder aan Reygadas’ project hebben meegewerkt en die nu voor het eerst het eindresultaat te zien krijgen. De camera volgt de regisseur die zelf ook naar Ayacatzinthla is gekomen om er zijn film aan de bewoners te tonen. Interview met de regisseur: in een lang en uitgebreid gesprek praat Reygadas over de moeilijkheden die hij behoorde te overwinnen om de film te maken, de keuze van de locaties, de samenwerking met de plaatselijke bewoners, de manier waarop hij het project heeft tot stand gebracht, de ideeën die hij er heeft ingestopt en de technische voorwaarden. Interessant maar soms niet echt overtuigend. Commentary: toelichting van de regisseur bij verwijderde scènes: korte sequentie over minder belangrijke scènes die enigszins terecht de eindmontage niet hebben gehaald. Het mysterie van de titel: kort fragment waarin Reygadas alle mogelijk redenen opsomt waarom hij de film Japón heeft genoemd, maar waarin hij uiteindelijk toegeeft dat de enige reden op pr-vlak ligt. Wellicht grappig bedoeld. Fotogalerij en bioscooptrailer.

CONCLUSIE
Japón is een trage film die makkelijk een half uur korter had gekund zonder dat inhoud en sfeer worden aangetast. De beelden zijn erg mooi, maar ze zijn technisch op een heel eigenzinnige, arthouse-achtige manier opgenomen. De interactie tussen de beide hoofdpersonen spreekt tot de verbeelding en zindert nog lang na. Voor cinefielen.